بازیها ، نشانه هایی از حیات فرهنگی جامعه به شمار می آیند. در سرزمین کهن سال ایران ، بازیهای سنتی از تنوع و گستردگی برخوردار بوده و این گوناگونی نشانگر ژرفا و غنای جامعه است. تغییر در شیوه های زندگی ، گسترش شهرنشینی وفق آوری های نوین بسیاری از بازیهای سنتی را یا منسوخ کرده یا دچار تغییراتی کرده است. اوقات فراغت زندگی امروز دیگر با این بازی ها سپری می شود. با این همه بازی ها و ورزش های سنتی تمام شرایط لازم را برای احساس آزادی و لذت بردن از بازی های خود انگیخته را دارا بوده و به عنوان یکی از مواریث فرهنگی نشانه ادامه حیات معنوی جامعه هستند که بعضی از این بازیها بعنوان سرگرمی در نقاط روستایی متداول می باشند.
نمونه ای از بازیهای رایج در سطح استان کرمان:
ماچلوس ، قایم موشک ، چوب بازی ، چوگو ، الک و دولک ، الکی بازی ، تخم مرغ بازی ، گردوبازی ، عاشق بازی ، هفت سنگ و …
که در اینجا به شرح بعضی از آنها پرداخته خواهدشد:
قایم موشک:
این بازی در تمام نقاط ایران رایج بوده و درکرمان نیز انواع این بازی با نامهای «دَستِکی» ، «مُلابِرَس» و «قایم موشک» بازی می شود.
یکی از بازیکنان سر می گذارد (چشمان خود را می بندد) و بقیه در جایی پنهان می شوند. بعد از پنهان شدن بازیکنان ، «سرگذار» فریاد می زند:«بِرَس» و پس از آن به دنبال پیدا کردن بازیکنان می رود. اگر او بتواند کسی را پیدا کرده و دستگیر کند ، بازیکن گرفتار شده باید سر بگذارد. بازی به همین ترتیب ادامه می یابد.
ماچلوس:
بازیکنان به دو گروه تقسیم می شوند. یک گروه (گروه بالا) دور دایره ای که با آب ویا هر چیزی دیگری روی زمین کشیده اند ، می ایستند و گروه دیگر در وسط دایره قرار می گیرند. یک نفر از گروه بالا گرگ می شود و پای خود را بلند کرده و به صورت «لی لی» دنبال افراد وسط دایره می دود. گرگ دستش را به هر کدام از آنها بزند ، آن بازیکن سوخته و کنار می رود. وقتی همه سوختند ، دو گروه جای خود را با هم عوض می کنند. این بازی را به صورت دونفره هم می توان انجام داد.
چوگو (چوب و توپ) (گوبازی):
این بازی در فضای باز در دو گروه مساوی (حداقل شش نفره) اجرا شده و ابزار آن تعدادی توپ پشمی و چوب گردی به قطر ۵ سانتیمتر و طول یک متر است.
دو نفر سردسته به نام «سَلار» انتخاب می شود و این دو سردسته یارگیری می کنند. نقطه ای را به عنوان محل شروع بازی مسخص می کنند و در فاصله چهل متری آن ، جایی را به نام «دَک» انتخاب می کنند. سپس به روش «برانداختن» مشخص می کنند کدام گروه باید بازی را آغاز کند. گروه برنده ، توپ را دراختیار می گیرد و گروه بازنده در داخل زمین جای می گیرد. از گروه بازنده یک نفر به نقطه ای شروع بازی که گروه برنده از آنجا توپ را پرتاپ می کند ، می رود تا توپ را به زننده توپ پاس دهد. بازیکن گروه برنده که چوب در دست دارد ، باید توپی را که بازیکن گروه بازنده به او پاس داده است ، با چوب بزند و بازیکنان گروه پایین تلاش می کنند بی آنکه توپ به زمین اصابت کند آن را در هوا بگیرند. اگر موفق شوند جای دوگروه عوض می شود. بازیکنی که توپ را با چوب زده است باید بلافاصله با حالت دویدن خود را به «دک» برساند و برگردد. در این فاصله افراد گروه پایین که توپ را به دست آورده اند ، سعی می کنند او را بزنند که اگر موفق شوند جای دو گروه عوض می شود. ولی اگر گروه بازنده نتواند دونده را بزند ، نوبت به یک نفر دیگر از اعضای همان گروه می رسد که توپ را با چوب بزند.
