تاثیر تقدم و تاخر زمان مرگ در ارث

دو نفر را فرض کنید که از یکدیگر ارث می‌برند، تاریخ فوت یکی معلوم و تاریخ فوت دیگری نامعلوم باشد، چگونه از یکدیگر ارث می‌برند؟ مانند پدر و پسری که در اثر تصادف فوت کرده‌اند، اگر ندانیم کدام یک زودتر فوت شده تکلیف چیست؟

یکی از طرق مالکیت، ارث است که قانون مدنی به تبعیت از شرع مقدس به روشنی درباره نحوه تقسیم ارث تعیین تکلیف نموده‌است. در این یادداشت موانع ارث و تاثیر زمان فوت در ارث‌بَری را بررسی خواهیم کرد.
کسی که فوت می‌کند و ارث به جا می‌گذارد را موَّرِث و بازماندگانی که از او ارث می برند را وارث می‌گویند.
دو نفر را فرض کنید که از یکدیگر ارث می‌برند، تاریخ فوت یکی معلوم و تاریخ فوت دیگری نامعلوم باشد، چگونه از یکدیگر ارث می‌برند؟ مانند پدر و پسری که در اثر تصادف فوت کرده‌اند، اگر ندانیم کدام یک زودتر فوت شده تکلیف چیست؟
برای پاسخ به این سوال دو حالت متصور است:
۱. یا تاریخ فوت هردو نفر مجهول است.
۲. یا تاریخ فوت یکی معلوم و تارخ فوت دیگری مجهول است.اگر تاریخ فوت افرادی که از یکدیگر ارث می‌برند مجهول باشد یعنی تقدم و تاخر هیچ یک معلوم نباشد، اشخاص مزبور از یکدیگر ارث نمی‌برند مگر اینکه علت فوت غرق شدن یا هدم باشد. مثلا پدر و پسری که برای نجات فردی به دریا رفته‌اند و دیگر برنگشته‌اند، در این مثال از یکدیگر ارث می‌برند چون علت فوت غرق شد است هرچند تاریخ فوت معلوم نیست.
هدم یعنی خراب شدن بنا و زیر آوار ماندن و طبق نظر مرحوم دکتر کاتوزیان، هدم اتومبیل وکشتی و هواپیما و آسانسور و هرآنچه اطلاق محل سکنای مشترک (هرچند موقت) بر آن شود در حکم هدم بنا است. (۱)
فرض دوم این است که دو نفر که از یکدیگر ارث می‌برند، تاریخ فوت یکی معلوم و تاریخ فوت دیگری مجهول است، در این فرض آنکه تاریخ فوتش مجهول است، از دیگری ارث می‌برد .مثلا پدر و پسری که در تصادف به بیمارستان منتقل می‌شوند ما نمی‌دانیم که پدر چه ساعتی فوت شده، قبل از انتقال به بیمارستان یا بعد از آن، در حالی‌که تاریخ فوت پسر در بیمارستان ثبت شده است.

موانع ارث

برخی موارد هستند که مانع از انتقال ارث می‌شوند همچون: کفر، لعان_،قتل، زنا و بردگیلعان: اگر فردی منکر رابطه پدر و فرزندی شود، یعنی بگوید این فرزندِ من نیست و به همسرش نسبت زنا دهد در اینصورت زن و شوهر از یکدیگر و پدر و فرزند از یکدگر ارث نمی‌برند. لعان موجب انحلال زوجیت و حرمت ابدی است.
اگر پدر بعدا رابطه پدر و فرزندی را بپذیرد باز هم پدر از فرزند ارث نمی‌برد ولی در این‌صورت فرزند از پدر ارث می‌برد.
لعان تشریفات خاصی دارد به این صورت که مرد به حاکم مراجعه و فرزند خود را نفی می‌کند که امروزه متروک شده است.

هرگاه در حین موت مورث‌، حملی باشد که اگر قابل وراثت ‌متولد شود مانع از ارث تمام یا بعضی از وراث دیگر می‌گردد تقسیم ‌ارث به عمل نمی‌آید تا حال او معلوم شود.

کفر: کافر از مسلمان ارث نمی‌برد. اگر مسلمانی بمیرد که خویشان وی کافر باشند از او ارث نمی‌برند. اگر میت کافر باشد و یک وارث مسلمان داشته باشد، ارث او به وارثان کافر نمی‌رسد.
قتل” مستند ماده ۴۵۱ قانون مجارات اسلامی، در صورتی‌که قاتل از ورثه مقتول باشد چنانچه قتل عمدی باشد از اموال و دیه مقتول ارث نمی‌برد و اگر قتل خطای محض یا شبه عمدی باشد فقط از دیه ارث نمی‌برد.طفل متولد از زنا: طفل متولد از زنا، از پدر و مادر و اقوام آنان ارث نمی‌برد.بردگی: برده بودن وارث یا مورث مانع از ارث است مگر اینکه وارث منحصر به برده باشد، یعنی ورثه تنها همان یک نفر باشد در این فرض برده از ترکه یعنی اموالی که از میت به جا مانده است، خریداری و آزاد می‌شود و مابقی ترکه به او داده می‌شود.

ارث برای حمل

فرزندی که هنوز به دنیا نیامده فقط در صورتی ارث می‌برد که زنده متولد شود، به عبارت دیگر ارث‌بَری آن مشروط به زنده متولد شدن است. ماده ۸۷۸ قانون مدنی: “هرگاه در حین موت مورث‌، حملی باشد که اگر قابل وراثت ‌متولد شود مانع از ارث تمام یا بعضی از وراث دیگر می‌گردد تقسیم ‌ارث به عمل نمی‌آید تا حال او معلوم شود و اگر حمل مانع از ارث ‌هیچ یک از سایر وراث نباشد و آنها بخواهند ترکه را تقسیم کنند باید برای حمل حصه‌ای (سهمی) که مساوی حصه دو پسر از همان طبقه باشد کنار گذارند و حصه(سهم) هر یک‌از وراث ‌مراعا است ‌تا حال ‌حمل ‌معلوم‌ شود.”
 

کلام آخر

در این مختصر به موانع ارث و تاثیر تاخر و تقدم زمان فوت در ارث‌بری پرداخته شد. در مطلب بعدی شما را با طبقات ارث و مراحل انحصار وراثت آشنا می‌نماییم.
 

پی نوشت:

۱_ قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، دکتر ناصر کاتوزیان، جلد پنجاهم.