حجاب در قرآن (۲)

کندوکاو در آیات حجاب، آن هم یک جا و همه سو نگرانه، براى اهل نظر و فقه پژوهان، می‌تواند ره گشا و پرفایده باشد و آنان را در دستیابى به زوایاى گوناگون این گزاره مهم اجتماعى، رهنمون سازد.
کنار هم گذاردن آیات حجاب و درنگ بر روى آن‌ها و توجه به آغاز و پایان نشانه‌های پیوسته و ناپیوسته هر یک از آیات، بسیار روشن گر خواهد بود و ره گشا،که در ضمن بحث،به این نکته اشاره خواهد شد.
نکته شایان توجه این که:در کنار هم و به ترتیب نزول آوردن آیات و دقت و درنگ روى آن‌ها، نشان خواهد داد که حکم حجاب،یک باره اعلام نشده،بلکه کم‌کم و باگذشت زمان و آماده شدن زمینه و… بر قلب مبارک پیامبر(ص) نازل شده است.
ابتدا، در روزهاى پایانى سال پنجم هجرى، در جریان ولیمه ازدواج پیامبر(ص) با زینب بنت جحش(همسر طلاق داده شده زید ابن حارثه) آیه حجاب همسران پیامبر(ص) بر آن حضرت نازل شد.
همه مردان برابر دستور این آیه شریفه می‌بایست از پس پرده با همسران پیامبر(ص) سخن بگویند.
در مرحله دوم، خویشاوندان نسبى از دایره این حکم بیرون شدند و آنان اجازه یافتند با همسران پیامبر(ص) بى آن که پرده‌ای در بین باشد، سخن بگویند.
در مرحله سوم، جلباب (چادر) به‌عنوان حقى براى همسران و دختران پیامبر(ص) و زنان مؤمن قرار داده شد.
در مرحله چهارم، آیات سوره نور احکام حجاب بانوان را روشن ساخت.
در مرحله پنجم، اجازه گرفتن براى ورود به محل استراحت بانوان محرم، مطرح شد.
چند نکته از این بررسى به دست می‌آید:
۱.در نگاه به بانوان مَحْرَم و اندازه پوشش آنان در برابر مَحْرَمان، بین خویشاوندان نسبى و سببى فرق است؛یعنى هیچ گاه پوشش مادر نزد فرزند، همانند پوشش مادرزن در نزد داماد نیست.
۲. این که گفته می‌شود محرمان، چه سببى و چه نسبى، می‌توانند به همه جاى بدن یکدیگر نظر بیفکنند، به‌جز عورت و شرمگاه، سخنى است بی‌دلیل.این بخش از بحث مقدارى به درازا کشید که چاره‌ای نبود؛زیرا فقیهان روزگار ما، آن گونه که از حاشیه‌های عروهالوثقى بر می‌آید، همه،برخلاف این نظر دارند؛از این روى بایسته بود که دلیل‌های این مسئله بیش‌تر به بوته بررسى گذاشته شود.
۳. روایات رسیده از معصومان در این موضوع،سخن جدیدى،غیر از آنچه از آیه‌های حجاب فهمیده می‌شود، بیان نکرده‌اند.
۴. از ملاک‌ها و معیارهاى به دست آمده از بحث و کندوکاو در آیات شریف، در گزاره‌های جدید و مسائل نو پیدا بهره بردیم و آن‌ها را به گونه استدلالى، شرح دادیم.در مثل فرق بین عکس و صاحب عکس و فیلم شخص و خود شخص بیان شده است.
ترتیب نزول آیات حجاب
نخستین مرحله:
تا پیش از سال پنجم هجرى، بر زنان مسلمان، واجب نشده بود که حجاب داشته باشند.آنان با همان لباس معمول و مرسوم آن زمان، در جامعه حاضر می‌شدند،با مردان سخن می‌گفتند و حتى با آنان بر سر یک سفره می‌نشستند و از یک ظرف غذا می‌خوردند؛تا این که در سال پنجم هجرى، پس از ازدواج پیامبر(ص) با زینب بنت جحش،خداوند حجاب را بر زنان حضرت قرار داد و به مؤمنان دستور داد، هرگاه از همسران پیامبر(ص) چیزى خواستید، از پشت پرده بخواهید:
(واذا سألتموهن متاعاً فاسئلوهن من وراء حجاب.)
سپس دلیل این دستور را چنین بیان می‌فرماید:
(ذلکم اطهر لقلوبکم و قلوبهن.)
نکته: پیش از نازل شدن آیه حجاب،در همین سوره شریف، آیات دیگرى نازل شده که در آن‌ها، شأن همسران پیامبر(ص) در صورت نگهداشت تقواى الهى، از شأن دیگر زنان برتر دانسته شده است و به همسران پیامبر(ص) دستور داده شده که از حجره‌ها،مگر براى کارهاى ضرورى،خارج نشوند و با ناز و کرشمه،با مردان سخن نگویند و بسان دوران جاهلیت نخستین، خود را نیارایند:
(یا نساء النبى لستن کاحد من النساء ان اتّقیتنّ فلا تخضعن بالقول فیطمع الّذى فى قلبه مرض وقلن قولاً معروفا. وقرن فى بیوتکن ولا تبّرجن تبّرج الجاهلیه الاولى.)
دومین مرحله:
در پى نازل شدن حکم حجاب درباره همسران رسول خدا(ص) و بازداشته شدن مردان از مستقیم سخن گفتن با آنان و دستور به نگاه نکردن به ایشان، که گویا این حکم،همه، حتى پدران، برادران و خویشان همسران رسول خدا را در بر می‌گرفت، این پرسش‌ها مطرح شد:
آیا پدران همسران رسول خدا(ص) از دیدن دختر خود بازداشته شده‌اند؟
آیا برادران همسران رسول خدا(ص) حق دیدن خواهران خود را ندارند؟
آیا پسران همسران پیامبر(ص) که از شوى پیشین خود داشتند، دیگر اجازه ندارند مادران خود را ببینند؟
آیا زنان مؤمن،بسان مردان مؤمن باید از پس پرده با همسران پیامبر(ص) سخن بگویند؟
یعنی آیا همان گونه که (یا ایها الذین آمنوا) زنان و مردان با ایمان را در بر می‌گیرد و تنها از بابِ (تغلیب)ضمیرها مذکر آمده است، در (اذا سألتموهن)ضمیر مخاطب از باب (تغلیب)به صورت مذکر آمده است؛ولى در واقع زنان را هم در بر می‌گیرد و برابر این حکم زنان مؤمن نیز باید از پَس پرده با همسران رسول خدا(ص) سخن بگویند؛ یا خیر، این حکم ویژه مردان است؟
در پى این پرسش‌های گوناگون و شبهه‌ها، این آیه شریفه بر قلب مبارک رسول خدا(ص) فرود آمد:
(لاجناح علیهنّ فى آبائهنّ ولاابنائهن ّولااخوانهنّ ولاابناء اخوانهنّ ولاابناءاخواتهنّ ولانسائهنّ ولاماملکت ایمانهنّ واتقین اللّه انّ اللّه کان على کلّ شىء شهیدا.)