چگونه فرزندانی انقلابی تربیت کنیم؟
دکتر علی صادقی‌سرشت
دو سؤال
۱. آیا خدا از ما ارث می‌برد؟!
۲. آیا ما از خداوند ارث می‌بریم؟
سؤال اول را رسول خدا(ص) پاسخ فرموده‌اند «ارثی که خداوند از بندگان مؤمن خود بعد از دنیا رفتن ایشان می‌برد، فرزندانی از آن‌هاست که خداوند را بندگی می‌کنند.»۱
سؤال دوم را خود خداوند پاسخ فرموده‌اند «این همان بهشتى است که به هر کدام از بندگانمان که پرهیزگار باشند به میراث مىدهیم.»۲
آری! هم می‌شود به خدا ارث داد و هم از او ارث برد! اگر می‌خواهید برای خدا ارثی از خود در این دنیا باقی بگذارید، فرزندانی با «مدرک بندگی» تربیت کنید و اگر می‌خواهید از خداوند ارثی ببرید، خود «مدرک بندگی» بگیرید.
بالاترین دستاورد گرفتن مدرک بندگی، «جانشین خدا»۳ شدن است؛ جانشینان خدا فقط به فکر ایمان خود نیستند، بلکه به فکر مؤمن کردن جامعه خود نیز هستند. کسی که فقط به فکر خود نباشد و به فکر ایمان دیگران هم باشد «انقلابی» است. بالاترین انقلابی‌های دنیا نیز رسول خدا(ص) و اهل‌بیت(علیهم‌السلام) هستند. بی‌جهت نیست که مقام معظم رهبری(حفظه‌الله) فرمودند «من یک انقلابی‌ام» انقلابی باشیم و انقلابی را که از مدینه رسول خدا(ص) و کربلای حسین(ع) به ارث برده‌ایم، برای فرزندان و نسل‌های بعد خود به‌یادگار بگذاریم.
اما چگونه می‌توان فرزندانی انقلابی تربیت کرد؟
تکنیک ۹ به ۱
از یکی از مجسمه‌سازان مشهور پرسیدند اگر به شما یک تکه چوب بدهیم و ده ساعت فرصت برای تراشیدن آن مجسمه، چگونه عمل خواهید کرد؟ او گفت «نُه ساعت تبرم را تیز می‌کنم و در یک ساعت آخر مجسمه را می‌تراشم!» برای تربیت فرزندان انقلابی نُه ساعت مطالعه کنید و یک ساعت تربیت! این نوشته را بگذارید به‌پای دقایقی از آن نُه ساعت.
گام‌های تربیت انقلابی
والدین گرامی! دایره‌ای بکشید به نام «دایره ارادت» و وسط دایره، به‌عنوان نمادی از خودتان نقطه‌ای بگذارید. به‌نیابت از هر کسی که به او ارادت قلبی دارید، نقطه‌ای داخل دایره بگذارید. هر چه به آن فرد ارادت قلبی بیشتری دارید، او را به وسط دایره، یعنی نقطه‌ای که خود هستید نزدیک‌تر بکشید. وقتی کارتان تمام شد، قبل از آن‌که بقیه مطلب را بخوانید به این چند سؤال پاسخ دهید: چه کسانی به نقطه مرکزی دایره (یعنی شما) نزدیک‌تر از بقیه هستند؟ چه ویژگی آن‌ها باعث شده که ارادتمندی شما به آن‌ها بیش از دیگران باشد؟
خواندن بدون فکر کردن مثل خوردن بدون جویدن است؛ پس لطفاً در جواب دو پرسشی که داشتیم، بیشتر فکر کنید تا مطالب بعدی بهتر به شما منتقل شود.
اگر بخواهیم ویژگی افرادی را که شما به آن‌ها ارادت بیشتری دارید، خیلی خلاصه‌وار بگوییم، دو ویژگی کلی می‌شود: «مقبولیت» و «محبوبیت»؛ هر چه میزان مقبولیت و محبوبیت آن‌ها به‌طور هم‌زمان بیشتر، فاصله آن‌ها تا شما کمتر تا جایی که ممکن است برخی نقاط را از شدت ارادتمندی روی نقطه وسط دایره بگذارید؛ یعنی آن فرد را هم با تمام قلب خود دوست دارید و هم با تمام عقل خود تائید می‌کنید.
