رویداد۲۴ الهام عندلیب‌مقدم: با مطالعه سیره پیامبر(ص) می‌توان فهمید که آن حضرت هیچ‌گاه میل و رغبتی به جنگ و خونریزی نداشته، بلکه این دشمنان بودند که جنگ را بر ایشان تحمیل می‌کردند. پیامبر همواره می‌کوشید تا روحیه جنگ‌طلبی و انتقام‌جویی را در اعراب از بین ببرد؛ تا جایی‌که در زمان حیات خود در مکه، به دستور خداوند، مسلمانان را در برابر آزار و اذیت مشرکان، به خویشتن‌داری دعوت می‌کرد، اما پس از هجرت به مدینه، که مشرکان آزار مسلمانان را از حد گذراندند، به دستور خداوند، برای دفاع از حقوق مشروع مسلمانان، به نبرد با مشرکان پرداخت.

جنگ‌های پیامبر دو دسته بودند: غزوات و سرایا 

غزوه به جنگ‌هایی گفته می‌شود که خود پیامبر در آن‌ها شرکت داشتند. تعداد غزوات ۲۶ یا ۲۷ مورد ذکر شده است.

از مجموع بیست و هفت غزوه، تنها در نه مورد از آن‌ها درگیری صورت گرفته و هجده مورد دیگر، بدون درگیری خاتمه یافته است.

سریه یا بعث به جنگ‌هایی گفته می‌شود که خود پیامبر شخصا در آن‌ها شرکت نکرده و یکی از اصحاب خود را فرمانده سپاه می‌کردند. تعداد سریات در روایات مختلف، متفاوت است، اما اکثر منابع آن‌ها را ۳۶ مورد ذکر کرده‌اند.

از مجموع سی و شش سریه، تنها در سیزده مورد سریه درگیری طرفین، به‌صورتی‌که بتوان به آن جنگ اطلاق کرد، صورت گرفته است.

اصلی‌ترین نبرد‌های پیامبر اسلام

_جنگ با مشرکین مکه یا قریش، تحت عنوان نبرد‌های بدر، احد، خندق، فتح مکه و سریه‌های کوچک دیگر که بسیاری از آن‌ها به درگیری نکشید.

_جنگ با مشرکین غیر مکه، تحت عنوان نبرد‌های هوازن، طائف و سریه‌های کوچک دیگر که بسیاری از آن‌ها نیز به درگیری منجر نشد.

_جنگ با یهودیان مدینه و اطراف آن، تحت عنوان نبرد‌های بنی قینقاع، بنی نضیر، بنی قریظه و خبیر.

_جنگ با مسحیان تحت سیطره دولت روم، تحت عنوان نبرد‌های موته و غزوه تبوک.

فهرست غزوات پیامبر

غزوه ودان (غزوه أبوا)

وقوع: سال دوم هجری، صفر

هدف: به منظور گرفتن کاروانی از قریش و نیز جنگ با قبیله بنی‌ضمره بن بکر کنانی

نتیجه: بستن پیمان دوستی با قبیله بنی ضمره

آیات نازل شده –

غزوه بواط

وقوع: سال دوم هجری، ربیع الاول

هدف: عملیاتی پیشگیرانه به تعقیب کاروان تجاری قریش

نتیجه‌ای نداشت

آیات نازل شده –

غزوه عشیره

وقوع: سال دوم هجری، جمادى الاول

هدف: مصادره اموال کاروان قریش به جبران اموالی از مسلمین در مکه به قریش رسیده بود

نتیجه: صلح با قبیله بنى مدلج

آیات نازل شده –

غزوه بدرکبری

وقوع: سال دوم هجری، رمضان

هدف: دفاع از حقوق مسلمانان و خنثی کردن توطئه‌های قریش

نتیجه: پیروزی مسلمانان

آیات نازل شده: بخش عمده‌ای از سوره انفال

غزوه کدر (قرقره الکدر)

وقوع: سال دوم هجری، رمضان

هدف: سرکوب قبیله بنی سلیم و غطفان که بر علیه مسلمانان شورش کردند

نتیجه: گرفتن غنیمت از دشمن

آیات نازل شده –

غزوه بنى قینقاع

وقوع: سال دوم هجری، شوال

هدف: سرکوبی بنی قینقاع به دلیل عهدشکنی

نتیجه: از مدینه اخراج شدند و به أذرعات شام رفتند و اموالشان پس از اخراج خمس بر مسلمانان قسمت شد

آیات نازل شده: آیه ۵۸ سوره انفال، آیات ۱۳ – ۱۲ سوره آل عمران، آیات ۵۶ – ۵۱ سوره مائده

