شروط ضمن عقد یکی از مواردی است که برای زن و شوهر در عقدنامه در نظر گرفته شده تا زوجین قبل از جاری شدن صیغه عقد آنها را مطالعه و در صورت قبول، امضاء نمایند. نکته مهم اینکه شروط ذکر شده نباید با هدف، فلسفه و مقتضات ازدواج تناقض داشته باشد.
اصل در زندگی زناشویی، توافق، تفاهم، مهر و علاقه است و بدون این‌ها کانون خانواده لطف و صفایی ندارد. اجبار یا مهریه‌های سنگین هیچ یک نمی‌توانند ضامن خوشبختی افراد باشد. یکی از مواردی که از دهه ۶۰ در عقدنامه‌های ازدواج دیده می‌شود، شروطی است که به صورت چاپی نوشته شده و زوجین قبل از ثبت ازدواج باید آنها را امضا کنند. سردفتران وظیفه دارند قبل از اجرای صیغه عقد موارد را برای زوجین قرائت و مفهوم آنها را به زوجین توضیح دهند تا زوجین با آگاهی کامل شروط را امضا نمایند. قابل ذکر است که شروط ضمن عقد بعد از امضا قابل تغییر نیستند مگر با توافق طرفین.
قبل از خواندن شروط و موارد، عقدنامه را امضا نکنید. شما می‌توانید موارد دیگری را به این شروط اضافه کنید. هر مطلب یا شرطی که اضافه می‌شود، اگر به وسیله هر دو نفر -عروس و داماد- امضا شود برای طرفین الزام‌آور است.
ماهیت شروط ضمن عقد در ازدواج
با امضای عقدنامه ازدواج، مرد از لحاظ حقوقی مکلف به پرداخت مهریه و نفقه و زن مکلف به تمکین از مرد می‌شود. در کنار این موارد، برخی از امور زندگی زن وابسته به اجازه مرد می‌گردد. قانونگذار برای جلوگیری از مشکلات احتمالی در آینده و همچنین ایجاد تعادل و مساوات در رابطه با حقوق زن و مرد، شرایطی را فراهم کرده تا تحت عنوان شروط ضمن عقد، بتوان مواردی را مطرح کرد.
ندا پاکنهاد وکیل دادگستری، شروط ضمن عقد را بسیار کارسازتر از مهریه‌های بالا برای زنان دانسته و می‌گوید: «در طول سالیان با ده‌ها پرونده‌ی خانواده مواجه شده‌ام. امروز در قانون، در مقابل حبس کردن افراد محکوم به مهریه مقاومت می‌شود، مهریه‌های بالا به هیچ عنوان دردی از درد بانوان جامعه را درمان نکرده و نخواهد کرد. این‌ها در حالی است که با اضافه کردن یک شرط به عقدنامه تا حدودی می‌توان خلأهای قانونی در زمینه حقوق مربوط به خانم‌ها را مرتفع نمود. باید توجه داشت که شروط ضمن عقد علاوه بر بانوان، به نفع آقایان و در مجموع به نفع جامعه نیز هست تا علاوه بر کاستن از حجم دعاوی دادگستری و زندانی شدن بی‌جهت افراد، به یک زندگی که هیچ راه‌حلی برای ادامه‌ی آن وجود ندارد پایان داده و هزینه‌های گزاف به جامعه نیز تحمیل ننماید.»
چه نکاتی به شکل پیش‌فرض در عقدنامه مطرح شده است؟
در بند «الف» عقدنامه ازدواج، بیان شده که براساس سه شرط، بعد از طلاق زوجه می‌تواند به نصف دارایی مرد برسد:
۱- طلاق به درخواست زوجه نباشد.
۲- طلاق ناشی از تخلف، سوءاخلاق و رفتار زوجه نباشد.
۳- مقدار ثروتی که پس از ازدواج کسب شده شامل این بند می‌شود و زوجه نسبت به دارایی سابق و قبل از ازدواج حقی ندارد.در بند «ب» عقدنامه، زوج به زوجه وکالت بلاعزل درباره طلاق می‌دهد. به این صورت که با روشن شدن شرایط لازم و کافی برای دادگاه، زوجه در این موارد می‌تواند با مراجعه از دادگاه تقاضای صدور اجازه طلاق نماید:
۱- خودداری از پرداخت نفقه به مدت ۶ ماه
۲- سوءرفتار یا سوءمعاشرت
۳- ابتلای زوج به امراض سخت
۴- جنون
۵- انتخاب شغلی که مغایر با حیثیت زن باشد
۶- محکومیت قطعی شوهر به مدت ۵ سال حبس
۷- اعتیاد زوج
۸- ترک خانواده
۹- محکومیت شوهر در اثر ارتکاب جرم
۱۰- عقیم بودن زوج
۱۱- مفقودالاثر بودن زوج
۱۲- در صورتی که زوج بدون رضایت زوجه، همسر دیگری اختیار کند
در مورد بند آخر سخن بسیار است. عده‌ای از قضات و دفاتر اسناد رسمی اجازه همسر اول را برای ازدواج بعدی لازم می‌دانند، اما برخی دیگر اهمیت چندانی به آن نمی‌دهند. بنابراین زوجه می‌تواند در ضمن عقد ازدواج شرط نماید که هرگاه شوهر زن دیگری بگیرد یا در مدت معینی غایب شود یا علیه حیات زن اقدام نماید، زوجه می‌تواند پس از اثبات این شرایط، خود را مطلقه سازد.
پیشنهاداتی برای شروط ضمن عقد
الف) شرط تحصیل
کسی نمی‌تواند مانع تحصیل دیگری شود، اما برای جلوگیری از مشکلات احتمالی در زندگی مشترک در این زمینه، می‌توان عبارت زیر را در سند ازدواج مطرح کرد؛ «زوج، زوجه را در ادامه تحصیل تا هر مرحله که زوجه لازم بداند و در هر کجا که شرایط ایجاب نماید مخیر می‌سازد.»ب) شرط اشتغال
مطابق قانون، اگر شغل زن منافی با مصالح خانواده یا حیثیت شوهر یا زن باشد، مرد می‌تواند همسر خود را از آن شغل منع کند. خانم‌ها می‌توانند شرط اشتغال را به عنوان یکی از شروط عقد خود با این عبارت داشته باشند؛ «زوج، زوجه را در اشتغال به هر شغلی که مایل باشد، در هر کجا که شرایط ایجاب نماید مخیر می‌کند.»