چوب بازی (ترکه بازی):
این بازی در مجالس جشن و عروسی اجرا می شود. ابزار بازی یک عدد چوب بلند و کلفت ۲ یا ۳ متری , یک عدد چوب کوتاه و نازک ، طبل و شیپور است.
بازی بدین صورت است که : طبل و شیپور نواخته می شود و دو بازیکن به میدان می آیند. یکی چوب بلند و دیگری چوب کوتاه را در دست می گیرد. برای گرم شدن مدتی حرکات نمایشی انجام می دهند. پس از آن بازیکنی که چوب بلند در دست دارد آن را در زمین فرو می کند ودیگری سعی می کند با چوب کوتاه خود به پای او بزند و بازیکن مقابل طبعاً جاخالی می کند. هرگاه چوب به پای بازیکن بخورد ، بازیکنی که چوب را زده ، چوب بلند را تصاحب می کند و با آن به بازی ادامه می دهد ، درغیراینصورت بازی به همان شکل ادامه می یابد. این بازی گاه رنگ خشونت به خود می گیرد ولی آنچه مورد تشویق حضار قرار می گیرد ، بیشتر حرکات زیبای طرفین است نه عملیات خشن آنها.
شترسواری:
در عروسی ها و جشن ها اجرا می شود.
شترسواران از محل شروع مسابقه حرکت کرده و به سرعت خود را به مقصد تعیین شده ، می رسانند. در مسابقه اصلی مسافتی که باید طی شود ، معمولاً کمتر از ۵ کیلومتر نیست. این مسابقه در مقابل تماشاگران زیادی انجام می شود.
طناب کشی:
بازیکنان دو سردسته انتخاب می کنند. سردسته ها یارگیری می کنند و خطی روی زمین می کشند که مرز بین دوگروه بازیکن محسوب می شود. بازیکنان هر دسته چشت سر دسته خود صف می بندند و دست ها را در کمر یکدیگر حلقه می کنند. به هنگام شروع بازی ، بازیکنان هر دسته شروع به کشیدن دسته مقابل به داخل زمین خود می کنند. هر گروه موفق شود سردسته گروه مقابل را از مرز به طرف زمین خود بکشد ، برنده است. اگر در این کشاکش دست بازیکنی از کمر بازیکن جلویی باز شود ، آن دسته باخته است و باید به دسته برنده کولی دهد.
بازی شاه و وزیر:
اسباب و وسایل این بازی عبارت است از: یک جعبه کبریت ، چهار نفر یا بیشتر ، چوب یا َشئیی برای کتک زدن.
برای شروع بازی روی جعبه کبریت را با نام یا علامت مشخص می کنند. یک طرف شاه ، یک طرف وزیر ، دو طرف صاف کبریت یکی شیخ و دیگری دزد نامگذاری می شود. بعد تک تک افراد کبریت را مانند تاس پرتاب می کنند هر کدام از علامتها روی شخص گذاشته می شود. اگر کسی شاه شود باید افراد دیگر پرتاب کنند تا وزیر مشخص شود و تا زمانی که وزیرو شاه مشخص نباشند هر کس هم که دزد شود ، مجازاتی ندارد. بعد از اینکه شاه و وزیر مشخص شد ، دو نفر بعدپرتاب می کنند هنگامی که دزد بیاید وزیر فوری دزد را می گیرد و نزد شیخ برای حکم می برد. بعد از حکم شیخ (قاضی) شاه دستور می دهد که چند ضربه شلاق او را بزنند. اگر شاه دلش به حال دزد بسوزد ، دستور می دهد مثلاً چند ضربه پنبه ای او را بزنید که وزیر باید او را آهسته بزند و اگر بگوید آتشی باید او را محکم بزند. شاه باید سعی کند تعداد ضرباتی را که دستور می دهد زوج نباشد ، اگر زوج باشد یکی را به خود شاه می زنند و همینطور بازی را ادامه می دهند. هنگامیکه کبریت را پرتاب می کنند ، اگر طولی بایستد ، کسی که آن را پرتاب کرده یکبار دیگر برای جایزه کبریت را پرتاب کند تا یکی از علائم مشخص بیاید.
ترش بازی (ملابرس) (terěs-bâzi):
در این بازی دو دسته ۵ نفری یا بیشتر شرکت می کنند. برای شروع بازی قرعه کشی می کنند. سنگی را یک طرفش را تر می کند یکطرفش خشک می باشد به طرف بالا پرتاب می کنند. روی تر یا خشک را هر کدام از گروهها گفته بازی را شروع می کنند.
