آداب و شرائط روزه از دیدگاه روایات (۱)

روزه فقط امساک از اکل و شرب نیست ، بلکه شرائطى دیگر هم همراه آن است ، تعهد و مسؤولیت هاى انسان در برابر روزه ، این فریضه الهى زیاد است.

روزه چهار گروه مقبول نیست : حضرت صادق (علیه ‏السلام) فرمود :

روزه نیست ‏براى کسى که امام و پیشواى خود را نافرمانى کند و از او اطاعت ننماید و صحیح نیست روزه عبد فرارى تا مراجعت کند و به خدمت ‏باز نگردد و روزه زن ناشزه درست نمى ‏باشد تا توبه کند و در اختیار همسرش قرار گیرد و همچنین روزه فرزند عاق شده پدر و مادر تا خوب نشود و اصلاح نگردد ، مورد قبول قرار نمى ‏گیرد و روزه به حساب نمى ‏آید . (۱)فاطمه (ع) در آداب صائم سخن مى ‏گوید :
جعفر بن محمد (علیهما السلام) از آباء گرامش از فاطمه دخت گرام رسول الله (صلى الله علیهم اجمعین) روایت مى ‏نماید :

که حضرت زهرا (علیها السلام) فرمود :

صائم با روزه خویش کارى نکرده (یعنى حق روزه را ادا نکرده) هر گاه زبان و گوش و چشم و جوارحش را از (آنچه که بر آنها حرام است) حفظ نکرده باشد. (۲)
یعنى روزه یک مسماى واقعى از حفظ شکم از کل خوردنی ها و نوشیدنی ها و مبطلات دیگر و اجتناب از گناهان و معصیت‏ خداوند مى ‏باشد ، زیرا روزه ‏دار بدون پرهیز از تمامى محرمات روزه واقعى را در خویش تحقق نبخشیده است.

پنج ‏خصلت موجب افطار روزه و بطلان وضوء :

اگر چه امروز فقهاى عالى مقام این موارد را مبطل روزه و وضوء نمى ‏دانند زیرا کمتر کسى است در زمان ما و فرهنگ طاغوت زده و غرب زده ما از این اوصاف رذیله بپرهیزد ، آن خصال پنج‏گانه از بیان پیامبر گرامى اسلام چنین است :
پنج صفت است که روزه را باطل و وضو را مى ‏شکند ، دروغ و غیبت و سخن چینى و نظر شهوت انگیز و قسم دروغ.
این اوصاف ذمیمه به راستى اثر معنوى و روحانى روزه و وضوء که یک عبادت است در اسلام خنثى مى ‏کند و اجر و ثواب روزه و وضوء را نابود مى‏ نماید.

کیفیت روزه دارى از صحف ادریس علیه‏ لسلام :
در صحف ادریس (علیه‏ لسلام) است :

حضرت ادریس پیامبر ( علیه‏السلام) در صحف خویش فرمود :
هر گاه وارد ماه صیام شدید ، پس خویشتن را از هر پلیدى و ناپاکى پاک سازید ، (درون خود را براى پذیرش عبادت ویژه خداوند پاکسازى نمائید) و روزه بگیرید براى خداوند با قلبى خالص و نورانى و پاک از فکرهاى بد و صداهاى نامفهوم و بى ‏معنى و زشت ، زیرا خداوند حبس مى ‏نماید دلهاى ناپاک و نیت هاى غیر خالص شما را و دهن هاى شما ، نباید فقط با امساک از خوردنی ها صائم و روزه‏ دار باشد. بلکه باید جوارح شما از گناهان نیز روزه باشد (یعنى اعضاء شما هم باید از معصیت ‏خدا امساک نماید) و همانا خداوند راضى نمى‏ گردد و خشنود نمى ‏شود از شما به اینکه فقط از خوردنی ها پرهیز کنید ، بلکه از کل منکرات و زشتی ها باید پرهیز نمائید تا آنجا که تغییر حالت پیدا کنید. (۴)

اثرات منفى غیبت و نمامى در روزه :
امام رضا علیه‏السلام فرمود :

از غیبت مؤمن اجتناب کنید و از نمامى بپرهیزید ، به راستى که غیبت و نمامى روزه صائم را باطل مى ‏نماید (و اثرات و ثواب روزه را زایل مى ‏گرداند) ، ولى از فاجر و شارب الخمر و شطرنج ‏باز و قمار باز غیبتى نیست.
(یعنى آنان از خود هتک حرمت نموده ‏اند و آبرو از خویش برده ‏اند) (۵)
و اما اینکه جدا غیبت و نمامى روزه را باطل مى ‏نماید روزه کثیرى از روزه ‏داران باطل است ولى فقها فتوى به بطلان نداده ‏اند.

