علوم خَفیه یا علوم غریبه یکی از دو شاخه “علوم” در تقسیمات قدیمی دانشها در نظام آموزش مدارس اسلامی بودهاست. شاخه دیگر، یعنی علوم جَلیه، به طب و منطق و هندسه و غیره مربوط است قوانین مشخصی داشت و در کتابها نوشته و در مکاتب تدریس میشد، ولی علوم خفیه ـ که علوم غریبه نیز نامیده میشوند ـ به نیروهای مافوق طبیعت میپردازد و اسرار آن در نزد عالمانش پنهان میماند.
باور اکثریت دانشمندان امروزی بر این است که توضیحات و ادعاهای نهانشناسی یا همان علوم خفیه با علم امروزین سازگاری ندارد و از راههای علمی بر مبنای روشهای علوم امروزی اثباتپذیر نیست زیرا علوم امروزی بیشتر به نوعی ادامه دهنده مسیر پوزیتیویسم (تجربهگرائی) صرف جهت رسیدن به حقایق هستند و با توجه به نسبی و ناقص بودن علوم امروزی نمیتوان دلیل محکمی بر وجود یا عدم وجود چیزی که در این دایره (تجربهگرائی) نمیگنجد آورد.
شاخههای علوم خفیه اینهاست:
•کیمیا: کوشش در دگرش (تبدیل) کانیها و فلزات، علم اکسیر. •لیمیا: تبدیل قوای فاعل به مفعول یا بالعکس، علم طلسمات. •هیمیا: احوال ستارگان و حیوانات مرتبط با آنها، علم تسخیرات. •سیمیا: راز و رمز اعداد دیدن و تصرف موجودات تخیلی، علم خیالات.
•ریمیا: تردستی یا علم شعبدات.
پنج حرف اول نام این شاخهها که «خمسه مُحتجبه» نامیده میشدند، عبارت «کُلَه سِر» را میسازد که به معنی مجموعه اسرار است.[۱]
علوم و فنونی مثل طالعبینی، جفر (عددشناسی یا گماتریا) و رمل در رابطه با علوم شکل گرفتند و استفاده میشوند.
کلیه شاخههای علوم غریبه در کتب شیعه به ۳۳ شاخه به قرار زیر تقسیم میشود:
علوم خفیه
خمسه مُحتجبه کیمیا • لیمیا • هیمیا • سیمیا • ریمیا
خواصشناسی خواص اسماءالله • خواص آیات و سورهها • خواص ادعیه • اَحراز • خواص اوراد و اذکار و ختمات • خواص تعاویذ و رُقی • خواص حروف و جُمَل و اشکال • خواص الاشیاء
دیگر شاخهها جفر • رمل • علم اعداد • علم اوفاق • تفأل • استخاره • علم الاعضاء • علم الاکتاف • وهم و دم • قیافهشناسی • کفبینی • علم احکام نجوم • ملاحم • تعبیر خواب • هیپنوتیزم • مانیتیزم • تلقین به نفس • تلهپاتی • تخلیه روح • روشنبینی
دانشمندان و علوم خفیه
از قدیمیترین نامهایی که با علوم خفیه پیوند خورده، نام بلیناس حکیم است، که در منابع بسیاری از جمله کتاب الفهرست (تألیف در ۳۷۷ هجری) [۲] و تاریخ الحکماء[۳] به عنوان بنیانگذار علوم غریبه یاد شدهاست. در میان دانشمندان ایرانی نیز ابن سینا، خواجه نصیرالدین طوسی و شیخ بهائی در مورد علوم غریبه آثاری دارند. ابن سینا رساله کنوزالمعزمین را دراین مورد نوشت و قسمتهایی از کشکول شیخ بهایی به علوم غریبه و خواص اسماء حسنی اختصاص دارد. [۴]
یادداشتها
1.↑ تناولی، ص ۱۷
2.↑ الفهرست، ص. ۳۷۳، ۴۳۴ و ۵۰۳
3.↑ تاریخ الحکما، ص. ۶۴ و ۱۱۹
۴.↑ تناولی، صص. ۱۸-۱۹
منابع
•علیاکبر دهخدا، لغتنامه دهخدا.
•پرویز تناولی، طلسم: گرافیک سنتی ایران، نشر بنگاه، ۱۳۸۵، ISBN ۹۶۴-۹۶۳۸۳-۴-۲
•ابوالحسن جمالالدین علیبن یوسف قفطی، تاریخ الحکما، تهران ۱۳۴۷
•ابوالفرج محمدبن اسحق الندیم، الفهرست، تهران ۱۳۹۳ ه.ق.
