خدا گاهی مسخره می کند!

در قرآن عبارتی به کار رفته است که مفهوم آن نیاز به توضیح دارد، و آن اینکه خداوند منافقان را به باد تمسخر و استهزاء می گیرد:
«اللَّه یستهزئُ بهم…»(بقره، آیه ۱۵)
درمورد این آیه شریفه که خدا آنان را مسخره مى کند، دیدگاهها متفاوت است:
1. کیفر تمسخر آنان
بعضى معتقدند که خدا آنان را به سبب تمسخرشان کیفر مى کند، و از این کیفر، با اصطلاح «استهزا» یاد شده است؛ چرا که در فرهنگ عرب، جزاى هر عملى را به همان نام ذکر مى کنند. در قرآن نیز آمده است که:
«وَ جَزاؤُ سَیِّئَهٍ سَیِّئَهٌ مِثْلَها …»۱
و کیفر بدى، مانند آن، بدى خواهد بود…
این سخن، بى ربط نیست، چراکه کیفر وقتى عادلانه باشد، بد نیست؛ امّا عنوان آن در اینجا مانند خود گناه، واژه «بد» است.
در روز رستاخیز، هنگامى که منافقان وارد دوزخ مى شوند و درمیان شعله هاى سوزان آتش قرار مى گیرند و راه نجاتى نمى یابند، بناگاه درى به سوى بهشت براى آنان گشوده مى شود و آنان بدان سو هجوم مى برند؛ امّا با نزدیک شدن به آن، در بسته مى شود؛ آنگاه در دیگرى نمایان مى شود و باز هم پس از هجوم آنان، بسته مى شود؛ و همینطور خداوند آنان را به مسخره مى گیرد
آیه شریفه زیر نیز بسان آیه گذشته، کیفر «عقوبت» را همان «عقوبت» نامیده است:
وَ اِنْ عاقَبْتُمْ فَعاقِبُوا بِمِثْلِ ما عُوقِبْتُمْ…»۲
اگر عقوبت کردید، همانگونه که عقوبت شده اید، [عنصر متجاوز را] به عقوبت برسانید…
در اشعار عرب نیز نظیر این مورد، بسیار آمده است.
2. نکوهش منافقان
خدا آنان را براى این کارشان نکوهش مى کند. در فرهنگ عرب نیز بسیار اتّفاق مى افتد که واژه اى را بجاى واژه دیگر که از جهت معنى به آن نزدیک است، بکار مى برند.
3. عذاب و نابودى آنان
ابن عبّاس مى گوید:
معناى آیه شریفه این است که خدا به منافقان نعمت مى دهد و آنان مى پندارند که این نعمت و بخشایش، پاداش کردار آنان است؛ درحالیکه خداوند تنها به این جهت به آنان نعمت مى بخشد که در کردار ظالمانه و زشت خود بمانند و درنتیجه به نگونسارى دنیا و عذاب آخرت گرفتار آیند. آرى؛ از این رو به این نعمت دهى تمسخر گفته شده است که ظاهر آن نعمت، و حقیقت آن کشاندن منافقان به نابودى و کیفرى است که با عملکرد زشت خویش درخور آن شده اند.
4. در این جهان بسان مردم باایمان امّا …
خداوند منافقان را به دلیل اظهار ایمان در این جهان، در مقررّات ارث، نکاح، دفن و مشابه آن، همردیف مسلمانان قرار داده است امّا به سبب نفاق و کفر درونى، در جهان دیگر، آنان را همانند کفرگرایان عذاب خواهد کرد؛ و این دو شیوه برخورد با آنان در دنیا و آخرت بسان تمسخر آنان است.
5. در دوزخ …
ابن عبّاس مى گوید:
در روز رستاخیز، هنگامى که منافقان وارد دوزخ مى شوند و درمیان شعله هاى سوزان آتش قرار مى گیرند و راه نجاتى نمى یابند، بناگاه درى به سوى بهشت براى آنان گشوده مى شود و آنان بدان سو هجوم مى برند؛ امّا با نزدیک شدن به آن، در بسته مى شود؛ آنگاه در دیگرى نمایان مى شود و باز هم پس از هجوم آنان، بسته مى شود؛ و همینطور خداوند آنان را به مسخره مى گیرد و مردم باایمان به آنان مى خندند. قرآن مى فرماید:
«فَالْیَوْمَ الَّذینَ آمَنُوا مِنَ الْکُفّارِ یَضْحَکُونَ.»۳
امّا امروز مؤمنان هستند که به کافران مى خندند.
با ترسیم دیدگاههاى پنجگانه درمورد این آیه شریفه روشن شد که منظور از اینکه خدا آنان را مسخره مى کند، چیست. گفتنى است که تمامى این وجوه را مى توان در تفسیر آیاتى نظیر این آیه شریفه مدّ نظر قرار داد؛ ازجمله در آیاتى چون: «… وَ یَمْکُرُونَ وَ یَمْکُرُاللَّهُ …»۴ و یا «…یُخادِعُونَ اللَّهَ وَ هُوَ خادِعُهُمْ …»۵ که هر دو درمورد منافقان نازل شده است.
«و یمدّهم فى طغیانهم یعمهون»
 
برگرفته از تفسیر مجمع البیان، طبرسی
1.شوری/۴۰
2.نحل/۱۲۶
3.مطففین/۳۴