امر به معروف و نهى از منکر، یعنى نگران سرنوشت دیگران و در اندیشه خوشبختى مردمان بودن. اسلام، آیین دیگرگرایى است و هرگز بىتفاوتى پیروان خود را درباره گرفتارىهاى دیگران روا ندانسته است و امر به معروف و نهى از منکر، یکى از نمونه هاى والاى دیگرگرایى است. از نگاه آموزه هاى دینى، بالاترین نمونه دوستى و مهرورزى، به شکل امر به معروف و نهى از منکر نمود مى یابد. حضرت على علیهالسلام در سخنى زیبا در این باره مىفرماید: «بهترین برادرانت کسى است که تو را به راه هدایت راهنمایى کند، پرهیزکارى را براى تو فراهم آورد و تو را از پیروى خواهشهاى نفسانى بازدارد.» نیز فرمود: «باید دوستترین انسانها نزد تو کسى باشد که تو را به سوى بالیدن و بزرگ شدن راهنمایى کند و عیبهایت را به تو گوشزد کند».
اهمیت امر به معروف و نهى از منکر، تأثیر آن بر سلامت فرد و اجتماع و شرایط انجام آن ـ که سبب مىشود این دو واجب مهم به درستى صورت پذیرد ـ از بحثهایى است که در این نوشتار به آن اشاره خواهد شد. از یاد نبریم که اهمیت امر به معروف و نهى از منکر تا آنجاست که براى زنده کردن آن، قیام خونینى چون قیام عاشورا پدید آمده است.
اهمیت امر به معروف و نهى از منکر
در آیین مقدس اسلام، کمتر واجبى به پاى امر به معروف و نهى از منکر مى رسد تا آنجا که بنا به فرموده امام على علیهالسلام : «همه کارهاى نیک و جهاد در راه خدا، برابر امر به معروف و نهى از منکر، چون دمیدنى است به دریاى پرموج پهناور».
امام باقر علیهالسلام نیز در اینباره مىفرماید: «فرمان دادن به خوبى و بازداشتن از بدى، شیوه پیامبران و راه نیکوکاران است. فریضه بزرگى که فریضه هاى دیگر به واسطه آن برپا مىشود، راهها امن مى گردد، درآمدها حلال مى شود، حقوق و اموال به زور گرفته شده به صاحبانش بازمى گردد، زمین آباد مىشود و از دشمنان انتقام گرفته مى شود و کارها سامان مى پذیرد.» همچنین آن حضرت در حدیثى دیگر فرمود: «امر به معروف و نهى از منکر، دو ویژگى از ویژگىهاى خداى عزوجل هستند. هر که آنها را یارى دهد، خداوند، عزتش بخشد و هر که تنهایشان گذارد، خداى عزوجل تنهایش گذارد».
نتیجه امر به معروف و نهى از منکر در اجتماع
برخى از عبادتها، تنها اثرسازنده فردى دارند و برخى نیز افزون بر دارا بودن ثمره شخصى، از فایده هاى اجتماعى برخوردار هستند و سود آن، جامعه را فرا مىگیرد. از جمله این عبادتها، امر به معروف و نهى از منکر است. بدیهى است اگر انسانها به ناهنجارىهاى اجتماعى افراد بى اعتنا نباشند و با شیوههاى درست، به کارهاى ناشایست آنها واکنش نشان دهند، آنان به وظیفههاى خویش آشنا مى شوند. قانون را پاس مىدارند، زبان خویش را به سخنان نیشدار نمى آلایند، از دام خودمحورى رها مىشوند و به دیگرگرایى روى مىآورند و در نتیجه، جامعهاى همگرا شکل مىگیرد که در آن، همه درباره سرنوشت یکدیگر، نگران و پاسبان حقوق همدیگر هستند.
اهتمام قلبى داشتن به امر به معروف و نهى از منکر
امیر مؤمنان على علیهالسلام ، انسانهایى را که به طور کامل امر به معروف و نهى از منکر را رها کرده اند تا آنجا که حتى در دل خویش نیز از ناهنجارىهاى آشکارى که انجام مى پذیرد، بیزارى نمى جویند، در شمار مرده ها دانسته است. ایشان با اشاره به تفاوت انسانها درباره این مسئله مىفرماید:
از مردمان، کسى است که کار زشت را ناپسند مىشمارد و به دست و زبان و دل خود، آن را خوش نمى دارد. چنین کسى، ویژگىهاى نیک را به کمال رسانیده است. نیز از آنان کسى است که به زبان و دل خود انکار کند و دست به کار نبرد. چنین کسى دو خصلت از خصلتهاى نیک را فراگرفته و خصلتى را تباه ساخته است. همچنین از آنان کسى است که منکر را به دل زشت مىدارد، ولى با دست و زبان خویش اقدامى نمىکند. چنین کسى دو ویژگى را که شریفتر است، نابود ساخته و [تنها] به یک ویژگى پرداخته است. نیز از آنان کسى است که منکر را با زبان و دست و قلب رها ساخته است. چنین کسى، مردهاى میان زندگان است.
امر به معروف و نهى از منکر، رمز رستگارى شخص و جامعه
امر به معروف و نهى از منکر، به معناى دغدغه داشتن و احساس مسئولیت کردن در برابر خود و همنوعان و نشانه خیرخواهى انسانها به یکدیگر است. اگر این دو فریضه بزرگ، به جا و به هنگام انجام پذیرد، جامعه سالم معنوى پدید خواهد آمد و زمینه براى رویش و زایش انواع خوبىها و زیبایىها فراهم مىآید.
بى گمان، همه ما هم دوست داریم خود، رستگار باشیم و هم در جامعه اى زندگى کنیم که افراد آن رستگارند. قرآن کریم راه رسیدن به رستگارى را اینگونه فرا راهمان نهاده است: «باید میان شما امتى باشند که به [کارهاى] خیر فرابخوانند و امر به معروف و نهى از منکر نمایند و آنها رستگارانند».
با پیمودن جاده امر به معروف و نهى از منکر، انسانها بر قله بهترینها جاى مىگیرند؛ همانگونه که قرآن کریم فرموده است: «شما بهترین امتى هستید که براى مردمان پدید آمده اند که به نیکى فرمان مى دهید و از ناشایستى بازمىدارید.» بنابراین، یکى از ویژگى هاى رستگاران آن است که اهل امر به معروف و نهى از منکر هستند.
امر به معروف و نهى از منکر، آینهدارى خداوند
برخى از آدمها از نظر معنوى تا آنجا پیشرفت مىکنند که به رنگ فرشته ها درمىآیند، همانگونه که حکیم سنایى گفته است:
تو فرشته شوى ار جهد کنى از پى آنک برگ توت است که گشته است به تدریج اطلس
بعضى ها نیز پا را فراتر گذاشته و خدایى شده اند و آینه دار صفات پروردگار مىشوند. امر به معروف و نهى از منکر نیز آینه دارى خداست و صفت خدا را در وجود انسان بازمى تاباند؛ چرا که خداوند نخستین کسى است که امر به معروف و نهى از منکر کرده است؛ حقیقتى که از این آیه شریفه استفاده مىشود: «به راستى، خداوند به عدل و احسان و اداى حق خویشاوندان فرمان مى دهد و از ناشایستى و کار ناپسند و سرکشى بازمىدارد.» از این رهگذر هر جا امر به معروف و نهى از منکر مىشود، جامعه از عطر خوش پروردگار، آکنده مىگردد و چهره خداوند بازتابانیده مىشود.
