فرق بین ذکر زبانی و قلبی

 پرسش : فرق بین گفتن ذکر با زبان و یا گذراندن در دل چیست؟ و چرا خداوند می‏فرماید با زبان ذکر گفتن دعا مستجاب می‏شود؟    
پاسخ: اصل ذکر در واقع همان ذکر قلبی است، اینکه انسان قلباً به یاد خداوند باشد آثارش هم در اعمال انسان ظاهر می‏شود. وقتی که گناهی پیش می‏آید انسان با یاد خدا از آن گناه منصرف می‏شود. این ذکر عملی و واقعی و درونی می‏باشد. یا با یاد خدا، حالت شکر و سپاس و حالت عبادت دارد. پس اصل ذکر در واقع همان ذکر قلبی و درونی می‏باشد و اینکه انسان به زبان ذکر می‏گوید در واقع می‏خواهد آنچه که در قلب می‏باشد با زبان بیان کند. وقتی می‏گوید: اللّه‏ اکبر، یعنی من قلباً باور دارم که خداوند بزرگتر از آن است که توصیف شود. حالا آن باور قلبی را با زبان هم بیان می‏کنم و لذا به این اذکار معمولاً ورد می‏گویند به جای ذکر؛ ولی این هم بخشی از ذکر می‏باشد. اینکه سؤال کردند آیا آن هم ذکر می‏باشد؟ جوابش مثبت است. به ذکر قلبی هم ذکر می‏گویند و در واقع ذکر اصلی همان است، این ورد هم در واقع بیانگر همان ذکر می‏باشد و تجلی آن ذکر است.
 
و این نکته را هم باید توجه کرد که به هر حال کسی که مشغول ورد گفتن می‏باشد، خواهی نخواهی کمی توجه دارد. به این صورت نمی‏باشد که انسان مطلقاً غافل باشد و بالمرّه بی‏توجه ورد بگوید. بنابراین کسی که با زبان مشغول ورد می‏باشد اجمالاً مشغول ذکر هم می‏باشد. قرآن نیز ذکر می‏باشد که در خود قرآنهم اشاره شده ولی به این صورت نمی‏باشد که با مطالعه و گذراندن در قلب آثارآن هویدا شود. بنابراین قرائت قرآن با مطالعه کردن حاصل نمی‏شود. البته خود مطالعه کردن قرآن هم نوعی ذکر می‏باشد و انسان هنگامی که کلام خداوند را می‏خواند به یاد خداوند می‏افتد اما اسم آن تلاوت یا قرائت قرآن نمی‏باشد کهخود قرائت آداب و رسومی دارد که باید رعایت شود.
راجع به ذیل پرسش باید گفت: هرچند از آداب دعا، تسبیح و تقدیس الهی را قبل از دعا گفتن و همچنین خواسته را بر زبان آوردن است، اما هیچ کدام ازاین امور شرط استجابت نیست که بدون آنها امکان اجابت دعا نباشد.