تشویق: هدف یا وسیله؟

با تشویق، استعدادهای فرزندتان را شکوفا کنید
انجام دادن رفتارهای مطلوب، نیازمند داشتن انگیزه‏ای قوی و موثر است. انگیزه‏ها به دو نوع درونی و بیرونی تقسیم می‏شوند و به طور معمول، برای کودکانی که انگیزه‏ای درونی جهت انجام دادن رفتارهای خوب و مطلوب ندارند، تشویق می‏تواند یکی از روش‏های تربیتی مناسب باشد، اما تاکنون با خود اندیشیده‏اید که:
– میزان تاثیرگذاری تشویق به چه میزان است؟
– اثرات منفی تشویق چیست؟
– از چه راه‏هایی می‏توان کودک را تشویق کرد؟
– تشویق کننده چه ویژگی‏هایی باید داشته باشد؟
– چه عواملی را در تشویق بایستی مدنظر قرار داد؟
چون انسان موجودی است که انگیزه خویشتن دوستی در او بسیار نیرومند است و طبیعت او به گونه‏ای است که اگر در انجام اموری پاداش بگیرد آن امور را هم بهتر انجام می‏دهد و هم احتمال تکرار آن افزایش می‏یابد، از این رو همواره خانواده‏ها از تشویق به عنوان یک روش تربیتی برای پایداری و تثبیت رفتارهای خوب و مناسب در فرزندان خود بهره می‏گیرند.
تشویق باعث تامین رضایت خاطر و همچنین افزایش اعتماد به نفس می گردد. همچنین باعث شکوفایی استعدادهای درونی و افزایش امید و دلگرمی به فعالیتها شده و احساس ارزش مندی را تقویت می کند
تشویق به معنی قدردانی، تشکر، تعریف، پاداش دادن و ابراز رضایت از رفتار فرد است. همچنین تقویت، ترغیب و تکرار رفتارهای مطلوب فرد را به دنبال دارد و از طرف دیگر محرکی متناسب با نیازهای فرد به شمار می‏آید که پس از یک رفتار مطلوب به منظور افزایش احتمال تکرار آن انجام می‏شود.
 
فواید تشویق
از نظر روان‏شناسان تشویق باعث تامین رضایت خاطر و همچنین افزایش اعتماد به نفس می گردد. همچنین با عث شکوفایی استعدادهای درونی و افزایش امید و دلگرمی به فعالیتها شده و احساس ارزش مندی را تقویت می کند و از این طریق به تامین نیازهای روانی می پردازد.همچنین تشویق باعث جبران کمبودهای عاطفی و اجتماعی گشته و باعث احساس آرامش در کودکان می گردد و به این ترتیب زمینه لازم برای اصلاح رفتار را پدید می آورد.
اثرات زیان‏بار تشویق
با وجود تمام مزایایی که تشویق دارد، اگر به‏کارگیری تشویق بیش از حد لازم باشد، در موقعیت مکانی و زمانی مناسب اعمال نشود یا مبتنی بر اصول صحیح تشویق نباشد، احتمال بروز اثرات سویی وجود دارد که مهم‏ترین آنها عبارت است از :
مانع از رشد انگیزه های درونی شده و از طرف دیگر توقعات و انتظارات تصنعی کودک را افزایش می‏دهد حس خودبزرگ بینی و غرور را تقویت کرده و بین انتظارات خانه و مدرسه و جامعه تعارض به‏وجود می‏آورد و به این ترتیب تشویق که وسیله‏‏ای برای تربیت است، خود به هدف تبدیل می‏شود.
فریب، تظاهر و ریاکاری را افزایش داده و مانع بروز خلاقیت و درک تمجید و تشویق حقیقی می‏شود. چنین کودکی هدف را نه رسیدن به عمق و کیفیت، بلکه رسیدن به نتیجه می داند و رقابت را، جایگزین رفاقت می‏کند.
میزان تشویق باید با کار کودک متناسب باشد یعنی پاداش همگام با موفقیت‏های تدریجی او از کم به زیاد در حرکت باشد و پاداش‏های بزرگ برای کارهای بزرگ ‏تر در نظر گرفته شود
انواع تشویق
تشویق انواع مختلفی دارد که بعضی اشکال آن عبارت است از:
۱- مادی: مانند انواع خوراکی‏ها، پول، تقدیرنامه و…
۲- رفتاری: مانند سرتکان دادن به نشانه تاکید، لبخندزدن و …
۳- کلامی: مانند بله، بسیار خوب، عالی است و…
اصول تشویق
برای اینکه بتوانید در شیوه تربیتی خود از یک شیوه میانه و متعادلی بهره گیرید لازم است که از اصول صحیح تشویق و تنبیه اطلاع داشته باشید لذا در این مقاله برخی از اصول اساسی و اولیه تشویق به شما والدین عزیز ارایه می گردد:
– علت تشویق باید مشخص باشد تا کودک دلیل تشویق خود را بفهمد.
– رفتار کودک باید مورد تشویق قرار بگیرد، نه کل شخصیت او. مثلاً باید گفت«آفرین به تو که برای من خرید کردی» نه اینکه بگوییم «تو چه پسر خوبی هستی»
– بهتر است بلافاصله بعد از انجام کار مطلوب کودک انجام شود.
– تشویق باید طبیعی، واقعی و به دور از فریب و ریا باشد.
– بهتر است هر کودک با خودش مقایسه شود مثلاً اگر نمره چهارده او به شانزده رسید، پیشرفت او می‏تواند قابل ستایش باشد.
– میزان تشویق باید با کار کودک متناسب باشد یعنی پاداش همگام با موفقیت‏های تدریجی او از کم به زیاد در حرکت باشد و پاداش‏های بزرگ برای کارهای بزرگ ‏تر در نظر گرفته شود.
– تشویق همیشگی نبوده، بلکه گاه به گاه و در برابر کارهای ممتاز باشد.
– تشویق با سن، جنسیت، نیازها، شرایط، موقعیت، شخصیت و… کودک متناسب باشد.
– تشویق در بین همسالان و دوستان کودک موثرتر از تشویق او در تنهایی است.
– باید دقت شود تشویق شکل رشوه به خود نگیرد تا کودک هر کاری را به امید دریافت پاداش انجام ندهد.
– تحسین و تشویق بیش از حد و بیجا موجب غرور و تکبر کودک می‏شود.
– به مرور پاداش‏های بیرونی به پاداش‏های درونی تبدیل شود، یعنی او خودش از انجام دادن آنها لذت ببرد.
– از چیزهایی برای پاداش باید استفاده شود که برای او خوشایند باشد.
– تشویق باید به گونه‏ای باشد که کودک خود را مستحق آن دانسته و از تایید درونی خود بر خوردار شود.
منبع: ماهنامه خانواده