مسأله تسبیح موجودات از نظر حکیم و عارف

حکیم ابونصر فارابی که یکی از حکمای بسیار بزرگ جهان اسلام است عبارت خیلی شیرینی ظاهرا در کتاب‏ فصوص دارد . او مطلب تسبیح موجودات را با موضوع ” زبان حال ” بیان‏ کرده است ، می‏گوید : ” صلت السماء بدورانها و الارض برججانها و المطر بهطلانه ” آسمان که گردش می‏کند ، با گردش خود به درگاه الهی نماز می‏برد . گردش آسمان نماز آسمان است . زمین که تکان می‏خورد ، تکان خوردن زمین‏ نماز زمین است . باران که می‏ریزد ، ریزش باران نماز باران است ، چون روح و حقیقت نماز چیزی جز تسلیم بودن در مقابل امر حق و خالصانه و مخلصانه امر او را اطاعت کردن نیست . می‏گوید آسمان که می‏گردد و زمین که‏ تکان می‏خورد و باران که می‏ریزد همه اینها امر پروردگارشان را اطاعت‏ می‏کنند ، نماز آنها همین است .

ولی مولوی که مرد عارفی است و مسائل را عارفانه تفسیر می‏کند این طور نمی‏گوید ، می‏گوید انسانهای عادی ( تسبیح و تحمید موجودات را) نمی‏فهمند ، واقعا موجودات جهان خدای خودشان را می‏فهمند و درک می‏کنند و می‏شناسند و تسبیح و حمد می‏کنند ، و این را مکرر و در جاهای متعدد گفته است ، اشعار معروفی است که مرحوم حاج شیخ عباس قمی هم در مفاتیح نقل کرده‏ است ، می‏گوید :

جمله ذرات عالم در نهان

با تو می‏گویند روزان و شبان

ما سمیعیم و بصیریم و هشیم

با شما نا محرمان ما خامشیم

چون شما سوی جمادی می‏روید

محرم جان خدا دان کی شوید

در جای دیگر شعرهای خیلی عالی‏ای دارد که متأسفانه همه آن را حفظ نیستم‏ ، می‏گوید : معنی ” الله ” گفت آن سیبویه یولهون فی الحوائج هم لدیه ” الله ” یعنی موجودی که همه موجودات نیاز خودشان را به درگاه او می‏برند . بعد می‏گوید خاک چنین ، باد چنین ، هوا چنین ، دریا چنین و صحرا چنین ( و به این شکل نیاز خود را به درگاه او می‏برند . ) بلکه جمله ماهیان در موجها جمله پرندگان در اوجها و خلاصه می‏گوید ذره‏ای در عالم نیست الا اینکه اینطور است .