طی الارض در برخی مکاتب عرفان از جمله در تصوف و کابالا به نوعی حرکت انتقالی گفته میشود که در آن فاعل با اتکا به اراده خویش بدون حرکت در مکان منتقل می شود.
تعاریف
لغت نامه دهخدا در تشریح طی الارض می نویسد:
“ نوعی کرامت که بجای گام برداشتن و رفتن، زمین در زیر پای آدمی بتندی پیچیده شود و او به مقصد خویش هر چند دور باشد در مدتی بسیار کم رسد ”
و علمای شیعه نیز در تعریف آن آورده اند:
“ اعدام جسم و بدن در مکان اوّل، و احضار و ایجادش در مکان مقصود[۱] ”
که ابن ندیم نیز در تایید آن نوشته:
“ و یذکر ان الارض تطوی له (میمون القداح) فیمضی الی این احب فی اقرب مده ”
در قرآن
بسیاری از صاحبنظران در اسلام، طی الارض را ریشه در آیات ۳۸-۴۰ از نمل میدانند:
“ ۳۸: سلیمان گفت، «اى بزرگان، کدام یک از شما مى توانید کاخ او (ملکه سبا) را براى من بیاورید، قبل از اینکه آنها به عنوان تسلیم شدگان به اینجا برسند» ”
“ ۳۹: یک عفریت از جن ها گفت، «من مى توانم قبل از اینکه تو بایستى، آن را نزد تو بیاورم. من قدرت کافى براى انجام این کار را دارم.» ”
“ ۴۰: آن کسى که از کتاب علم داشت گفت، «من مى توانم تا چشم بر هم زنى آن را نزد تو بیاورم.» هنگامى که او (سلیمان) آن را جلوى خود مستقر دید گفت، «این رحمتى است از جانب پروردگار من، که با آن من را امتحان مى کند، تا نشان دهد که من سپاسگزار هستم یا ناسپاس. هر کسى که سپاسگزار باشد به نفع خود سپاسگزار است و اگر کسى ناسپاس شود، پس پروردگار من به او نیازى ندارد، محترم ترین.» ”
در این آیات اعتقاد بر این است که شخص در آیه سوم همان آصف ابن برخیا است، که مقام پیامبری نداشت. حدیثی از جعفر صادق انتقال تخت ملکه صبا را توسط عاصف با «طی الارض» بیان کرده است[۲] و حدیث دیگری از محمد باقر قدرت عاصف بن برخیا را به دانش وی از اسامی خداوند نسبت میدهد:
“ اسم اعظم خداوند، هفتاد و سه حرف است. آصف بن برخیا فقط یکی از آن حروف را میدانست که توانست زمین را درهم نوردد و قبل از یک چشم بر هم زدن، تخت بلیقس را از سرزمین سبا نزد سلیمان حاضر سازد؛ و ما ائمّه معصومین هفتاد و دو حرف از آن را میدانیم. یک حرف را هم خداوند به خودش اختصاص داده و تنها نزد اوست[۳] ”
مفاهیم طی الارض در غرب
مفاهیم موازی و مشابه با آنچه که در اسلام طی الارض نام دارد را میتوان در غرب نیز مشاهده نمود. بطور نمونه در گزارشی در سال ۲۰۰۴[۴] به نیروی هوایی ایالات متحده آمریکا، دکتر اریک دیویس (به انگلیسی: Eric W. Davis, Ph.D) به این سازمان نظامی توصیه کرد که نظریهٔ p-Teleportation را بررسی کنند. در تعریف این پدیده نوشته شده:
“ انتقال انسان یا اشیا بی جان با توسل به نیروهای ذهنی[۵] ”
در سال ۲۰۰۸ نیز فیلم Jumper حاوی مضامین انتقال با صرف اراده، توسط هالیوود نیز به نمایش در آمد.[۶]
از دید تصوف
در برخی مکاتب تصوف، به طی الارض، «طی المکان» نیز گفته شده. در رساله قشیریه، اینگونه کرامات فقط مخصوص «اولیا الله» دانسته شده اند، و بر خلاف معجزات پیامبر، اکتسابی و غیر دعوی میباشند.[۷]
سخن از طی المکان و کرامات در کتب عرفانی بسیار به میان آمده، که بطور نمونه می توان به روایات ابوسعید ابوالخیر [۸] و یا طریقت مولانا[۹] و یا داستانهای منتسب به حضرت خضر[۱۰] در این باب اشاره نمود. و گزارشهای زیادی در این میان میتوان در ادبیات تصوف دید. بطور نمونه ادریس شاه و رابرت گریوز (به انگلیسی: Robert Graves) وقایعی را روایت میکنند که در آن اعضای صوفیان عظیمیه «همانند شیخان قدیم همزمان در چند مکان حضور داشتند.»[۱۱] و یا روایات دیگری را میتوان در تذکره الاولیا منتسب به عطار نیشابوری، و یا نوشته های ابن عربی و روایات بایزید بسطامی یافت.