روزه حجاب زبان و گوش و چشم از گناه است :

از فقه الرضا (علیه‏السلام) روایت‏ شده که حضرت رضا (علیه‏السلام) در رابطه با شرائط روزه و روزه‏ دارى چنین فرمود :
بدان (اى روزه دار) خداى رحمتت کند که به راستى روزه ستر و حجابى است که خداوند او را بر زبان ها و گوش ها و چشم ها و سائر جوارح زده است ، هر گاه معتاد بر زشتی ها و شر و فساد باشند (چون زبان و گوش و چشم و سایر جوارح هر گاه تحت کنترل دقیق ایمان و دین شخص باشند ، از شر آنان کاملا در امان مى ‏باشد) که طهارت (و حجاب صوم) بر اسماع و ابصار و غیره ، او را از آتش جهنم مى ‏پوشاند و حجابى محکم از آتش براى او خواهند شد. به تحقیق خداوند بر هر «آدم‏» خسته‏ اى براى روزه گرفتن حقى مقرر فرموده است ، پس اگر آن حق را اداء کند (و به خوبى حق روزه‏ دارى را به جاى آورد) هر آینه صائم و روزه ‏دار است ، (یعنى به جاى آورده حق روزه را) و هر کس بعضى از آن شرایط را ترک نموده، از فضیلت و ثواب روزه ‏اش به قدر و بحسب آنچه ترک کرده کاسته است. (۶)

از زنى که با زبان شوهرش را بیازارد هیچ عبادتى قبول نخواهد شد و بالعکس :
از منهیات رسول گرامى خدا (صلى الله علیه و آله) مى ‏خوانیم :

فرمود : هر زنى که شوى خویش را به زبان بیازارد ، خداوند هیچ عمل و حسنه ‏اى را از او قبول نکند ، تا شوهر را راضى سازد ، اگر چه در تمامى روزهاى عمرش روزه باشد و تمامى شب هاى زندگیش را به نماز ایستاده باشد و تمامى بندگان را آزاد سازد و همیشه ملازم گردن اسبان (که حاکى از جهاد دائمى است) در راه خدا بوده باشد ، اول کسى است که وارد آتش جهنم خواهد شد و نیز اینچنین است اگر مرد به زوجه خویش ظلم نماید. (یعنى همه این عذابها براى آن مرد نیز جارى خواهد بود) (۷)
از آنجائى که روزه، دانشگاه اخلاق و تزکیه نفس و وسیله خود سازیست ، لذا روزه دار باید در این دانشگاه از کلیه آداب و برنامه‏ هاى تربیتى برخوردار و در حقیقت‏ خود باید یک معلم اخلاق بوده و بر اعضاء و جوارح خویش تسلط کامل داشته باشد.

چشم و گوش و زبان و … تو هم باید روزه باشند :

در اینجا معلم واقعى اخلاق و پیشواى ششم حضرت جعفر بن محمد (علیه السلام) مى ‏فرماید :
آنگاه که روزه هستى ، پس باید گوش و چشم و موى تو در حال امساک باشند (از گناهان و هر نوع معاصى که از آنها خواسته است پرهیز نمایند) (۸)
امام چیزهاى دیگرى غیر از آنچه را نامبرده شمرد و سپس فرمود : البته نباید روز ، روزه ‏داریت همانند روز افطارت باشد. (یعنى این قدر آثار تربیتى روزه ‏ات زود گذر نباشد که هیچ گونه تفاوتى با روزهاى قبل و بعد از روزه ‏ات جز امساک از خوردنی ها و آشامیدنی ها ، نداشته باشى)

بنیان گزار اسلام حضرت ختمى مرتبت فرمود :

نیست (بنده) روزه ‏دارى که مورد شماتت و ملامت قرار گیرد و او به ملامت کننده بگوید : من روزه هستم سلام بر تو و من شماتت نمی ‏کنم ، آنچنان که تو شماتت مى ‏کنى ، همچنان که خداوند تعالى مى ‏فرماید : پناهندگى جست‏ بنده من به روزه از شر دیگر بنده من ، به راستى پناه دادم او را از آتش جهنم. (۹)
و این کلاس تربیتى روزه است که آدمى را تربیت مى ‏نماید.

۱- وقایع الایام خیابانى، ص ۴۳۲
۲- بحار الانوار، ج ۹۶، ص ۲۹۵
۳- نهج الفصاحه، حدیث ۱۴۵۹
۴- نقل از وقایع الایام خیابانى، ص ۴۳۱
۵- فقه الرضا (علیه‏السلام)
۶- مستدرک الوسائل، نقل از وقایع الایام خیابانى ، ص ۴۳۲
۷- مکارم الاخلاق، ج ۲، ص ۳۶۸
۸- وافى ج ۷، ص ۳۳
۹- ماه مبارک رمضان، ص ۱۷۳