حال به بحث تربیت فرزند انقلابی بازمی‌گردیم. اگر می‌خواهید فرزندانی انقلابی تربیت کنید باید شما هم مقبول کودک و نوجوان خود باشید و هم محبوب آن‌ها؛ یعنی وقتی آن‌ها برای خود دایره ارادت می‌کشند، برای شما نقطه‌ای نزدیک به مرکز دایره (یعنی خودشان) بگذارند. هم مقبولیت و هم محبوبیت در تربیت کودک و نوجوان لازم است اما در سنین زیر ده سال محبوبیت پررنگ‌تر است و در بالای ده سال، مقبولیت. محبوبیت یعنی به‌دست آوردن جایگاه نزد قلب او و مقبولیت یعنی به‌دست آوردن جایگاه نزد عقل فرزندتان.
اولین پدر
پیامبر اکرم حضرت محمد مصطفی(ص) به‌عنوان پدر همه مؤمنان است؛ او نخست چهل سال در بین مردم قوم خود به صداقت و درست‌کرداری زندگی کرد و آن‌‌هنگام که نزد مردم زمانه‌اش مقبولیت و محبوبیت یافت و او را «امین» لقب دادند، به رسالت مبعوث شد و هدایت خود را بین مردم جزیره‌العرب آغاز فرمود. در اولین منبر تبلیغی خود، حضرت بر دامنه کوه صفائح ایستادند و بعد از جلب‌توجه کردن مردم با تکیه به همین مقبولیت و محبوبیت، از آنان پرسیدند اگر به شما بگویم از پشت این کوه قومی برای ستیز با شما می‌آید، آیا سخنم را می‌پذیرید؟ مردم به این پرسش حضرت پاسخ آری دادند چون به امین بودن و صداقت ایشان یقین داشتند. در ادامه، حضرت نسبت به راه دور و دراز آخرت و تأثیر اعمال دنیا بر آخرت هشدار فرمودند.
والدین عزیز! شما نیز باید هم محبوب و هم مقبول فرزند خود باشید تا بتوانید فرزندانی برای نظام و انقلاب تربیت کنید و اگر چنین نباشید در این مسیر، توفیق چندانی نخواهید یافت.
مقبولیت
بالاترین حد مقبولیت این است که شما از جهت فکری و محتوای انقلابی بتوانید مقبول فرزند خود شوید. برای رسیدن به این سطح، به ترتیب لازم است دو گام برداریم:
الف) مقبولیت مهارتی: لازم است با توجه به روحیه و علاقه فرزند خود، مهارت یا مهارت‌هایی قابل‌ارائه را در خود تقویت کنید؛ اگر هم به هر دلیل نمی‌توانید این مهارت‌ها را در خود پرورش دهید، بکوشید در انجام آن‌ها با فرزند خود همراهی کنید نه همکاری؛ همکاری یعنی این‌که صرفاً برای آن‌ها زمینه مالی پرورش آن مهارت را تأمین کنید، همراهی یعنی خود نیز در کنار او برای ایجاد و تقویت آن مهارت (در حد توان خود) حضور یابید. برخی فرزندان به فعالیت‌های ورزشی (فوتبال، والیبال، تنیس روی میز، دارت و…) علاقه بسیاری دارند، بعضی ممکن است به برخی رشته‌های درسی علاقه داشته باشند (زبان، ریاضی، …) و یا در آن‌ها ضعیف بوده و نیازمند کمک شما باشند. برخی فرزندان شیفته رشته‌های هنری (خطاطی، طراحی، نقاشی، خیاطی، …) هستند، بعضی ممکن است به توانمندی‌های یارانه‌ای (تسلط به نرم‌افزارهای مختلف) علاقه‌مند باشند و… که تمام این علاقه‌ها زمینه‌ای بسیار مناسب برای نزدیکی شما به آن‌هاست. هر چه آن مهارت را بهتر بیاموزید و یا با فرزند خود همراهی کنید، میزان مقبولیت شما نزد او بیشتر خواهد شد؛ البته مراقب باشیم در صورت بهتر بودن در مهارت موردعلاقه فرزند خود به‌هیچ‌وجه او را تحقیر نکنیم!
