مقوله تربیت از ابتدایی‌ترین و اساسی‌ترین نیازهای زندگی بشری است و نه تنها تربیت لازمه جدایی ناپذیر زندگی که متن آن بوده و بلکه زندگی ، از گهواره تا گورش جلوه‌ای از آن است. انسان تنها در پرتو تربیت صحیح است که به‌عنوان موجودی هدفمند و اندیشه ورز به اهداف و آرمان‌های خود دست یازیده و قله رفیع سعادت مطلوب خویش را فتح می‌نماید ; از این رهگذر برای انسان مسلمان تربیت اسلامی ضرورتی مضاعف دارد زیرا انسانی که گردنبند مروارید دانه دین و بندگی خالق متعال را بر گردن آویخته جز در پرتو تربیت صحیح اسلامی به مدال افتخار عبودیت و تسلیم نائل نمی‌آید ، از سویی دیگر چنین انسان مسلمانی برای پیمودن راه سعادت و بندگی احتیاج به الگوهای مطمئن عملی دارد تا با نصب العین قرار دادن دیدگاه‌ها و سیره عملی آنان ، هم راه صحیح بندگی و سعادت را بپیماید و هم در این وادی سریع‌تر گام نهد و سریع‌تر به مقصد نائل آید ، از این رو معصومین (علیهم‌السلام) که از گوهر عصمت و مصونیت از خطا و اشتباه برخوردارند . بهترین و مطمئن‌ترین الگوهای تربیتی بوده و ارائه دیدگاه‌ها و کشف و عرضه سیره تربیتی آنان یک ضرورت انکارناپذیر است و در این میان ، ارائه دیدگاه‌ها و سیره تربیتی امام علی (ع) بر ضرورت این کار می‌افزاید.
فرزند ناصالح نه تنها خویشتن خود را گم نموده و گوهر بندگی و انسانیت خویش را از دست می‌دهد ، که گاهی ممکن است پدر صالح و شایسته را به انسانی ناصالح مبدل گرداند
الف) اهمیت تربیت فرزندان :
بزرگ مربی اسلام ، علی (ع)در سخنان گهربار خود بارها و بارها از این امر مهم پرده برداشته و آثار و نتایج مثبت تربیت فرزند و پیامدهای منفی بی‌توجهی به آن را بیان داشته‌اند . بر خلاف برداشت و نگرش برخی افراد که از فرزند بیشتر به‌عنوان ابزاری برای پاسخگویی به نیاز عاطفی والدین ونیز عضوی برای تأمین و خدمت به خانواده و مایه فخر و مباهات والدین نگریسته می‌شود ، امام علی (ع) به فرزند بسی فراتر از این نگریسته و آن را عطیه‌ای الهی بر شمرده‌اند که در پرتو توجه و تربیت والدین به رشد کافی رسیده و در پی نیکوکاری و احسان به والدین بر می‌آید . در نهج‌البلاغه آمده است که : « امام علی (ع) در تولد فرزندی تبریک گفتنی این چنین را به دیگران توصیه نمود : «امید که بخشنده‌اش را سپاسگزار باشی و این عطیه الهی مبارکت باد، او به رشد دلپذیر برسد و تو نیز از نیکی و خیرش بهره‌مند شوی»
آن حضرت در سخنی کوتاه و در عین حال عمیق و ظریف، تربیت و ادب آموزی را میراثی بی‌مانند تلقی نموده‌اند .
از دیدگاه امام مربیان ، علی (ع) ،میراثی به‌مانند ادب و تربیت وجود ندارد و هرگز املاک و دارایی‌های باقیمانده مادی، قابل مقایسه با میراث گران‌بهای ادب و تربیت صحیح برای فرزندان نیست . و از این روست که در سخنی دیگر ، آن حضرت فرمود : «گران‌بهاترین چیزی که پدران برای فرزندانشان به ارث می‌گذارند ، ادب است .»
