قلمرو شیطان در وجود بشر محدود است به نفوذ در اندیشه او، نه تن و بدن او. نفوذ شیطان در اندیشه بشر نیز منحصر است به حد وسوسه کردن و خیال یک امر باطلی را در نظر او جلوه دادن. قرآن کریم این معانی را با تعبیرهای تزیین، تسویل، وسوسه و امثال اینها بیان می کند. اما اینکه چیزی را در نظام جهان بیافریند و یا اینکه تسلط تکوینی بر بشر داشته باشد؛ یعنی به شکل یک قدرت قاهره بتواند بر وجود بشر مسلط شود و بتواند او را بر کار بد اجبار و الزام نماید، از حوزه قدرت شیطان خارج است.
بر حسب منطق قرآن کریم، خداوند خودش به شیطان پست اضلال و گمراه سازی را اعطا نموده است. معنی و مفهوم اضلال و قلمرو شیطان در این پست تنها دعوت انسان به سوی گناه می باشد و هیچ گونه اجبار و الزامی نسبت به بشر در کار نیست. هر چه هست وسوسه است و دعوت است و تزیین و تسویل است. خداوند در آیه ۲۱ از سوره نور می فرماید: «یا ایها الذین امنوا لا تتبعوا خطوات الشیطان و من یتبع خطوات الشیطان فانه یأمر بالفحشاء و المنکر» ای کسانی که ایمان آورده اید از گام های شیطان پیروی نکنید. هر کس پیرو گام های شیطان شود (گمراهش می سازد زیرا) او به فحشا و منکر فرمان می دهد و اگر فضل و رحمت الهی بر شما نبود هرگز احدی از شما پاک نمی شد، ولی خداوند هر که را بخواهد تزکیه می کند و خدا شنوای داناست.
یعنی انسان باایمان همواره هم متوجه خطرات و آفات راه است و هم برای مبارزه با آنها و ایستادگی در برابر آنها تنها از ذات مقدس الهی استمداد می جوید تا بتواند مسیر پر فراز و نشیب ایمان را تا پرواز کردن و رسیدن به نقطه اوج بپیماید. اگر بگویید ما که شیطان را نمی شناسیم و او را نمی بینیم از کجا بفهمیم گام جای گام شیطان می گذاریم؟ این دیگر دیدن نمی خواهد. شیطان را از وسوسه هایش بشناسید. آنجا که شما می بینید یک وسوسه ای در قلب شما پیدا شد که شما را به یک عمل زشت و به یک عمل منکر و ناپسند دعوت می کند بدانید که (جای) پای شیطان است، شیطان جلو افتاده و به شما می گوید: ” بیا “. آن وسوسه، ” بیا ” ی شیطان است. نمی خواهد (شیطان را) به چشم ببینی، به دل ببین «و من یتبع خطوات الشیطان آن که گام در جای گامهای شیطان می گذارد باید بداند «فانه یأمر بالفحشاء و المنکر شیطان دعوت به کارهای زشت و ناپسند می کند.
خداوند در آیه ۲۰۰ و ۲۰۱ سوره اعراف به یکی از وظایف رهبران و مبلغان اشاره می کند و می گوید: بر سر راه آنها همواره وسوسه هاى شیطانى در شکل مقام، مال، شهوت و امثال اینها خودنمایى مى کند. قرآن دستور مى دهد که: (و هرگاه وسوسه اى از شیطان به تو رسد، به خداپناه بر؛ که او شنونده و داناست)! (واما ینزغنک من الشیطان نزغ فاستعذ باللّه انه سمیع علیم). درا یـن آیـه راه غـلـبه و پیروزى بر وسوسه هاى شیطان را، به این صورت بیان مى کند که: «پـرهـیـزکـاران هـنگامى که وسوسه هاى شیطانى، آنها را احاطه مى کند به یاد خدا (و نعمتهاى بى پایانش، به یاد عواقب شوم گناه و مجازات دردناک خدا) مى افتند، در این هنگام (ابرهاى تیره و تـار وسـوسه از طرف قلب آنها کنار مى رود و) راه حق را به روشنى مى بینند و انتخاب مى کنند (ان الذین اتقوا اذا مسهم طائف من الشیطان تذکروا فاذا هم مبصرون).
اصـولاً هر کس در هر مرحله اى از ایمان و در هر سن و سال گهگاه گرفتار وسوسه هاى شیطانى مى گردد، و گاه در خود احساس مى کند که نیروى محرک شدیدى در درون جانش آشکار شده و او را به سوى گناه دعوت مى کند، این وسوسه ها و تحریکها، مسلماً در سنین جوانى بیشتر است. تـنها راه نجات از آلودگى، نخست فراهم ساختن سرمایه (تقوا) است که در آیه فوق به آن اشاره شـده، و سپس(مراقبت) و سرانجام توجه به خویشتن و پناه بردن به خدا، یاد الطاف و نعمتهاى او، و مجازاتهاى دردناک خطاکاران است. پرهیزکاران در پرتو ذکر خدا از چنگال وسوسه هاى شیطانى رهایى مى یابند، و این در حالى است که گناهکاران آلوده، که برادران شیطانند در دام او گـرفـتـارنـد. این آیه در این باره چنین مى گوید: «و (ناپرهیزکاران را) برادرانشان (از شیاطین) پـیـوسـتـه در گـمراهى پیش مى برند، و باز نمى ایستند بلکه بى رحمانه حملات خود را بطور مداوم بر آنها ادامه مى دهند» (و اخوانهم یمدونهم فى الغى ثم لایقصرون) (اعراف/ ۲۰۲)
* * *
منبع :
کتاب آشنایی با قرآن ۴، ص ۵۳ و ۵۴
عدل الهی، صفحه ۸۸-۹۲
برگزیده تفسیر نمونه ج۲
