درباره برقراری محرمیت یا عقد موقت پیش از عقد دائم، میان دختر و پسری که قصد ازدواج با یکدیگر را دارند، اختلاف نظرات زیادی وجود دارد. برخی فرهنگها و قومیت‌ها به شدت با آن مخالفند؛ اما برخی دیگر نه تنها مخالفتی ندارند، بلکه آن را دارای فوایدی نیز می‌دانند. در واقع هرچه از گذشته به سمت حال حرکت کنیم، فراوانی این رسم را بیشتر می‌بینیم. به نظر می‌رسد در حرکت از سمت روستا به شهرها و کلان‌شهرها و همینطور از خرده‌فرهنگ‌ها به سمت فرهنگ‌های عمومی‌تر نیز همین الگو صادق است. در اینجا قصد نداریم درباره این موضوع قضاوتی داشته باشیم و یا اینکه نظرات یک طرف را تصدیق کنیم؛ بلکه می‌خواهیم نظر دو طیف مذکور را مرور کنیم.
دلایل مخالفان محرمیت موقت
- اغلب نگرانی‌هایی که در اصل وجود دوره نامزدی وجود دارد، در این دوره نیز وجود دارد.
- قدیمی‌ترها از این رسم‌ها نداشتند و زندگی‌های نسبتاً موفقی را نیز تجربه کردند.
- چه لزومی دارد وقتی یکدیگر را می‌شناسیم محرمیت موقت ایجاد کنیم؟ خود این محرمیت موقت، نوعی پیام بی‌اعتمادی به طرف مقابل نیست؟
- اطمینان به طرف مقابل در این محرمیت دشوار است. اگر یک طرف آسیب ببیند، طرف دیگر (اغلب پسر) به راحتی می‌تواند رابطه را پایان دهد بدون اینکه ضمانتی داشته باشد؛ اما عقد دائم، حصاری حقوقی ایجاد می‌کند که فرد را در رابطه نگه می‌دارد.
- دختر، پسر و خانواده‌ها هر اطلاعاتی که لازم دارند را می‌توانند قبل از عقد دائم به دست آورند. برای این مدت هم محدودیتی وجود نداشته باشد تا بتوانند گفتگوها و تحقیقات میدانی را به سرانجام برسانند؛ بدین ترتیب به دوره محرمیت موقت نیاز نیست.
- محرمیت موقت، جوانان سرشار از نیاز و عاطفه را به یکدیگر نزدیک و وابسته می‌کند؛ از سوی دیگر به دلیل ضعیف بودن مرزهای محرمیت موقت هر لحظه می‌توانند با تعارضی سطحی از رابطه خارج شوند. این یعنی آسیب زدن به آن احساس و وابستگی عاطفی؛ اما مرزهای قدرتمند محرمیت دائم، طرفین و خانواده‌ها را به حل مسئله وا می‌دارد، نه پاک کردن آن.
- احساس عاطفی حاصل از محرمیت، فایده‌ی شناختی رابطه را کاهش می‌دهد و موجب می‌شود تا دختر و پسر نتوانند به درستی تصمیم بگیرند و به جای آنکه یکدیگر را بشناسند به ابراز محبت به یکدیگر مشغول شوند.
- همین پیوند عاطفی سبب می‌شود اگر یکی از آن‌ها طرف مقابل را نپسندید، احساس کند که پاسخ منفی از رسم جوانمردی به دور است و موجب دل‌شکستگی طرف مقابل می‌شود؛ از این رو در تصمیم‌گیری تردید می‌کند و قدرت نه گفتن را از دست می‌دهد.
دلایل موافقان محرمیت موقت
- محرمیت موقت به افرادی توصیه می‌شود که برای ازدواج هیچ شناخت قبلی از یکدیگر ندارند؛ اما اگر خانواده‌ها سال‌هاست از یکدیگر شناخت مثبتی دارند و جوانان نیز از آگاهی خوبی نسبت به ویژگی‌های یکدیگر برخوردارند، لزومی به این محرمیت نیست و می‌توان یکسره وارد محرمیت دائم شد.
- اطلاعات کسب شده تا پیش از این مرحله، اغلب حاصل روابط کلامی است؛ مانند گفت وگوی طرفین درباره موضوعات گوناگون، گفت وگو با همسایگان، همکاران و آشنایان در تحقیق میدانی، گفت وگوی خانواده‌ها و…. . قطعاً بخش چشم‌گیری از اطلاعات مطمئن ما از این منابع به دست می‌آید؛ اما آیا می‌توان به صورت صد در صد به این اطلاعات اعتماد داشت؟ در مقام گفت وگو، به راحتی می‌توانیم به گونه‌ای موضع‌گیری کنیم که طرف مقابلمان می‌پسندد. اطلاعات کلامی در تحقیقات میدانی نیز می‌تواند تحت تأثیر سوگیری منبع اطلاعات یا واسطه باشد. هرچند تفاهم خانواده‌ها نیز بخشی از موفقیت زندگی آینده را پیش‌بینی می‌کند، اما وجود تفاوت بین نسلی و نوع نگاه‌ها قبول تام آن را با نگرانی رو‌به‌رو می‌کند.