ب) مقبولیت اندیشه‌ای: در کنار مقبول شدن درباره آن‌چه موردعلاقه فرزندتان است، می‌بایست در زمینه آن‌چه برای خود شما نیز مقبول است (علاقه‌مندی‌های انقلابی) نزد فرزند خود مقبولیت بیابید. برای رسیدن به این سطح، لازم است اندیشه‌های انقلابی خود را در این مراحل تقویت کنید:
* در مباحث اعتقادی قدرتمند باشید: پیشنهاد ما گوش دادن به مجموعه درس‌ها و سخنرانی‌های استاد سید هادی عظیمی است. این مباحث با بیانی بسیار شیوا و جذاب، پایه‌های فکری شما را درباره هستی مستحکم می‌سازد. کسی که مسیر اعتقادی مشخصی نداشته باشد، نمی‌تواند مسیر انقلابی موفقی در زندگی بیابد.
* مطالعه تاریخ معاصر ایران: مطالعه زوایای تاریخ صدساله پیش از انقلاب ایران و حوادث پر تعداد آن، به ما این آگاهی را می‌دهد که از کجا به کجا رسیده‌ایم.
* مطالعه تاریخ انقلاب: دست‌کم روزی یک صفحه از تاریخ انقلاب ایران را مطالعه کنید. این‌که با چه سختی‌ها، رشادت‌ها، جان‌فشانی‌هایی این انقلاب به ثمر رسیده و اکنون چگونه می‌توان آن را پاسداری کرد، نیاز به دانش و مطالعه دارد.
* مطالعه آثار شهید مطهری(ره): این شهید بزرگوار حاصل عمر امام خمینی(ره) و اندیشه‌هایش عصاره انقلاب اسلامی است. مطالعه کتاب‌های پرارج این استاد شهید، اندیشه‌ساز و شبهه‌سوز است. سیر مطالعاتی استاد «معمار منتظرین» درباره سیر ساده به سخت در مطالعه کتب استاد مطهری را از اینترنت بیابید و شبی ده دقیقه مطالعه آثار شهید را شروع کنید؛ چراکه فکر انقلابی نیاز به شناخت انقلابی غنی دارد.
موارد بیان شده نه‌تنها برای تکمیل اندیشه‌های انقلابی شما مفید است، بلکه تشویق و همراه کردن نوجوان در همین مطالعات، به فراخور حوصله او، می‌تواند در زمینه تقویت روحیه انقلابی او نیز بسیار مفید باشد.
محبوبیت
گفتیم که محبوبیت یعنی به دست آوردن جایگاه در قلب فرزندان. لازم است والدین محترم برای رسیدن به محبوبیت نزد کودکان و نوجوانان به این چند نکته توجه کنند:
الف) اصلاح رابطه با خدا و اهل‌بیت(علیهم‌السلام) که بی‌شک منجر به اصلاح رابطه با کودک و نوجوان خواهد شد. اگر شما هوای خدا را داشته باشید، خداوند هوای شما را خواهد داشت. یاد خدا منحصر در نماز نیست. هر موقع از روز می‌توان با گفتن «بسم‌الله الرحمن الرحیم» با یاد کردن نعمت‌های جسمی (سلامت و…) و معنوی (نعمت پیروی کردن از اهل‌بیت (علیهم‌السلام)) خدا را یاد کرد. امام علی(ع) ریشه پاکی دل را مشغول بودن دل به یاد خدا معرفی می‌فرمایند.۴ رسول خدا(ص) نیز می‌فرمایند «هر لحظه که بر فرزند آدم بگذرد و او در آن لحظه به یاد خدا نباشد، روز قیامت حسرتش را خواهد خورد.۵ کسی که در طول روز حواسش به خدا باشد، وقت نماز، حضور قلبش بالاتر از روزهایی خواهد بود که در آن روز کمتر یاد خدا بوده است. از طرفی، روایات بسیاری به خواندن نماز اول وقت تأکید کرده است؛ یعنی اهمیت دادن به یاد خدا در اول وقت. مرحوم آیت‌الله بهجت(ره) فرمایشی به این مضمون دارند که اگر کسی نماز اول وقت خود را تأخیر بیندازد، آماده تأخیر در همه امور زندگی خود باشد؛ تأخیر در ازدواج، تأخیر در شغل، تأخیر در فرزنددار شدن،… .
هم‌چنین یکی از اساتید حوزه می‌فرمودند در کنار ضریح حضرت معصومه(س) خدمت یکی از بزرگان رسیدم و از ایشان پندی خواستم. ایشان به این مضمون فرمودند: «دعای توسل بخوانید، اثر دعای توسل به هر روز خواندن آن است.»
یاد دائم خدا، نماز و توسل، بنیان رابطه با خدا را اصلاح می‌کند و هر که طالب خدا شد، خدا نیر خواهان او خواهد شد و محبت او را به دل دیگران از جمله فرزندانش خواهد انداخت.
