فوتبال در ایران

ورزش به عنوان یک علم، دانشی نوین است. اما در چند دهه اخیر ورزش با روش علمی، جایگاه خاصی را پیدا کرده است، به طوری که دیگر هیچ رشته ورزشی را نمی توان یافت که به نوعی از اصول نوین علمی و شاخه های مرتبط فنی با آن، بی نیاز باشد.
امروزه فوتبال دیگر یک ورزش نیست و به صورت صنعت در آمده است و از این رو نه تنها ورزشکاران، بلکه مشاغل مختلفی بدان مربوط و وابسته است و این خود جاذبه ها و دافعه هایی را در زمین سبز گرد هم آورده است. در فوتبال، سیاست و اقتصاد و بسیاری از عوامل حساس دیگر دخالت دارد. این در حالی است که در گذشته این رشته ورزشی  چون دیگر ورزش ها فقط به قصد سرگرمی و بازی و تأمین سلامت مردم پدید آمده بود.
فوتبال را می توان از سه جنبه بررسی کرد. به عنوان «بازی»، به منزله «ورزش» و به مثابه «پدیده ای اجتماعی». هر یک از این جنبه ها نیز به تنهایی شامل ابعاد علمی و فرهنگی متنوعی می شود. 
شاید کمتر کسی تصور می کرد فوتبال پس از ورود به ایران و آشنا شدن نسل جوان تر با آن، این چنین در بطن جامعه جوان رخنه نماید و چنان نهادینه شود که به آسانی در سیاست های کلان ورزشی و تفریحی کشور نیز مؤثر باشد؛ و در برنامه ریزی های مدوّن برای نسل جوان، نقش اصلی را ایفا کند. توجه جوانان ما به فوتبال بسیار چشم گیر است. بیشترین بودجه های ورزش کشور صرف فوتبال می شود. میزان تبلیغاتی که صورت می گیرد، تماشاگرانی که به ورزشگاه ها و پای گیرنده ها می آیند، و برنامه های تفریحی- ورزشی ای که از تلویزیون پخش می شود، و تعداد باشگاه های ورزشی کشور که به فوتبال اختصاص دارد، بیش از سایر ورزش هاست.
در فوتبال ویژگی هایی هست که آن را چنین همه گیر و عامه پسند کرده است. فوتبال یک بازی گروهی است که با حداقل امکانات قابل دسترسی و هدفمند است و هم مسئولیت ها در آن تفکیک می شود؛ قابلیت پیگیری آن به مثابه یک ورزش، وجود دارد؛ دارای خصلتی است که همه جای دنیا با ویژگی های آن آشنا هستند.
امروز فوتبال ایران در سطح منطقه و آسیا از جایگاه خوبی برخوردار است. تیم ملی فوتبال ایران به عنوان تیمی قدرتمند در آسیا مطرح است. همچنین مطرح شدن برخی فوتبالیست های ایران در سطح جهان، توجه برخی را معطوف فوتبال ایران ساخته است. در رشته فوتبال داخل سالن یا فوتسال و نیز فوتبال ساحلی، ایران در سطح جهان بسیار مورد توجه است.