غزوه سویق‌

وقوع: سال دوم هجری، ذى الحجه

هدف: مقابله با ابوسفیان که برای انتقام بدر آمده بود

نتیجه: فرار ابوسفیان و سپاهیانش

آیات نازل شده –

غزوه غطفان (ذى أمر)

سال سوم هجری، محرم

هدف: مقابله با جمعى از بنى ثعلبه و محارب که در ذى امر جمع شدند تا در پیرامون مدینه دست به چپاول زنند

نتیجه: فرار یاغیان

آیات نازل شده: آیه ۱۱ سوره مائده‌

غزوه بحران‌

وقوع: سال سوم هجری، ربیع الاخر

هدف: مقابله گروه بسیارى از بنى سلیم که در ناحیه بحران برای حمله به مدینه جمع شده بودند‌

نتیجه: با فرار بنی سلیم نبردی رخ نداد

آیات نازل شده –

غزوه احد

وقوع: سال سوم هجری، شوال

هدف: دفاع شهر مدینه در برابر تهاجم قریشیان

نتیجه: شکست مسلمانان و کشته شدن بیش از هفتاد نفر از صحابه

آیات نازل شده: شصت آیه از سوره آل عمران

غزوه حمراء الاسد

وقوع: سال سوم هجری، شوال

هدف: برای دفاع از قریش که قصد بازگشت به مدینه و نابودی کامل اسلام را داشتند

نتیجه: پشیمان شدن قریش و بازگشت آن‌ها به مکه

آیات نازل شده: برخی از آیات سوره آل عمران

غزوه بنى نضیر

وقوع: سال چهارم هجری، ربیع الاول

هدف: مقابله با یهودیانی که تصمیم به کشتن رسول خدا را داشتند و عهد خود را با ایشان شکستند

نتیجه: اخراج ایشان از مدینه

آیات نازل شده: سوره حشر

غزوه ذات الرقاع

وقوع: سال چهارم هجری، جمادی الأولى

هدف: مقابله با قبیله غطفان که سپاهیانى براى جنگ با مسلمین فراهم ساخته بود

نتیجه: نبردی رخ نداد

آیات نازل شده: آیات ۱۰۳ – ۱۰۱ سوره نساء

غزوه بدر الموعد

وقوع: سال چهارم هجری، شعبان

هدف: وفا به عهدی که سال گذشته با ابوسفیان بر سر جنگ در این منطقه بسته بودند

نتیجه: قریشیان و ابوسفیان حاضر به آمدن نشدند و عهد خود را شکستند
آیات نازل شده: آیات ۱۰۰ – ۸۴ سوره نساء

غزوه دومه الجندل‌

وقوع: سال پنجم هجری، ربیع الاول

هدف: تجمع گروهی عظیم در دومه الجندل که قصد حمله به مدینه را داشتند

نتیجه: دشمن به طرف مغرب فرار کرد

آیات نازل شده: –

 

غزوه خندق (احزاب)

وقوع: سال پنجم هجری، شوال

هدف: جمعی از یهودیان رهسپار مکه شدند و قریش و چند قبیله دیگر را تحریک به حمله به مدینه کردند

نتیجه: مشرکان که قادر به عبور از خندق‌های کنده شده نبودند، پس از مدتی که شهر را محاصره کردند و نفاقی که بین آن‌ها و یهودیان بنی قریظه افتاد بدون کسب نتیجه‌ای بازگشتند

آیات نازل شده: آیات ۲۱۴ سوره بقره، ۲۶- ۲۷ سوره آل عمران، ۶۲- ۶۴ سوره نور، ۲۵- ۹ سوره أحزاب‌

غزوه بنى قریظه‌

وقوع: سال پنجم هجری، ذیقعده و ذیحجه

هدف: خیانت بنی قریظه که هم پیمان مسلمانان بودند در غزوه خندق و حمله آنان از پشت سر به مسلمانان

نتیجه: پس از آن که یهودیان از محاصره به تنگ آمدند، سعدبن‌معاذ صحابی رسول خدا را به عنوان حکم برگزیدند و او حکم به اعدام مردان آن‌ها و اخراج زنان و فرزندان آن‌ها داد

