سیماى سوره مائده خداوند متعال سوره نساء را با ذکر پارهاى از احکام شرع خاتمه داد، اکنون سوره مائده را نیز با بیان احکام، آغاز مىکند. این سوره مبارکه پنجمین سوره از قرآن کریم و چهارمین سور از سور طوال است . همه این سوره مدنى است تنها بعضى از مفسّران گفتهاند الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ چون در حجه الوداع نازل شده است، مدنى نمیباشد (چون نزدیک مکّه بوده است). گفته مىشود که این سوره آخرین سورهاى است که بر پیامبر (ص) نازل شده و نزول آن بعد از سوره فتح بوده است. از امیرالمؤمنین علیه السّلام روایت شده که این سوره دو یا سه ماه قبل از وفات پیغمبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم نازل شده و هیچ آیه ای از آیات آن نسخ نشده است. این سوره یکصد و بیست آیه دارد. عدد آیات آن در مکتب کوفى ۱۲۰ و در مکتب بصرى ۱۲۳ آیه است. بصریون نخستین آیه سوره را تا بِالْعُقُودِ و آیه ۱۵ را تا وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ و آیه ۲۳ را تا فَإِنَّکُمْ غالِبُونَ یک آیه دانستهاند. کلمات آن: دو هزار و هشتصد و چهار کلمه و حروف آن: یازده هزار و نهصد و سى حرف است. از لطائفى که در این سوره کریمه است، اینکه از لحاظ عدد سوره پنجم از قرآن مجید میباشد، و این عدد مناسبت پیدا مىکند با ذوات خمسه طیّبه که عنوان اهل بیت(علیهم السلام) است، و از این جهت در این سوره کریمه آیاتى مربوط به أهل بیت أطهار(علیهم السلام) ذکر شده است، مثل: آیه – الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ- ۳، و آیه- إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ- ۵۵، و آیه- یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ- ۶۷. بیشترین خطاب «یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا» در این سوره است. مثلًا در سوره بقره یازده مرتبه، ولى در این سوره شانزده مرتبه آمده است.علت نامگذاری این سوره به خاطر دعاى حضرت عیسى علیه السلام براى نزول مائدهى آسمانى که در آیهى ۱۱۴ آمده، «مائده» نامیده شده است. (قالَ عیسَى ابْنُ مَرْیَمَ اللَّهُمَّ رَبَّنا أَنْزِلْ عَلَیْنا مائِدَهً مِنَ السَّماءِ تَکُونُ لَنا عیداً لِأَوَّلِنا وَ آخِرِنا وَ آیَهً مِنْکَ وَ ارْزُقْنا وَ أَنْتَ خَیْرُ الرَّازِقینَ (۱۱۴). در برابر سوگندهایى که از روى اراده و در حالت طبیعى و عادى روی زبانتان جاری شده مؤاخذه مىکند، کفاره این گونه قسمها اطعام ده نفر مستمند، از غذاهاى معمولى است که به خانواده خود مىدهید، یا لباس پوشیدن بر آن ده نفر و یا آزاد کردن یک برده، و کسى که هیچکدام از اینها را نیابد، باید سه روز روزه بگیرد، این کفاره سوگندهاى شماست به هنگامى که سوگند یاد مىکنید و به آن عمل نمىنمائید. این سوره به «عهد» و «عقود» نیز نامگذارى شده (زیرا در مجموع آیاتِ این سوره نسبت به یک پیمانشکنى مهم هشدار مىدهد).در فضیلت سوره عیاشى در اسناد خود از ابى جارود نقل کرده که ابى جعفر محمد بن على (صلوات اللّه علیهما) فرمود: هر کس در هر روز پنجشنبه سوره مائده را تلاوت کند، هرگز ایمان او به شرک و ظلم آلوده نمیشود.(بحارالانوار، ج ۹۲) از ابى بن کعب از حضرت رسول (صلّى اللَّه علیه و آله و سلّم) که فرمود هر کس سوره مائده را بخواند، به عدد نفوس تمام یهود و نصارى ده حسنه به او عطا می شود و ده سیئه از او دفع می شود و براى او ده درجه رفع می شود. عیاشى به اسناد خود از امام على(علیه السلام) نقل کرده است که: قرآن، بعضى، بعضى دیگر را نسخ میکرد و اخذ آن به امر پیامبر بود، تا اینکه سوره مائده نازل شده که احکامى مربوط به سابق را نسخ کرد ولى چیزى از آن نسخ نشد.