تولد فوتبال در ایران
معلوم نیست مردم ایران از چه زمانی به بازی فوتبال روی آورده اند. برخی معتقدند ملوانان انگلیسی که در بنادر جنوب ایران رفت و آمد داشته اند آن را با خود آورده اند و برخی نیز می گویند این بازی توسط کارگران انگلیسی مقیم مسجد سلیمان که برای استخراج نفت به اين ایران آمده بودند به اين کشور آورده شده است. حتی گروهی آن را از طریق ورود تجّار اروپایی به شیراز می دانند.
از سال 1918 میلادی و با تأسیس مدرسه آلمانی ها و مدرسه دارالفنون، فوتبال به سبک امروزی در ایران بازی می شده است. در اواخر دوره سلطنت احمدشاه قاجار، لایحه ای به مجلس شورای ملی وقت برده شد که به موجب آن قانون ورزش در مدرسه اجباری شد. محلی نیز به نام دارالمعلمین ورزش به منظور تعلیم ورزش در محل مدرسه دارالفنون که معروف ترین و بزرگترين مدرسه ايران یوده است، تأسیس شد که بعدها نام تربیت بدنی به خود گرفت. مؤسس این مرکز میرمهدی خان ورزنده بود. وی را پدر ورزش جدید ایران لقب داده اند.
در سال 1921 میلادی ، به منظور ترویج فوتبال، انجمن ترقی و ترویج فوتبال توسط میرباقر خان عظیمی و ابوالفضل صدری تأسیس شد. این انجمن، تحت ریاست عظیمی و بعدها سیدمحمد تدین، رئیس مجلس شورای ملی وقت، به مدت یازده سال به فعالیت خود ادامه داد و سرانجام در سال 1932 میلادی منحل شد. در سال 1934 میلادی ، تشکیلات جدید ورزش کشور را با نام انجمن ملی تربیت بدنی و پیشاهنگی، علی اصغر حکمت، وزیر فرهنگ وقت و مدرس دارالمعلمین، پایه ریزی کرد.
اولین زمین فوتبال در تهران زمین لنج بود که آن را یک شرکت حمل و نقل انگلیسی در نزدیکی کالج ساخت. ولی اولین زمین قانونی فوتبال، زمین خیابان دولت در محل دانشگاه تربیت معلم فعلی (در خیابان مفتح امروز محل سابق دانشسرای مقدماتی) بوده است.
اولین تیم فوتبال در ایران، اسپورت نام داشت که به همت برداران خان سردار شکل گرفت. به دنبال آن تیم فوتبال تهران بین سالهای 1921-1925 میلادی تشکیل شد و در سال 1926 میلادی این تیم اولین سفر خود را به خارج از کشور یعنی بادکوبه (باکو) انجام داد.
از اولین بازیکنان ایرانی در تیم های خارجی حسین صدقیانی بود. او ابتدا عضو تیم فنرباغچه ترکیه و سپس رادوپین اتریش شد. وی در سال 1937 میلادی مسئولیت آموزش فوتبال در کشور را به عهده گرفت. در سال 1939 میلادی به اهتمام ابوالفضل صدری اولین دوره مسابقات فوتبال قهرمانی کشور برگزار شد که در همان سال تیم تهران به رهبری حسین صدقیانی قهرمان کشور شد. از بازیکنان نامدار آن دوره می توان از اکبر طوفانی، اکبر حیدری، برادران خان سردار و علی مفتاح نام برد.
در سال 1946 فدراسیون فوتبال کشور تأسیس شد. اولین رئیس آن دکتر علی کنی، استاد دانشگاه تهران، بود. این فدراسیون در سال 20 فوریه 1948، به عضویت فدراسیون جهانی فوتبال، فیفا، درآمد.


اولین سفر فوتبالیست ها به خارج از کشور
در 23 اکتبر 1926، بنا به دعوت شورای عالی ورزش جمهوری آذربایجان و فوتبالیست های قفقاز، مقدمات اعزام فوتبالیستهای تهران به بادکوبه (باکو) فراهم آمد. تأمین اعتبار سفر هیئت پانزده نفری به بادکوبه، به مبلغ چهارصد تومان از سوی هیئت وزرا تأمین شد؛ و متولّی آن وزارت معارف و اوقاف وقت به ریاست احمد اتابکی بود. در بیست و سوم آبان همان سال مراسم جشنی به مناسبت این سفر در دارالمعلمین ورزش برگزار گردید و سلطان میرمهدی خان ورزنده که معلم اسکریم مدارس نظام بود، به عنوان سرپرست تیم، همراه با فوتبالیست ها عازم بادکوبه شد. در سال 1929 میلادی ، مجدداً درخواستی از سوی سفارت روسیه مبنی بر سفر فوتبالیست های آن دیار به ایران مطرح شد. هیئت وزیران مبلغ یک هزارو پانصد تومان را به منظور تأمین اعتبار آن، تصویب کرد و در روز بیست و دوم آبان همان سال فوتبالیست ها ومربیان دارالمعلمین ورزش براسی استقبال از مدعوین، به رشت عزیمت کردند. طی مسابقات انجام شده مبلغ یکصدو پنجاه تومان پاداش به دروازه بان تیم ایران یعنی خان خانان سرداری، به عنوان بهترین بازیکن، از سوی هیئت وزرا پرداخت شد.
در سال میلادی 1923، اولین کلوپ ورزشی به نام کلوپ ورزشی اجتماعیون توسط شمس الدین شایسته در تهران تأسیس شد و تا سال 1926 میلادی ، 328 عضو در ورزش های مختلف از جمله فوتبال جذب آن شدند. کلوپ های مشابهی با فعالیت های فرهنگی-ورزشی در سالهای 1924 میلادی و 1930 میلادی در مشهد راه اندازی شدند.
بدین ترتیب ورزش فوتبال در ایران که به گفته ای، انگلیسی ها آن را به این کشور آوردند، با جاذبه ای که داشت، مقبولیت عام یافت؛ و در زمانی کوتاه جای خود را در میان علاقه مندان و ورزشکاران باز کرد. فوتبالیست های ایران توانستند پس از زمانی کوتاه، برای شرکت در مسابقه های خارج از کشور، به آذربایجان شوروی بروند و از تیم فوتبال آن کشور نیز برای انجام مسابقه ای دوستانه در ایران، دعوت بعمل آمد. در تهران اولین تیم فوتبال با نام اسپورت، در سال 1921 میلادی تشکیل شد و تیم فوتبال مشهد نیز فعالیت خود را در سال 1930 میلادی آغاز کرد؛ و از آن پس این ورزش با علاقه¬مندان روزافزون در همه جای ایران گسترش یافت.


