حضرت آدم علیه السلام نخستین بشر مربوط به این سلسله از آدمیان کنونی و اولین انسانی است که خداوند از خاک آفرید. آنچه که به نام انسان خوانده میشود از وی شروع شده است. او اولین پیامبران از دیدگاه اسلام است. آدم در اصل، کلمه ای عبری است به معنای خاکی یا سرخ رنگ. به گفته علامه مجلسی آدم همچون آزر، نامی عجمی است و از کلمه ای گرفته نشده است. او به القاب و صفات گوناگون خوانده شده است؛ مانند ابوالبشر، خلیفه الله، ابوالوری، صفی الله، ابو محمد و معلم الاسماء. نام حضرت آدم بیست و پنج مرتبه در نه سوره قرآن کریم آمده است و سرگذشت او بطور گسترده در سوره های بقره، اعراف، حجر، اسراء، کهف و طه گفته شده است. آنچه که در باره او در کتب تفسیر، تاریخ و ادب و حدیث هم هست، مبتنی بر همین آیات قرآنی است. البته مفسران و صاحبنظران در تبیین و تفسیر این آیات، احتمالات زیادی داده اند.
بر طبق همین نظریه ها، آدم اولین بشر نیست و پیش از او آدم های دیگری بوده اند. از امام علی علیه السلام و امام سجاد علیه السلام و نیز امام باقر علیه السلام نقل شده که قبل از او آدم ها و عالم های دیگری بوده اند. محققان هم به این نتیجه رسیده اند که بدون شک، آدم اولین بشر نیست. در قرآن هم کمترین اشاره به اولین بشر بودن او نیست. اما به نبوت او اشاره شده که از میان قوم خود برگزیده شده است. بنابراین او صفی و برگزیده خداست ولی نمیتواند اولین انسان باشد.
قبل از خلقت او، خدا به فرشتگانش گفت که میخواهم در روی زمین خلیفه و جانشین برای خودم قرار دهم. آنها به خدا اعتراض کردند و خداوند در جواب آنها گفت من چیزهایی میدانم که شما نمیدانید. سپس خدا آدم را از گل آفرید و بعد تصویر پردازی او در مرحله دوم بود و آنگاه از روح خود در او دمید و به فرشتگانش دستور داد که او را سجده کنند. همه فرشتگان بجز شیطان که تکبر کرد، آدم را سجده کردند. این تکبر و غرور شیطان باعث رانده شدن ابدی او از درگاه خداوند شد. بعد از این مرحله خدا همه اسماء را به آدم یاد داد. این تعلیم فقط اسامی موجودات نبود؛ بلکه راز نهفته و سری بود که فرشتگان آنها را از آدم آموختند و بنا به قولی اسامی همه حجت های خدا، اسامی سرزمین ها، گیاهها، کوهها، بیابانها و یا اصلا اسرار و خواص موجودات بود.
سپس خداوند همسر او حضرت حوا علیه اسلام را آفرید و هر دو را در بهشت اسکان داد و به آن ها گفت که از هر چیزی که میخواهید میتوانید بخورید، لذت ببرید و بهره مند شوید، فقط یک درخت ممنوعه هست که به آن نزدیک نشوید. ولی آدم این توصیه را فراموش کرد و با فریب و قسم دروغ شیطان، وی و همسرش از آن درخت ممنوعه خوردند و لذا خداوند هر سه نفر را از بهشت بیرون کرد. حضرت آدم به کوه صفا و حضرت حوا به کوه مروه فرود آمدند. آدم چهل روز به سجده افتاد و از فراق بهشت گریه کرد و آنقدر نالید و با کلماتی که از خدا یاد گرفت توبه کرد. گویند که این کلمات که توبه آدم و حوا بود، همان تمسک جستن به حق پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و امام علی علیه السلام و حضرت فاطمه زهرا علیهاسلام و امام حسن مجتبی علیه السلام و امام حسین علیه السلام بود. این دو بزرگوار در اثر این نافرمانی به زمین هبوط کردند. این هبوط هم منجر به زندگی مشترک و توالد و تناسل فرزندان آنها شد. از فرزندان او هابیل و قابیل و حضرت شیث علیه السلام میباشند. اینطور که گفته اند حضرت آدم حدود هزار سال عمر کرد. قبر او در بارگاه حضرت علی در نجف میباشد.
* * *
منبع :
دائره المعارف تشیع، صفحه ۲۴
تفسیر ابو الفتوح، جلد ۱، صفحه ۱۵۰
بحارالانوار، جلد ۵۷، صفحه ۳۲۱-۳۲۲
