۶. به کارگیری روشهای صحیح برای گسترش حجاب
سلیقه ای عمل کردن و تأکید و تکیه بر آداب و عادات غیر اصیل، نقش مهمی در جهت بدبین کردن مردم نسبت به حجاب ایفا نموده است.
تصویری که از زن در جوامع اسلامی عرضه میشود و نحوه نگرش و برخورد زن، همه گویای این مطلب است که التقاط و انحرافی صورت گرفته است. به این معنا که برخی از احکام دینی با آداب و سنت ناصواب که بعضی ریشه در جاهلیت نخستین دارد، در آمیخته است و مسلمانان باید به عنوان مالکان برترین میراث دینی فهم دینی را از رسوبات فرهنگیهای جاهلی و سنتهای غلط بپیرایند.
مصلحان واقعی جوامع یعنی انبیا نسبت به عرف زمان خودشان دست به اصلاحات زدند و دیدگاههایِ ناصواب را تغییر دادند. پیامبر گرامی اسلام(ع) با عرف مقابله نمود و هویت از دست رفته زن را به جامعه باز گردانید. دستورات الهی را در همسانی زن و مرد به مردم ابلاغ نمود.
بدین ترتیب یکی از واقعیتهای تلخ جوامع اسلامی، دیدگاههای افراطی و گرایشهای نادرستی است که به عنوان مذهب و عرف اسلامی درباره مسائل زنان رواج داشته است، تبیین ناهنجاریها و اثرات سوئی که بر این نگرش مترتب است، به سادگی امکانپذیر نمیباشد چرا که بسیاری از مصادیق این مسأله به عنوان ارزش تلقی میشود. البته این مهم از منظر اندیشمندان مخفی نمانده و نسبت به آن هشدار داده اند. یکی از نویسندگان از انحرافی که درجوامع اسلامی رخ نموده، داد سخن میزند:
مسلمانان در برخورد با زنان از مسیر تعالیم شریعت اسلام منحرف گذشته و روایات مدسوس و مجعول در بین آنان گسترش یافته، از این رو زن مسلمان در ورطه جهل و غفلت از دین و دنیا سقوط کرده است. آموزش زنان گناه عظیم شمرده میشود، رفتن به مسجد ممنوع و اطلاع او نسبت به اوضاع و احوال فرهنگی ـ اجتماعی و سیاسی امری بعید تلقی میشود.
این درحالی است که زن دائما گرفتار نگرش افراطی و تفریطی بوده و رفتار عادلانه را کمتر تجربه کرده است. بر این اساس توصیه به رعایت حجاب در محیطهای زنانه، تأکید بر گونه خاصی از حجاب بدون توجه به شرایط آب و هوایی و منطقه جغرافیایی و بافت فرهنگی را میتوان نمودهای نگرش افراطی دانست.
به طور کلی، طی کردن مسیر اعتدال و پرهیز از افراط و تفریط میتواند فضای رغبت و میل به رعایت حجاب را فراهم کند. اما به طور مشخص اقدامات ذیل تا حدودی مؤثر و مفید است.۱. معماری و شهرسازی متناسب با فرهنگ حجاب صورت پذیرد از جمله معماری مراکز آموزشی دخترانه به گونهای باشد که تا حدودی آزادی عمل را برای آنان فراهم نماید تا آنان مجبور نباشند ساعات متمادی پوشش کامل را رعایت کنند.
۲. برنامه ریزی در جهت توسعه فرهنگ حجاب باید چنان باشد که شرایط و مقتضیات فرهنگی، روحی و سنی افراد لحاظ شود و نیز به نوع کار و خصوصیات اقلیمی و منطقه ای ـ با رعایت اصل حکم حجاب ـ توجه شود. بدین ترتیب نباید بر رنگ خاص یا شکل خاص پافشاری نمود.
۳. باید تدابیری اندیشید تا چادر و لباسهایی که به عنوان حجاب استفاده میشود با قیمت مناسب و سهل الوصول در اختیار همگان قرار گیرد.
۴. توجه به حس تنوع طلبی و مدگرایی جوانان و متناسب با فرهنگ دینی و آداب محلی و منطقهای آنان، الگوهای پوششی ارائه شود.