فوتبال ایران و جام ملت های آسیا
هر چهار سال یک بار در یکی از کشورهای آسیایی، بازی هایی تحت عنوان جام ملت های آسیا برگزار می شود. این بازی ها صرفاً مختص فوتبال است و تقلیدی است از بازی های جام ملت های اروپا که آن هم مختص فوتبال است و هر چهار سال یک بار در یکی از کشورهای اروپایی برگزار می شود.
چون جام ملت های آسیا فقط در رشته فوتبال است و برخلاف بازی های آسیایی یا همان المپیک آسیایی در تمام رشته ها برگزار نمی شود، از اهمیت و اعتبار بیش تری نسبت به فوتبال بازی های آسیایی برخوردار است. برای همین سرمایه گذاری و تلاش برای پیروزی و موفقیت در جام ملت های آسیا از سوی کشور ما با جدیت بیشتری دنبال می شود تا کسب توفیق در رشته فوتبالِ بازی های آسیایی.
کشور ایران با کسب 3 مقام قهرمانی در این دوره از بازی ها در سال های  ۱۹۶۸، ۱۹۷۲ و ۱۹۷۶ میلادی از اعتبار و مقام ویژه ای در فوتبال آسیا برخوردار بوده است.


فوتبال ایران و جام جهانی فوتبال
جام جهانی فوتبال، مهمترین واقعه ورزشی در صحنه رقابت های فوتبال در جهان است. این بازی ها هر چهارسال یک بار برگزار می شود. تمام قاره های جهان از سهمیه ویژه ای در این بازی ها برخوردارند که کم ترین آن به قاره آسیا اختصاص دارد. از آن جا که در این بازی ها فقط 24 تیم از جهان میتوانند شرکت کنند برای گزینش بهترین تیم های جهان مسابقات انتخابی قبل از برگزاری بازی های جام جهانی در قاره های مختلف، و از جمله قاره آسیا انجام می شود. این مسابقات انتخابی را جام جهانی می نامند که از سال 1974 میلادی ایران پیوسته در آن ها شرکت کرده است.
به علت حساسیت و جذابیت فوق العاده جام جهانی فوتبال، مسابقات انتخابی آن نیز برای کشورها از اهمیت به سزایی برخوردار است. حتی اعتبار و ارزشی که برای این بازی ها قایل می شوند از اعتبار و ارزش بازی های آسیایی و جام ملت های آسیا بیش تر است و تنها حضور در بازی های جام جهانی هم افتخاری برای کشورها و تیم ها محسوب می شود.
کشور ایران نیز طی سال‌های ۱۹۷۸، ۱۹۹۸، ۲۰۰۶ و ۲۰۱۴ موفق شده‌است ۴ بار در جام جهانی فوتبال حضور یابد.


تیم ملی فوتبال مردان ایران
تیم ملی فوتبال مردان ایران یک تیم فوتبال بین‌المللی است که به نمایندگی از ایران به میدان می‌رود. این تیم زیر نظر فدراسیون فوتبال جمهوری اسلامی ایران فعالیت می‌کند.
بهترین گل زن تاریخ فوتبال ایران علی دایی با ۱۰۹ گل زده آقای گل فوتبال ملی جهان است.
فدراسیون بین‌المللی تاریخ و آمار فوتبال ناصر حجازی رابه عنوان دومین دروازه‏ بان برتر قرن بیستم قاره آسیا معرفی کرده‌است.
تاکنون در سال‌های ۱۹۹۶، ۱۹۹۹، ۲۰۰۳ و ۲۰۰۴ چهار بازیکن ایرانی موفق به کسب جایزه بهترین بازیکن سال آسیا شده‌اند. خداداد عزیزی، علی دایی، مهدی مهدوی‌کیا و علی کریمی چهار بازیکنی هستند که بهترین بازیکن آسیا شده‌اند.
سرمربی تیم ملی ایران در حال حاضر کارلوس کی روش است.