گروهی که می خواهد بازی را شروع کند سرگروه در یک گروه در یک نقطه معین جمع نموده و با یک چوب دایره ای بر روی زمین به دور آنها رسم می کند و آنها در این محدوده سر یکدیگر را به گریبان می گیرند و اطراف خود را نگاه نمی کنند. رئیس سرگروه مقابل با یک دستمال چشمهای سرگروه رقیب را می بندد و به گروه خود دستور می دهد که پراکنده و مخفی شوند. به محض اینکه اعضای گروه مخفی شدند سرگروه چشمهای سرگروه دیگر را باز می کند و به اتفاق همدیگر سعی در پیدا کردن اعضاء گروه مخفی شده می کنند. سرگروه سعی می نماید که این فرد را منحرف سازد و او را از گروه خود دور می نماید. در همین موقع است که افراد گروه مقابل که قبلاً مخفی شده اند از جایگاههای خود درآمده و به حالت تهاجمی به گروهی که در نقطه معین جمع شده اند ، هجوم می آورند. در این زمان همه افرادی که داخل دایره محدود شده اند فریاد برمی آوردند «ملابرس به دادم کچلا رختن(ریختند) به دورم».
سرگروه فوراً خود را می رساند و به دور آنها می چرخد و دستش را بر روی سرگروه حریف می چرخاند و می گوید «ترش ، ترش» و با این الفاظ حمله را دفع می نماید. مگراینکه یکی از افراد مهاجم بتواند یکی از اعضای داخل دایره را با پا بزند که حق زدن با دست را ندارد و درصورت نوفقیت گروه بازنده می شود و جای خود را به گروه دیگر می دهد.
کلی بازی (الک و دولک) (kelibazi):
ابزار و وسایل بازی عبارتست از: دو تکه چوب کوچک و بزرگ به اندازه های ۳۰ سانتی متر و یک متر ، چاله کوچکی برای قرار دادن چوب کوچک روی آن (ممکن است با دوتا آجر چاله درست شود که دو آجر را در فاصله ۳۰ سانتی متری قرار می دهند و چوب کوچک را روی آنها قرار می دهند).نحوه شروع بازی: دو گروه شرکت کننده بین خود قرعه می گذارندکه کدام یک بازی راشروع کنند. برای این کار هر کدام از گروهها چوب کوچک را روی چوب بزرگتر می گذارد و پرتاب می کند. هر کدام از گروهها که چوب را به فاصله بیشتر پرتاب کند همان گروه بازی را شروع می کند.
نفر مقابل (حریف) چوب را از فاصله ای که پرتاب شده به طرف گود می اندازد. در همین حال رقیب با چوب بزرگ شد راه آن می شود و درصورت امکان و برخورد چوب کوچک به چوب بزرگ دوباره آن را پرتاب می کند و بعد مسیر چوب کوچک تا گودال را با چوب بزرگ اتدازه می گیرند و اگر اندازه ها به مقداری که در اول بازی شرط کرده اند ، گروه اول برنده می شود. اما اگر فاصله چوب کوچک تا گودال کمتر از اندازه چوب بزرگ باشد گروهی که بازی را شروع کرده ، می سوزند و گروه بعد بازی را شروع می کند. اگر اندازه ها به حد نصاب شرط نرسد دوباره بازی را ادامه می دهند و همینطور از دنباله عدد فاصله ها شمارش می کنند.
جایزه بازی: برای جایزه نفر برنده دوباره چوب کوچک را روی چوب بزرگ قرار می دهد و به نفر بازنده می گوید بازی ما هُری هُری (مقصود این است که چند بار با چوب بزرگ چوب کوچک را در هوا پرتاب کند) نفر بازنده مثلاً می گوید دو بار با هر چی بزنی که نفر برنده با چوب بزرگ ، چوب کوچک را در هوا بطور مرتب می زند و شمارش می کند تا زمانیکه چوب کوچک روی زمین نیفتد ادامه می دهد. تعداد ضربات که به چوب کوچک خورده به همان تعداد چوب کوچک را در فاصله های مختلف پرتاب می کند مثلاً ده بار چوب کوچک را با چوب بزرگ در طول مسیری پرتاب می کند. در این صورت است که نفر بازنده باید چوب کوچک را بردارد و با یک مفس بگوید هماقلی بدو (homagalibedov) تا برسد به گودال. هر جا که نفس را خالی کند باید از اول با نفر دوم ادامه بدهد. بعد جای بازیکنان بطورمتوسط ۲ نفر می باشد. درصورتی ممکن است به چهار نفر نیز برسد.
