غضروف (Cartilage) یکی از بافتهای پیوندی اختصاصی است. غضروف قدرت نگهداری و انعطاف دارد. تحمل فشار آن زیاد است. غضروف برای ساخته شدن استخوان لازم است. حالت نیمه جامد دارد، نه به روانی خون و نه به سختی استخوان.
غضروف از مزانشیم منشا میگیرد. ابتدا کندروبلاستها شکل میگیرند. سپس ناحیه پیش غضروفی ساخته میشود. کندروبلاستها به اندازه کافی ماده زمینهای ایجاد میکنند که انها را احاطه میکند. از این بعد ، “کندروسیت” نامیده میشوند. در بدن ، بافت غضروف اعمال مختلفی را انجام میدهد. مدلی برای ساختن استخوان است، یک سطح لغزنده مثلا برای حرکت کردن استخوانها در محل مفصلها ایجاد میکند، به عنوان بافت محافظ درونی است مثلا در لاله گوش ، در ساختار حنجره شرکت دارد و در باز و بسته شدن آن دخیل است. در قلب به عنوان اسکلت عمل کرده و اتصال دریچه های قلب را ایجاد میکند.
سه فاکتور در مطالعه این بافت در نظر گرفته میشود.
ماتریکس یا ماده زمینه
سلولهای تشکیل دهنده
فیبرها یا رشته های تشکیل دهنده
ساختارغضروف
نظیر بافتهای پیوندی ، غضروف از سلولهایی به نام کندروسیت و ماتریکس ساخته شده است.
کندروسیت
این سلول کروی و دارای هسته پررنگی است، کندروسیتها دارای مقدار زیادی گلیکوزآمینوگلیکان و کلاژن II هستند. ماده زمینه بوسیله این سلولها ، ساخته میشود. کندروسیتها در رنگ آمیزی معمولی ، اسیدوفیل هستند. مطالعه کندروسیتها با میکروسکوپ الکترونی ، نشان میدهد که این سلولها دارای شبکه آندوپلاسمی دانهدار گسترده ، دستگاه گلژی توسعه یافته و گرانولهای ترشحی حاوی مواد ماتریکسی هستند. این خصوصیات نشان میدهد که سنتز ماتریکس بوسیله کندروسیتها نیز ادامه مییابد.
با توجه به ماهیت نیمه جامد ماتریکس غضروف ، هر سلول غضروفی در درون حفره کوچکی مرسوم به لاکونا قرار دارد که در برخی منابع آن را کپسول نیز نامیدهاند. در غضروف زنده ، سلول غضروفی ، لاکونا را بطور کامل اشغال میکند ولی در مقاطع بافتی آماده شده برای مطالعه میکروسکوپی ، به علت چروکیده شدن سلولها ، قسمتی از لاکونا ، ظاهر میگردد. در اطراف غضروف پریکندریوم وجود دارد. پریکندریوم شامل کلاژن I ، فیبروبلاست و سلولهای مزانشیمی تمایز نیافته است. عروق و اعصاب تا پریکندریوم نفوذ میکنند و غذا از طریق انتشار به سلولها میرسد.
ماتریکس غضروف ، ژلهای سفت شده و انعطاف پذیر (نیمه جامد) میباشد. ماتریکس غضروفی متشکل از ماده زمینهای و رشته ها است که از رشته های شرکت کننده در ساختمان آن ، بسته به نوع غضروف ، کلاژن نوع I و II و رشته های الاستیک را میتوان نام برد که مسئول استحکام غضروف هستند. ماده زمینهای ماتریکس حاوی مقدار زیادی آب (۷۰ درصد). گلیکوز آمینوگلیکانها (کندرواتین سولفات ، کراتان سولفات و اسید هیالورونیک) و گلیکوپروتئینها میباشد.
ماتریکس غضروف در رنگ آمیزی معمولی ، بازوفیل دیده میشود. به دلیل حضور کربوهیدراتها با معرف PAS (رنگ مخصوص قندها) نیز رنگ میگیرد. و به خاطر زیاد بودن گروه های سولفات با بار منفی که همراه گلیکوآمینوگلیکان میباشند با تولوئیدین آبی ، خاصیت متاکرومازی نشان میدهد.
معرف PAS و متاکرومازی
برای مشاهده اجزای معین بافتی ، از رنگ آمیزیهای اختصاصی استفاده میشود که در بعضی رنگ آمیزیهای اختصاصی از چند ماده رنگی استفاده میشود. به عنوان نمونه از رنگ آمیزیهای اختصاصی ، Periodic acid Schif reaction) PAS) را میتوان نام برد که برای نشان دادن گلیکوپروتئینها بکار میرود و ساختمانها و موادی که با آن رنگ میگیرند قرمز – ارغوانی دیده میشوند و اصطلاحا PAS مثبت نامیده میشوند.