- محرمیت موقت و ارتباط بیشتر و نزدیک‌تر برخی ویژگی‌ها را مشخص خواهد کرد و از برخی سوءتفاهم‌ها پرده خواهد برداشت؛ مثلاً خانواده دختر سر و وضع خیلی ساده پسر و جعبه کوچک شیرینی و دسته گل کوچک او را به حساب قناعت یا حسابداری او می‌گذارند؛ اما رابطه نزدیک‌تر و برخی بیرون رفتن‌ها نشان می‌دهد که او خسیس است. گاهی خوشحالند که داماد یا عروسشان آرام، محجوب و مؤدب است؛ اما رابطه‌ی نزدیک‌تر مشخص می‌کند که او افسرده یا سردمزاج (جنسی و و عاطفی) است. گاهی هم مشخص می‌شود که زیر پوسته این شخصیت سهل‌گیر و ولخرج و بانشاط و پرحرف، چیزی جز یک فرد شیدا یا معتاد نیست.
- جوهر انسان در دگرگونی‌ها شناخته می‌شود. زندگی مشترک موقعیتی کاملاً جدی و گاه دشوار است. تا وقتی که در فضای گفت‌وگو هستیم، آرام، باظرفیت، خوش‌اخلاق، مهربان، منطقی و مؤدب می‌نماییم؛ اما آیا در طوفان هیجانات هم همینگونهایم؟ آیا در بن‌بست مشکلات نیز همین رفتارها را داریم؟ آیا در مواجهه با مخالفت‌ها و ناکامی‌ها نیز همین تصویر را از خود نشان می‌دهیم؟ ظاهراً نیاز است طرفین خود را در موقعیت‌های واقعی رابطه نیز محک بزنند تا برخوردهای یکدیگر را در رویارویی با تنش‌های فردی و اجتماعی ملاحظه کنند.
- اگر همه چیز به خوبی پیش برود، جوانانی که محرمیت موقت را تجربه کرده‌اند، بدون اینکه آسیبی ببینند، می‌توانند در ادامه مُهر دائم بر رابطه‌ی عاشقانه‌شان بزنند؛ اما آن دسته جوانانی که از ابتدا در عقد دائم بوده‌اند و اکنون به این نتیجه رسیده‌اند که به احتمال قوی زندگی مشترک موفقی نخواهند داشت و قرار بر جدایی می‌گذارند، لازم است از پیچ و خم‌های دشوار مراحل حقوقی عبور کنند. اگر یک طرف بنای بی‌انصافی داشته باشد، این دشواری‌ها به اوج خواهد رسید، مدت رسیدگی طولانی و فرسایشی خواهد شد، گاه حقوق مالی استیفا نمی‌شود و هزینه روانی، جسمی و اجتماعی پاک شدن اسم دختر و پسر از شناسنامه یکدیگر برای خانواده‌ها و طرفین ،به ویژه دختر، گران تمام خواهد شد. در حالی که جدایی در مرحله محرمیت موقت هرچند خالی از فشارهای روانی نیست، اما تا این حد گسترده نخواهد بود؛ یعنی مقایسه بین این دو وضعیت، مقایسه بین خوب و بد نیست، بلکه بین بد و بدتر یا کم‌آسیب و پرآسیب است.
- دختر و پسری که در عقد دائم هستند، گاه راهی برای بازگشت نمی‌گذارند. مسیر پرالتهابی که به امید بهتر شدن، زندگی مستقل را نیز تجربه می‌کند اما اصلاح نمی‌شود. حتی گاه به توصیه برخی بزرگ‌ترها به دنیا آمدن فرزندان را نیز پذیرا می‌شود، اما باز هم رابطه مخرّب باقی می‌ماند. بازگشت از محرمیت موقت (البته با شرایط خاص) عاقلانه‌تر و پذیرفته‌تر است. اگر کسی جزو دسته موافقان محرمیت موقت است، باید بداند که قرار نیست روابط در محرمیت موقت به همان شکل محرمیت دائم باشد. این محرمیت برای اینکه کارایی خود را نشان دهد، باید شروطی داشته باشد که بدون وجود آن‌ها بی‌ثمر خواهد بود. در ادامه به این شروط می‌پردازیم.
شرایط کارآمدساز محرمیت موقت
شرط اول صیغه موقت:
زمان آن بسیار کوتاه باشد، حدود یک ماه. اگر دوره محرمیت موقت خیلی کوتاه باشد، به هدف خود که همان شناخت بیشتر، جزئی‌تر و واقعی‌تر است نخواهد رسید. اگر هم بسیار طولانی باشد، در صورتی که مشکلی پیش بیاید و طرفین احساس کنند که به درد هم نمی‌خورند، ممکن است جدایی را آسان بیابند، بدون اینکه به درمان رابطه فکر کنند. با توجه به هیجان منفی جدایی و ضمن اینکه تنها این پسر است که می‌تواند با بخشیدن مدت باقی‌مانده به این محرمیت پایان دهد، ممکن است از انجام این کار سر باز زند.