آیات نازل شده: آیات ۲۶ و ۲۷ سوره احزاب

غزوه بنى لحیان

وقوع: سال ششم هجری، جمادی الاولى

هدف: خونخواهی شهداى رجیع‌

نتیجه: دشمن خبردار شده و به کوه‌ها گریخته بود

آیات نازل شده: –

غزوه ذى قرد

وقوع: سال ششم هجری، جمادی الاولى

هدف: مقابله با عیینه بن حصن که با سوارانى از غطفان، بر شتران ماده شیرده پیامبر حمله و آن‌ها را غارت کردند و مردى از بنى غفار را کشتند

نتیجه: فرار یاغیان و کشته شدن عده‌ای از دو طرف در درگیری‌های به وجود آمده

آیات نازل شده: –

غزوه بنى المصطلق

وقوع: سال ششم هجری، شعبان

هدف: مقابله با قبیله بنی مصطلق که هر که را توانسته بود، برای مقابله با رسول خدا جمع کرده بود و قصد حمله به مدینه را داشت

نتیجه: متفرق شدن قبایل و به اسارت در آمدن مردان و رئیس قبیله بنی المصطلق که با ازدواج پیامبر با دختر او همه آن‌ها مسلمان شده و آزاد شدند

آیات نازل شده: سوره منافقون

غزوه حدیبیه

وقوع: سال ششم هجری، ذیقعده

هدف: پیامبر قصد حج داشتند، ولی مکیان از ورود ایشان به مکه جلوگیری کردند

نتیجه: بستن صلح حدیبیه با قریش

آیات نازل شده: سوره فتح

غزوه خیبر

وقوع: سال هفتم هجری، محرم

هدف: به دلیل آزار و اذیت‌هایی که یهودیان مسلمانان را می‌کردند، پیامبر تصمیم گرفت تا برای همیشه ریشه آن‌ها را برکنند

نتیجه: فتح خیبر و قلعه‌های آن

آیات نازل شده: آیه ۱۵ سوره فتح، آیه ۹۴ سوره نساء

فتح مکه‌

وقوع: سال هشتم هجری، رمضان

هدف: شکستن یکی از مفاد صلح حدیبیه توسط قریشیان

نتیجه: فتح مکه و تسلیم شدن قریشیان

آیات نازل شده: آیات ۳-۱ سوره نصر

غزوه حنین

وقوع: سال هشتم هجری، شوال

هدف: تصمیم به حمله به پیامبر توسط قبیله هوازن و ثقیف برای جلوگیری از نشر اسلام بعد از فتح مکه

نتیجه: شکست خوردن سپاه کفر و فرار آن‌ها و به اسارت درآمدن خانواده و اموال ایشان

آیات نازل شده: آیات ۲۸-۲۵ سوره توبه

غزوه طائف‌

وقوع: سال هشتم هجری، شوال

هدف: پس از غلبه در نبرد حنین و تسلیم شدن هوازن، پیامبر به دنبال هم پیمانان آن‌ها یعنی قبیله ثقیف به طرف طائف حرکت کرد

نتیجه: پس از مدتی محاصره به دلیل اینکه قبیله ثقیف ثروتمند و جنگجو بودند و قلعه‌های محکمی داشتند، موفق به گشودن این شهر نشدند و با دادن تلفاتی بر سپاه اسلام، به مکه بازگشتند

آیات نازل شده: –

غزوه تبوک

وقوع: سال نهم هجری، رجب

هدف: شایع شدن خبری مبنی بر این که دولت روم سپاه عظیمى فراهم کرده و جیره یک سال سپاهیان خود را پرداخته و قبایل لخم، جذام، عامله و غسّان را نیز آماده جنگ با مسلمانان ساخته‌

نتیجه: به دلیل کذب بودن خبر یا عقب نشینی رومیان، سپاهی در کار نبود و مسلمانان تنها به بستن پیمان نامه‌هایی با قبایل یاد شده بازشگتند

آیات نازل شده: بخش اعظمی از سوره توبه

مهم‌ترین غزوات پیامبر

غزوه بدر

به گزارش رویداد۲۴ در سال دوم هجرت مسلمانان از مکه به مدینه، اولین نبردی که میان مسلمانان و کفار قریش رخ داد غزوه بدر بود. پیامبر برای حفظ اسلام و دفاع از حقوق مسلمانان و خنثی کردن توطئه‌های قریش، در بدر در مقابل لشکریان قریش قرار گرفت و با وجود این که تعداد مسلمانان یک سوم کفار بود، مسلمانان پیروز شدند.