در مواردی ، رنگ بافت رنگ آمیزی شده متفاوت از رنگ اصلی ماده رنگ کننده است که این خاصیت را متاکرومازی گویند. تعداد معدودی از بافتها و رنگها ، متاکروماتیک هستند، برای نمونه بافت غضروفی پس از رنگ آمیزی با محلول رایت (محلول رایت آبی رنگ است) به رنگ ارغوانی دیده میشود. این امر یک پدیده فیزیکی و به علت تراکم مواد رنگ پذیر در یک بافت میباشد.
انواع غضروف
غضروف با توجه به غالب بودن نوع رشته شرکت کننده در ساختمان ماتریکس آن به سه نوع تقسیم بندی میشود.
غضروف شفاف (Hyaline Cartilage)
این نوع غضروف چون در حالت تازه و بدون رنگ آمیزی به رنگ سفید مایل به آبی و شفاف در دیواره مجاری تنفسی ، بینی ، محل اتصال دنده ها به جناغ ، سر استخوان دراز در محل مفصل دیده میشود. به علت نبودن پریکندریوم در سطح غضروف مفصلی ، تغذیه آن توسط مایع مفصلی تامین میگردد. در غضروف شفاف ، کندروسیتهای محیطی ، بیضوی ، کوچک و جوان هستند، ولی کندروسیتهای مرکزی گرد ، بزرگ و بالغ هستند.
در نواحی مرکزی گاها گروه های ۲ و ۴ سلولی که در درون یک لاکونا قرار گرفته اند، مشاهده میگرردند، چون این سلولها از تقسیم یک سلول واحد حاصل میشوند، به گروه های ایزوژنیک موسوم هستند. ماتریکس غضروف شفاف حاوی فیبریلهای ظریف کلاژن نوع II میباشد، که به علت داشتن ضریب شکست مشابه ماده زمینهای در رنگ آمیزی معمولی و با میکروسکوپ نوری قابل مشاهده نیست. علاوه بر الیاف کلاژن ، ماتریکس غضروف شفاف حاوی کندرواتین سولفات ، اسید هیالورونیک و گلیکوپروتئینی به نام کندرونکتین است. در دوره جنینی ، قالب اولیه استخوانهای دراز کوتاه از نوع غضروف شفاف است.
غضروف ارتجاعی (Elastic cartilage)
بسیار انعطاف پذیرتر از غضروف شفاف است. و در حالت تازه به رنگ مایل به زرد دیده میشود. رنگ و خاصیت ارتجاعی این غضروف ، ناشی از وجود الیاف الاستیک فراوان در ماتریکس آن میباشد. این نوع غضروف بطور محدود در ساختمان لاله گوش دیواره قسمتی از مجرای شنوایی خارجی و شیپور استاش ، اپیگلوت و غضروفهای میخی حنجره به کار رفته است. غضروف الاستیک ، سلولهایی شبیه غضروف شفاف دارد. ولی ماتریکس آن به علت داشتن الیاف الاستیک فراوان ، از ماتریکس غضروف متفاوت است.
غضروف فیبرو (fibro cartilage)
غضروف فیبرو یا رشتهای ، ترکیبی از غضروف و بافت همبند متراکم هستند. بطوری که سلولهای غضروفی همراه با ماتریکس بسیار محدود در اطراف خود ، در بین دسته های الیاف کلاژن نوع I قرار دارند. به همین دلیل نیز در رنگ آمیزی معمولی ، ماتریکس آن اسیدوفیل دیده میشود. در این نوع غضروف سلولها همه مشخصات سلولهای غضروفی را دارا میباشند و به صورت ردیف در حد فاصل رشته های کلاژن قرار گرفتهاند. بنابراین پریکندریوم مشخصی در اطراف غضروف فیبرو ، دیده نمیشود.
این غضروف در ساختمان دیسک بین مهرهای – مفصل استخوانهای عانه – برخی تاندونها و لیگامانها که فشار زیادی را باید تحمل کنند، بکار رفته است. منشا غضروف فیبر ، بافت همبند است. بدین معنی که در ناحیهای که غضروف فیبرو تشکیل خواهد شد، فیبروبلاستها به تدریج تغییر شکل یافته و به کندروسیتها تبدیل میشوند و سپس بوسیله لایه نازکی از ماتریکس احاطه میشوند. این تغییر تدریجی از بافت همبند متراکم به غضروف فیبرو در جاهایی که غضروف فیبرو دیده میشود، به خوبی قابل مشاهده است.
رشد غضروف
رشد سطحی (Appositional growth): در این طریق ، کندروبلاستهای مشتق از لایه کندروژنیک پری کندریوم ، با ترشح ماتریکس غضروفی و محصور شدن در آن باعث افزایش تعداد کندروسیتها و رشد توده غضروفی در ناحیه سطحی میشوند.
رشد بینابینی (Interstitial growth): در این روش ، سلولهای حاصل از تقسیم میتوزی کندروسیتهای عمقی و ترشح ماتریکسی توسط آنها باعث افزایش حجم غضروف از درون میگردد.