شرط دوم صیغه موقت:
هرچند با محرمیت موقت نیز طرفین می‌توانند از لذت‌های همسری بهره‌مند شوند، اما لازم است در آن محدودیت وجود داشته باشد. این محدودیت می‌تواند شرط ضمن عقد یا در حد تأکید و تذکر گذاشته شود و برای دختر و پسر توضیح داده شود که منطق این دوره محرمیت چیست و پیامدهای احتمالی مراعات نکردن قواعد آن، چه خواهد بود.
شرط سوم صیغه موقت:
دختر و پسر اجازه دیدارهای متعدد با یکدیگر را در منزل یا بیرون از آن دارند و گاه با یکدیگر خلوت می‌کنند؛ اما امکان مسافرت‌های کوتاه و بلند و خلوت‌های طولانی و بدون کنترل خانواده، به ویژه خانواده دختر، مانند رفتن دونفره به هتل یا تنها شدن در منزل دوستان یا بستگان یا استراحت شبانه نزد یکدیگر و… را نخواهند داشت.
شرط چهارم صیغه موقت:
تا جایی که ممکن است معرفی یکدیگر به دوستان و فامیل یا رفت‌وآمد با آن‌ها را به دوره عقد دائم واگذارند تا اگر این رابطه ادامه پیدا نکرد، پیامدهای اجتماعی کم‌تری داشته باشد. حتی خانواده ها نیز مراسم بله‌برون و اطلاع دادن به فامیل را به تأخیر اندازند تا اطمینان نسبی حاصل شود.
نکات فقهی و شرعی عقد موقت:
- اگر بخشی از دوره‌ی محرمیت موقت با موفقیت سپری و اطلاعات مثبت دوره خواستگاری تأیید شد، و همسران جوان و خانواده‌های آنان به برقراری عقد دائم تصمیم گرفتند، لازم است پیش از جاری شدن خطبه عقد دائم، عقد موقت با بخشیدن باقی مدت از سوی پسر پایان یابد. ضمن اینکه لازم است این بخشش با زبان بیان شود و صرف نیت کافی نیست. در غیراین صورت عقد دائم باطل خواهد بود.
- برخی از والدین در ازدواج موقت همان مهریه ازدواج دائم را ذکر می‌کنند؛ غافل از آن که در واقع قبول مهریه، پذیرفتن بدهی به دخترخانم است. ممکن است برخی بگویند دخترخانم مهریه ازدواج موقت را می‌بخشد؛ اما در مواردی اتفاق افتاده که حین عقد، رابطه طرفین به هم خورده و دخترخانم هم طلبکار مهریه خود شده است و اکنون داماد مانده با بدهی بزرگی که به گردن گرفته است. از این رو بهتر است میزان مهریه ازدواج موقت به اندازه برخورداری از مواهب همسری باشد.
- زمان و مهریه در عقد موقت باید به صورت مشخص معین شود؛ در غیر این صورت عقد اشکال دارد. در برخی موارد دیده شده که ادعا می‌کنند عقد را خوانده‌اند اما دختر خانم گفته من مهریه نمی‌خواهم یا درمورد مدت عقد می‌گویند که گفتیم فعلاً بخوانیم بعد تا هر وقت شد ادامه می‌دهیم. در هر دو مورد ذکر شده صیغه موقت اشکال دارد.
- زن یا دختری که قبلاً در عقد دیگری بوده، چه دائم و چه موقت، باید از او به طور شرعی و حقوقی طلاق بگیرد و در صورت وجود روابط زناشویی، عده طلاق را بگذراند تا بتواند با دیگری ازدواج دائم یا موقت داشته باشد.
- در اسلام چیزی به عنوان صیغه خواهر برادری نداریم. تنها صیغه‌ی ازدواج است که به صورت دائم و موقت شکل می‌گیرد.
سخن آخر
در این مقاله سعی کردیم به تمامی ابعاد مثبت و منفی محرمیت موقت بپردازیم. اینکه این اقدام چقدر می‌تواند برای هر فرد کارآمد باشد، به عوامل زیادی بستگی دارد. فراموش نکنید که جایگاه این اقدام در هر فرهنگ و حتی هر خانواده متفاوت است؛ بنابراین نباید انتظار داشت که خانواده طرف مقابل شبیه به شما فکر کند. اشتباهات والدین در ازدواج فرزندان ، مساله‌ای است که با در جریان قرار گرفتن مشاور یا یک فرد آگاه و امین، می‌تواند حل شود. در صورت فراهم نبودن شرایط این محرمیت می‌توانید مدت زمان آشنایی را طولانی‌تر کنید و تعداد جلسات مشاوره بیشتری بگذرانید. فراموش نکنید که محرمیت موقت یکی از راه‌های شناخت بهتر است، نه تنها راه شناخت!