ب) احترام گذاشتن به کودکان و نوجوانان در محیط‌های مختلف؛ در کنار یاد پروردگار متعال، باید به دستورات خداوند نیز در فضای ارتباط با دیگران توجه شود. احترام گذاشتن به دیگران به‌ویژه فرزندان یکی از سفارش‌های دینی است. احترام، هسته اخلاق است؛ اگر خدای‌نکرده، پدر و مادری اهل تکریم کودک خود نباشند، به‌مرور، بوی نامطبوع بی‌اخلاقی در فضای رابطه با فرزندانشان پراکنده می‌گردد و همین مسئله سبب دور شدن عاطفی فرزندان از والدین می‌شود. احترام به کودک و نوجوان سبب می‌شود نفس آن‌ها کرامت و بزرگی بیابد. بر اساس فرمایش امیرمؤمنان علی(ع) کسی که نفسش کرامت پیدا کند، نفس خود را با گناه خوار نمی‌کند۶ و غلبه بر شهوات بر او آسان می‌شود۷ و برعکس کسی که کرامت نفس نداشته باشد، از شر او نمی‌توان در امان بود۸ و به خیر او نمی‌توان امید داشت.۹ یک نوجوان انقلابی نیاز به کرامت نفس دارد.
از سویی احترام و توجه کردن به کودک و نوجوان سبب می‌شود که آن‌ها «احساس مهم بودن» پیدا کنند. اگر والدین این احساس را به آن‌ها نبخشند، آن‌ها برای دستیابی به این احساس ممکن است دست به هر کار نادرست و ناشایستی بزنند (به‌ویژه درباره فرزندانی که جرئت‌ورزی بالا دارند)، و یا فرزندان اصلاً بی‌خیال این «حس مهم بودن» می‌شوند و انسان‌هایی ضعیف و توسری‌خور خواهند شد (به‌ویژه فرزندانی که جرئت‌ورزی پایین دارند).
برای نشان دادن توجه و رساندن کودک و نوجوان به احساس مهم بودن که یکی از نیازهای مهم برای تربیت نسل انقلابی است، لازم است والدین به شیوه‌های مختلف به تحسین کارهای مثبت کودک و نوجوانان خود اقدام کنند؛ برای مثال، تحسین رفتار مثبت کودک و نوجوان در جمع (البته کوتاه و گذرا تا برانگیزاننده حس حسادت نشود) می‌تواند راهکار مناسبی باشد. هم‌چنین اختصاص زمان‌های انفرادی و اختصاصی پانزده‌دقیقه‌ای برای هر فرزند، هدیه‌های کوچک هرازگاهی، کم کردن تذکر دادن‌های روزانه ازجمله راهکارهای ورود به قلب فرزندان است.
درباره فرزند نوجوان خود اگر نقد و انتقادی داشتید قبل از گفتنش به او اجازه بخواهید که هر وقت حوصله داشت، چنددقیقه‌ای با او سخن بگویید. هر وقت اجازه داد، نخست در قالب چند جمله از او تعریف کنید و سپس نقد خود را در قالب توصیف حال خود بگویید مثلاً بگویید «اون روز که دیدم سربه‌سر خواهرت می‌زاری، احساس بدی بهم دست داد. احساس کردم اون موقع متوجه نبودی که سربه‌سر دیگران گذاشتن می‌تونه ساعت‌ها فکر اون‌ها را در ناراحتی فرو ببره!» این شیوه نقد کردن ضمن حفظ احترام و حفظ شخصیت فرزند شما، احتمال اثربخش بودن نقدتان را نیز بالاتر می‌برد.
امید آن‌که آن‌چه نوشتیم و خواندید و عمل می‌کنید، در مسیر رضایت خداوند و تربیت نسلی انقلابی باشد.
پی‌نوشت‌ها:
۱. تفسیر نورالثقلین، ج ۳، ص ۳۲۴
۲. مریم، ۶۳.
۳. بقره، ۳۰.
۴. ر.ک: غررالحکم، ح ۳۶۰۸.
۵. کنزالعمال، ح ۱۸۱۹.
۶. ر.ک: غررالحکم، ص ۶۷۷.
۷. ر.ک: بحارالانوار، ج ۶۷، ص ۷۸.
۸. ر.ک: همان، ج ۱۷، ص ۲۱۴.
۹. غررالحکم، ص ۷۱۲.
صفحات ۵۲ تا ۵۵ مجله آشنای شماره ۲۰۹