۷. توجه به هدایت زمینههای طبیعی میل به خودنمایی
شاید بتوان گفت که خودآرایی و تزیّن در زن، امری طبیعی است. در فرهنگ اسلام، تمایلات و غرایز انسانی به هیچ وجه منفی تلقی نمیشود و سعی بر آن است که با شیوه صحیح نگرش به تمایلات و ارضا مشروع آن، انسان را در جهت تکامل سرعت بخشد. در این راستا، به زن توصیه میکند غریزه خودآرایی را جهت دهد و آن را به محارم به ویژه همسر خویش اختصاص دهد.
هدایت و جهت دهی این غریزه آن قدر مهم است که اگر در موقع مناسب خود انجام نگیرد، جامعه را گرفتار کجروی و ابتذال خواهد کرد. جلوهگری زن و صرف انرژی و توان او در جهت جلب رضایت و توجه مردان یکی از نمودهای این ابتذال است، که نهایتاً زبونی و حقارت قشر زن را در پی دارد چرا که محیط اشتغال را به محیطی همراه با تبرج تبدیل میکند و بخشی از نیاز مرد را در محیط اجتماعی اشباع مینماید و بازیچه مردان هوسباز میشود.
۸. تقویت مرزهای زنانگی و مردانگی
تفاوتهای تکوینی زن و مرد، مطلبی انکارناپذیر است و خداوند حکیم با احاطه بر این تفاوتها برای هر یک از دو صنف، وظایف و مسئولیتهایی مقرر فرموده تا نظام هستی به نحو احسن اداره شود. از این رو در آیه ۳۲ سوره نساء تفاوتهای موجود بین زن و مرد را مطابق حق و عدالت میداند. پس آرزوی تغییر آنها یک نوع مخالفت با مشیت پروردگار تلقی میشود:
(ولا تتمنّوا ما فضّل الله بعضکم علی بعض…)
بر این اساس، قرآن کریم بر تفاوتهایی که در سایه خلقت انسان به طور طبیعی در اصناف بشر قرار داده شده، صحه میگذارد. اما اختلافاتی که به دست بشر به خاطر روابط ظالمانه بشری به وجود آمده، به هیچ وجه مورد قبول اسلام نیست.
بدین ترتیب، پذیرش مرزها و تفاوتهای جنسیتی میان زن و مرد که ریشه در نظام خلقت آن دو دارد، امری کاملاً منطقی و عقلانی است. اما تبعیضها، بی عدالتیها و بی توجهی به خواسته ها و آزادیهای مشروع زنان که ناشی از برداشتهای ناصحیح از اسلام میباشد و ریشه در اندیشههای خرافی و مردسالارانه دارد امر را بر بسیاری از مردم مشتبه ساخته و عموماً این نحوه نگرش و برخورد را در مبانی و معارف دینی و اعتقادی جست و جو میکنند. این همه، مسئولیت دست اندرکاران فرهنگ و هنر را سنگینتر کرده که در جهت تصحیح و پالایش افکار عمومی جامعه تلاش کنند و مرز میان تعصبات و ارزشهای دینی را بازشناسی و تفکیک نمایند.
اقدامات عملی که میتواند در زدایش این نوع نگرش کارساز باشد، بسیار متنوع و متعدد است به عنوان مثال: در عرصه ورزش جهت حضور فعال و سالم بانوان باید سرمایهگذاری شود مسلماً فراهم نمودن زمینه فعالیت بانوان در این زمینه از نظر اقتصادی سرمایهگذاری مضاعفی را میطلبد.
به ویژه در جامع اسلامی که بایستی تقویت فرهنگ دینی و حفظ موازین اسلامی مدنظر مسئولین مربوطه باشد.
در عرصه دانش و پژوهش هم باید اقدامات جدی صورت بگیرد. قشر پژوهشگر و فرهیخته بانوان شاهد تبعیضها و نابرابریهایی در ارائه خدمات مراکز علمی ـ پژوهشی و کتابخانه ها هستند. وجود این محدودیتها که نوعاً توجیه منطقی و یا شرعی ندارد جامعه فرهنگی زنان را به عقبنشینی از صحنه پژوهش و تحقیق سوق میدهد، در حالی که اگر دست اندرکاران و مسئولان مراکز علمی و فرهنگی نگرشی مثبت به حضور زنان در این عرصه داشته باشند، با چنین مشکلی روبرو نخواهیم بود.
راهکارهای توسعه حجاب
در فرهنگ اسلام، محور اصلاحات فرهنگ سازی است. لذا با فعالیتهای آموزشی، فرهنگی و تبلیغی میتوان فضای اجتماعی جامعه را به سمتی هدایت کرد که افراد به صورت طبیعی و خودجوش به رعایت عفاف و حجاب رغبت نمایند.