محتویات این سوره این سوره با دستور أَوْفُوا بِالْعُقُودِ و فرمان وفا به عهد شروع مىشود و با وعده نزول مائده بر نصارى که عهدى بود از جانب خدا و با بیان اینکه عیسى بن مریم به پیمان بندگى وفا کرد به اتمام مىرسد، در خلال این دو، بسیارى از احکام حلال و حرام ذکر مىشود که همه پیمانهاى الهى هستند که از بندگان گرفته شده است. در این سوره سه بار از میثاق بنى اسرائیل و نصارى یاد شده، آن گاه مقدارى از احوال کسانى که مقررات و پیمانهاى خدا را شکستهاند، بیان شده است، چنین به نظر مىرسد که سوره مبارکه در أَوْفُوا بِالْعُقُودِ خلاصه مىشود و همه مطالب آن در تحت همین عنوان مىباشد. در المیزان فرموده: غرض جامع در این سوره، دعوت به وفا به عهد و مراعات بیانهاى حق است، و تهدید شدید است به آنهایى که پیمانهاى حق را مىشکنند و به آنها اعتناء نمىکنند و اینکه عادت خدا بر آن جارى است که بر اهل ایمان و تقوى و نیکوکارى، رحم کند و بر آنها سهل گیرد و با اهل طغیان و تجاوز و عهدشکنان سختگیرى نماید. لذا مىبینیم که سوره بر بسیارى از احکام حدود و قصاص و بر مثل قصه مائده و سؤال عیسى، قصه فرزندان آدم، بسیارى از مظالم و عهد شکنیهاى بنى اسرائیل شامل است و نیز بر بسیارى از آیاتى که خدا در ضمن آنها بر مردم منت مىنهد مانند اکمال دین و اتمام نعمت و حلال کردن طیبات و اینکه در دین عسر و حرج نیست، شامل مىباشد. از لطائفى که در این سوره کریمه است، اینکه از لحاظ عدد سوره پنجم از قرآن مجید میباشد، و این عدد مناسبت پیدا مىکند با ذوات خمسه طیّبه که عنوان اهل بیت(علیهم السلام) است، و از این جهت در این سوره کریمه آیاتى مربوط به أهل بیت أطهار(علیهم السلام) ذکر شده است، مثل: آیه – الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ- ۳، و آیه- إِنَّما وَلِیُّکُمُ اللَّهُ- ۵۵، و آیه- یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ- ۶۷. قرآنسوگندهای بیهوده نکته آیه ۸۹ سوره مائده بسیار قابل تأمل است: ای کسانى که ایمان آورده اید، خداوند، شما را به خاطر سوگندهاى بیهودهاى که خالى از اراده شماست و در حال خشم یا پریشانى روحى بر زبان مىآورید مؤاخذه نمىکند. ولى در برابر سوگندهایى که از روى اراده و در حالت طبیعى و عادى روی زبانتان جاری شده مؤاخذه مىکند، کفاره این گونه قسمها اطعام ده نفر مستمند، از غذاهاى معمولى است که به خانواده خود مىدهید، یا لباس پوشیدن بر آن ده نفر و یا آزاد کردن یک برده، و کسى که هیچکدام از اینها را نیابد، باید سه روز روزه بگیرد، این کفاره سوگندهاى شماست به هنگامى که سوگند یاد مىکنید و به آن عمل نمىنمائید.چگونه کسى مستحق هدایت خداوندى خواهد شد یَهْدی بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَهُ سُبُلَ السَّلامِ وَ یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَ یَهْدیهِمْ إِلى صِراطٍ مُسْتَقیمٍ (۱۶) نور خدا و کتاب او و به عبارت دیگر آیین او به کسى سود می رساند که از راهى که خشنودى خدا در آن است پیروى کند. و هر کس که از آن راه منحرف شود، از سوى خدا نورى به قلب او نمىتابد و راه زندگى او روشن نمی شود. اگر انسان بخواهد که بفهمد، باید به سوى وسایل و اسباب فهم حرکت کند و در راه آن تلاش کند، در پى علم برود و هرگاه به علم دست یافت به آن عمل کند. اما کسى که علمى بیاموزد و به آن توجهی نکند و به آن عمل ننماید و به راه هدایت آن نرود، آن علم از نزد او خواهد رفت. در حدیث آمده است که «علم عمل را ندا مىدهد، اگر پاسخش گفت مىماند و اگر پاسخش نگفت رخت برمىبندد». پس هدایت خداوندى به کسى ارزانى می شود که به آن عمل کند و اگر چنین کند درهاى سلامت در عرصههاى گوناگون حیات به روى او باز می شود. درى از سلامت در اجتماع، و درى در سیاست و درى در اقتصاد و درهاى دیگر در عرصههاى دیگر. به درهاى سلامت، جز عمل کنندگان به علم و هدایت نمی رسند و همه راههاى سلامت به یک راه راست مىرسد که نه در آن کجى است و نه انحراف و همین راه است که رهرو خود را به بهشت مىرساند.منابع: – تفسیر نور، ج ۳ – اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج ۴ – ترجمه بیان السعاده فی مقامات العباده ج ۴ – ترجمه جوامع الجامع، ج ۲ – تفسیر روشن، ج ۶ – تفسیر کوثر، ج ۳ – تفسیر اثنی عشری، ج ۳ – مجمع البیان، ج ۶ – تفسیر احسن الحدیث، ج ۳ – تفسیر هدایت، ج ۲ – گلی از بوستان خدا، سیدمهدی حجتی
برای نوشتن دیدگاه باید وارد بشوید.