علی (ع) ثمره و محصول تربیت صحیح را پرورش فرزند صالح و پیامد بی‌توجهی به امر خطیر تربیت را «رشد یافتن فرزند ناصالح » برشمرده و برای هریک از این دو ، آثار و نتایج مثبت و منفی بیان نموده‌اند . از دیدگاه آن حضرت فرزند صالح مایه انس و آرامش والدین است . همچنین در سخن دیگری فرزند صالح را نیکوترین یادگار و بلکه مساوی با همه یادگارهای باقیمانده از والدین ، معرفی می‌نماید.
از سویی دیگر آن حضرت آثار سوء و پیامدهای منفی پرورش فرزند ناصالح را مورد توجه قرار داده و همه رهروان صدیق خود را از بی‌توجهی به تربیت صحیح فرزندان بر حذر داشته است . ایشان در کلامی از فرزند ناصالح به آلوده کننده پیشینیان خود و فاسد کننده اولاد و بازماندگان یاد می‌کنند . فرزند ناصالح نه تنها خویشتن خود را گم نموده و گوهر بندگی و انسانیت خویش را از دست می‌دهد ، که گاهی ممکن است پدر صالح و شایسته را به انسانی ناصالح مبدل گرداند ; علی (ع) درباره زبیر فرمود : «پیوسته زبیر مردی از ما اهل‌بیت (علیهم‌السلام) بود تا اینکه فرزند شوم و ناخلف او عبدالله بزرگ شد (و او را از ما جدا کرد .»
ایشان در کلامی از فرزند ناصالح به آلوده کننده پیشینیان خود و فاسد کننده اولاد و بازماندگان یاد می‌کنند .
ب) ضرورت تسریع در تربیت فرزندان از دیدگاه امام علی (ع):
برای موجوداتی که در طریق تغییر ، تحول ، رشد و تکامل هستند معمولاً موسم مناسبی وجود دارد که در آن به بهترین و مناسب‌ترین رشد خود می‌رسند و آثار مورد انتظار از آن‌ها تجلی می‌یابد ، گل‌ها در موسم بهار می‌رویند ، تربیت فرزند نیز موسم مناسب خود را دارد که در آن بهتر و آسان‌تر به بار می‌نشیند . موسم مناسب تربیت ، در اوایل زندگی یعنی دوره کودکی ، نوجوانی و عنفوان جوانی است ،آنگاه که هنوز هواهای نفسانی و خواهش‌های غیرانسانی به سرزمین وجود او هجمه نیاورده ، از سوی دیگر والدین به‌عنوان مهم‌ترین مربیان فرزندان خود نیز همیشه فرصت و حوصله تربیت که امری ظریف و در عین حال پیچیده است را ندارند علی(ع) خطاب به امام حسن مجتبی(ع) می‌فرماید: پس به ادب آموختنت پرداختم پیش از آنکه دلت سخت شود و خردت هوایی دیگر گیرد . . .»
ج) هدف نهایی از تربیت فرزند :
در نظام تربیتی اسلام بحث اهداف از کلیدی‌ترین مباحث بوده و جایگاه مهمی در آن دارد چرا که بدون داشتن هدف و تعیین آن ،امکان برنامه ریزی و نیز ارزیابی فعالیت‌های تربیتی به‌آسانی ممکن نیست .اکنون سؤال این است که در نظام تربیتی اسلام هدف از تربیت چه باید باشد ؟ از دیدگاه بزرگ مربی اسلام ، علی (ع)هدف از داشتن فرزند و تربیت آن چیست ؟
با نگاهی به دیدگاه‌ها و سیره تربیتی علی (ع) آشکار می‌شود که در نظام تربیت اسلامی هدف نهایی از تربیت ، رسیدن فرزند به مقام اطاعت و عبودیت الهی است ، هدف نهایی ، تربیت انسانی است که مطیع پروردگار و تسلیم در آستان او باشد . مرحوم ابن شهرآشوب به سند خود از آن حضرت نقل میکند که فرمود : «من از خداوند خویش طلب فرزندان زیبا چهره و نیکو قامت ننموده‌ام ، بلکه از پروردگارم خواسته‌ام تا فرزندانم مطیع او باشند و از او بترسند تا اینکه وقتی با این صفات به آن‌ها نظر افکنم مایه چشم روشنی من باشند .»