راهکارهای بنیادینی که میتوانند در توسعه حجاب نقش جدی ایفا نمایند بدین قرار است:
۱. احیای فرهنگ اسلامی
پیاده کردن آموزههای دینی و عینی نمودن دستور العملهای شریعت، وظیفه آحاد جامعه است. اما در این میان سازمان فرهنگی حکومت دینی، وظیفهای مضاعف به دوش میکشند و باید خط مشی کلی جامعه را بر اجتناب از رذایل اخلاقی، ترغیب جوانان به ازدواج بنا نهند.
عدم اهتمام به تقویت باورهای دینی و ارزشهای اخلاقی سبب میشود نسل جوان نسبت به ارزشها بیگانه گشته و نسبت به اعتقادات دینی خود احساس حقارت نماید و بنبست فکری در این باب خودباختگی به فرهنگ غرب را در پی دارد.
احیای ارزشهای اصیل اسلامی و فراخوانی زن مسلمان به تعقل و دریافتن ارزشها و آفریدن روح تعبد و تعهد نسبت به اینها نقش مهمی در این زمینه خواهد داشت.
۲. اصلاح نگرشهای فرهنگی در سیاست گزاران و برنامه ریزان
تحلیل صحیح، برنامهریزی و سیاستگذاری درست آنگاه میسر میشود که از جزئینگری پرهیز شود. گاهی برنامهریزان به جای آسیبشناسی و پرداختن به معضلات اساسی جامعه، به اتخاذ برنامههای موقتی رو میآورند.
این شیوه، آسیبهای جدی بر جامعه تحمیل میکند.
آگاهی مجریان و توجه آنان به معضلات اخلاقی جامعه، اختصاص اعتبار مناسب و سوق دادن جامعه به سمت اصلاحات میتواند گام مؤثری در رفع مشکلات فرهنگی جامعه باشد.
۳. اصلاح عملکرد رسانهها
گاهی برنامه های تبلیغی و فرهنگی، زمینه تحقیر زنان و تضعیف موقعیت آنان را فراهم نموده است. از این رو مناسب است با اجتناب از عرضه برنامه هایی که زنان را به سوی جلوه گری سوق میدهد زمینه تعالی آنها را فراهم سازند.
رعایت متانت و حفظ پوشش که ضامن مصونیت اخلاقی و روانی زن به هنگام حضور در عرصه های اجتماعی است، گاه در میان هنرپیشگان مورد بیمهری قرار گرفته و حجاب سنتی و اصیل تحقیر شده است.
نهادهای فرهنگی باید بیش از پیش به تربیت هنرمندان و هنرپیشگان متعهد به مبانی اعتقادی بپردازند تا حفظ ارزشهای دینی نه به عنوان تحمیل قانونی، بلکه به عنوان باورهای قلبی و تمایلاتی خودجوش متجلی شود.
۴. اصلاح نظام الگوسازی
انسان پیوسته در این اندیشه است ارزشهایی را که باور دارد در چهرهای مجسم بنگرد. مسأله الگو در اخلاق اسلامی و روانشناسی نیز جایگاه مهمی دارد. از این رو، قرآن کریم زنانی شایسته چون آسیه همسر فرعون و حضرت مریم(س) را معرفی و از آنان تجلیل نموده است.
یکی از تأسفهای جدی عصر حاضر این است که زن مسلمان به طور بایسته با چهرههای بلند تاریخ اسلام آشنا نیست.
۵. بهکارگیری روشهای صحیح برای گسترش حجاب
طی کردن مسیر اعتدال و پرهیز از افراط و تفریط میتواند فضای رغبت و میل به رعایت حجاب را فراهم نماید. اگر شهرسازی و معماری به ویژه در مراکز آموزشی دخترانه به گونهای باشد که تا حدودی آزادی عمل را برای آنان فراهم نماید و نیز شرایط و مقتضیات فرهنگی، روحی و سنی افراد لحاظ شود و نیز به نوع کار و خصوصیات اقلیمی و منطقهای توجه شود.
و در نهایت به حس تنوعطلبی و مدگرایی جوانان توجه شود و متناسب با فرهنگ دینی و آداب محلی و منطقهای آنان، الگوهای پوششی ارائه شود.