با اینحال، در این نوشته ها، اولیا الله، صاحبان این قدرت، کسانی اند که بر مردم پوشیده اند، و حتی خود از یکدیگر بی خبرند.[۱۲]
در مکاتب شیعه
در اصول کافی نیز سخن از طی الارض نیز به میان آمده[۱۳]، و اسناد مکتوبی در باب طی الارض امامان شیعه در تاریخ[۱۴] و مهدی موعود نیز موجود است. [۱۵] مفاهیم فلسفی کرامات و طی الارض را میتوان در نوشته های سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی، علامه طباطبایی، و ملاصدرا نیز با تعابیر مختلف جستجو و یا مشاهده کرد.
در مکاتب یهودی
طی الارض مفهومی است که در مکاتب عرفانی یهودیان نیز با نام (به انگلیسی: Kefitzat Haderech) و (به عبری: קְפִיצַת הַדֶּרֶךְ) نیز دیده شده است.
منابع
۱.↑ کتاب مهرتابان / قسمت پانزدهم / طی الارض، شیعه، علم پیغمبر، اولوا العزم، نسخ، اختلاف قرائات
۲.↑ جواد مولوی نیا. تاریخ انبیا. شابک ۹۶۴-۷۴۴۷-۳۰-۲ ۲۰۰۲ ص۲۶۸
۳.↑ : اسم اعظم
۴.↑ با شماره سریال منتشره AFRL-PR-ED-TR-2003-0034
۵.↑ “the conveyance of persons or inanimate objects by psychic means”
۶.↑ http://www.jumperthemovie.com/
۷.↑ باب ۵۳ رساله قشیریه
۸.↑ اسرار التوحید. چاپ تهران. شابک ۹۶۴-۶۲۹۰-۶۷-۱ ص۹۹
۹.↑ عبدالحسین زرینکوب. پله پله تا ملاقات خدا، شابک ۹۶۴-۵۵۲۴-۳۲-۶ انتشارات علمی. ۲۰۰۱. ص۲۸۶
۱۰.↑ Reynold A. Nicholson, The Mystics of Islam. 2002. ISBN 0-941532-48-8 p.92
۱۱.↑ Idries Shah, Robert Graves, The Sufis. 1971. ISBN 0-385-07966-4 p.372
۱۲.↑ Reynold A. Nicholson, The Mystics of Islam. 2002. ISBN 0-941532-48-8 p.89
۱۳.↑ اصول کافی شیخ کلینی. جلد ۲ ص۴۱۳
۱۴.↑ http://www.maarefislam.net/yadashthayekhati/jongha/jong16/jong16.3.htm
۱۵.↑ کرامات المهدی،انتشارات مسجد جمکران. ۲۰۰۳. شابک ۹۶۴-۶۷۰۵-۱۵-۴
