مؤمن کیست؟

در عرف ما اینطور معروف است که به بعضی از افراد می‏گوئیم مؤمن. می‏گوئیم فلان کس مرد مؤمنی است. مقصود اینست که مرد عابد و متعبدی‏ است. یعنی واجباتش را انجام می‏دهد، مستحبات را هم زیاد انجام می‏دهد، زیارت می‏رود، نافله می‏خواند، ذکر زیاد می‏گوید. اما درباره فرد دیگری‏ که دارای این مشخصات نیست، می‏گوئیم فلان کس آدم مؤمنی یا آدم مقدس‏ مآبی نیست.
این اصطلاح عرف است ولی یک اصطلاح هم قرآن دارد. قرآن به‏ بعضی از مردم می‏گوید مؤمن و به بعضی دیگر می‏گوید کافر و غیر مؤمن. مؤمن در اصطلاح قرآن یعنی چه‏؟ یعنی صاحب ایمان. غیر مؤمن یعنی کسی که فاقد ایمان است. ایمان یعنی‏ چه؟ از خود ایمان شروع بکنیم:

ایمان مربوط به دل، قلب و اعتقاد است و این، نص قرآن مجید است، عده‏ای از اعراب با دیه نشین آمدند خدمت پیامبر اکرم (ص) و گفتند: آمنا یا رسول الله، ما ایمان آوردیم: آیه قرآن نازل شد: قالت‏ الاعراب آمنا قل لم تؤمنوا و لکن قولوا اسلمنا و لما یدخل الایمان فی‏ قلوبکم یعنی گروهی از اعراب بادیه نشین آمدند نزد تو (پیغمبر) و گفتند ما ایمان آوردیم.
به آنها بگو: شما نگوئید ما ایمان آوردیم، بگوئید ما اسلام آوردیم. اسلام آوردن یعنی شهادتین را به زبان آوردن، ولی‏ ایمان مربوط به دل و قلب است، مربوط به اعتقاد باطن است. هنوز ایمان‏ در دل شما مردم نفوذ نکرده است.

از اینجا می‏فهمیم که ایمان، واقعیت و حقیقی است مربوط به روح انسان به مربوط به بدن انسان، نه مربوط به‏ پیشانی انسان که آثار سجده داشته باشد یا نداشته باشد، و نه مربوط به‏ زبان انسان که متذکر خدا باشد یا نباشد. بلکه به ریشه این امور که‏ عبارتست از یک حالت قلبی و فکری واعتقادی مربوط است. شما می‏پرسید ایمان به چی؟ بگویم به خدا؟ بگویم ایمان به صفات خداوند؟ بگویم ایمان‏ به رسالت پیغمبر و نزول وحی بر او؟ بگویم ایمان به اینکه معادی هست؟
بله، همه اینها درست است ولی خود قرآن تمام اینها را در یک کلمه جمع‏ کرده است که من فقط می‏خواهم آن را توضیح بدهم.

آن کلمه کلمه‏ای است‏ که در اولین آیه سوره بقره به یک اعتبار و در سومین آیه آن به اعتبار دیگر ذکر شده است. در سوره بقره اینطور می‏خوانیم: بسم الله الرحمن الرحیم* الم* ذلک الکتاب لاریب فیه هدی للمتقین‏* الذین یؤمنون بالغیب و یقیمون الصلوه و مما رزقنا هم ینفقون.
در عبارت الذین یؤمنون بالغیب آنها که به حقایق نهانی‏ ایمانی دارند، کلمه غیب یک کلمه است به جای چندین کلمه. ایمان به‏ خدا هست، ایمان به صفات پروردگار هست، ایمان به دستگیریهای نهانی و غیبی در یک شرایط معین هست.