غزوه احد

در سال سوم هجرت، قریش که شکست سختی از مسلمانان در جنگ بدر خورده بود، برای گرفتن انتقام، راهی مدینه شد و در احد با سپاه اسلام رو‌به‌رو شد. در غزوه احد ابتدا پیروزی به نفع مسلمانان بود. ولی در انتها به علت نافرمانی برخی مسلمانان از دستورات نظامی و امنیتی پیامبر، به نفع دشمن تمام شد و مسلمانان شکست خوردند. در این غزوه بسیاری از صحابه و حضرت حمزه عموی پیامبر به شهادت رسیدند.

غزوه بنی نضیر

غزوه بنی‌نضیر در سال چهارم هجرت رخ داد. یهودیان مدینه پس از شکست مسلمانان در احد، به‌دنبال فرصتی بودند تا در مدینه شورش کنند و به قبایل خارج از مدینه بفهمانند که کم‌ترین اتحادی در مدینه وجود ندارد و دشمنان خارجی می‌توانند اسلام را سرنگون کنند. پیامبر پس از آگاهی از طرز فکر یهودیان بنی‌نضیر، همراه گروهی از یاران خود عازم قلعه آن‌ها شد. پیامبر به قلعه وارد نشد و در مقابل درب آن به گفتگو با سران بنی‌نضیر پرداخت. در همین حین، حضرت از حرکات و سخنان مرموز آن‎ها احساس کرد توطئه‌ای در راه است و آن‌ها قصد از بین بردن پیامبر را دارند؛ بنابراین بدون این که به یاران خود چیزی بگوید وانمود کرد که برای کاری به اطراف می‌رود و برمی‌گردد، اما راه مدینه را پیش گرفت. سپس برای سران بنی‌نضیر پیغام فرستاد که آن‌ها پیمان‌شکنی کرده و باید ظرف مدت ده روز مدینه را ترک کنند. در این میان منافقان دست به‌کار شدند و به یهودیان پیشنهاد کمک کردند و یهودیان برای دفاع، در‌های قلعه را بستند. پیامبر هم برای محاصره قلعه بنی‌نضیر حرکت کرد. سرانجام یهودیان تسلیم شدند و مدینه را ترک کردند.

غزوه خندق (احزاب)

در سال پنجم هجرت، تعدادی از یهودیان بنی‌نضیر به مکه رفتند و قریش را بر ضد مسلمانان تحریک کردند. قریش از فرصت استفاده کرده لشکر انبوهی از گروه‌های مختلف به‌سوی مدینه فرستاد. مسلمانان به پیشنهاد سلمان فارسی، اطراف شهر مدینه که در آن زمان مرکز اسلام بود، خندق کندند و در برابر سپاه چندین هزار نفره کفار ایستادند. حضرت علی در این جنگ سردار آنان عمروبن‌عبدود را از پا درآورد و سرانجام جنگ به نفع مسلمین تمام شد. این جنگ به دلیل اتحاد قبایل عرب به غزوه احزاب نیز معروف است.

غزوه بنی قریظه

غزوه بنی‌قریظه در سال پنجم هجرت اتفاق افتاد. بنی‌قریظه از یهودیان اطراف مدینه بودند که با پیامبر پیمان صلح بسته بودند، ولی در غزوه احزاب پیمان‌شکنی کرده و به کمک قریش رفتند و، چون از نظر پیامبر، افرادی خطرناک بودند چاره‌ای جز این نبود که از میان برداشته شوند؛ بنابراین پس از جنگ احزاب، پیامبر دستور داد سپاه اسلام به سوی بنی‌قریظه حرکت کند. سرانجام آن‌ها پس از بیست و پنج روز محاصره توسط مسلمانان تسلیم شدند. طایفه اوس از پیامبر خواهش کردند تا از خونشان درگذرد. حضرت فرمود اگر راضی هستید سعد معاذ که یکی از بزرگان شماست درباره شما حکم کند؟ همه پذیرفتند به این امید که سعد از آن‌ها طرفداری خواهد کرد، ولی سعد به کشتن مردانشان و تقسیم اموال و اسیری زنانشان حکم کرد. پیامبر فرمود حکم سعد همان حکمی خداوند است درباره این افراد و به این ترتیب همه جنگجویان آنان کشته شدند.

غزوه بنی المصطلق

در سال ششم هجرت، گروهی از قبیله خزاعه به نام بنی‌المصطلق بر علیه مسلمانان قصد شورش کردند. پیامبر از توطئه آن‌ها باخبر شد و در محلی به نام مریسیع با آنان جنگید تا از خطر آنان جلوگیری کند و پیروز شد.

غزوه خیبر

غزوه خیبر در سال هفتم هجرت رخ داد. تعداد زیادی از یهودیان در قلعه خیبر زندگی می‌کردند که با مشرکین روابط نظامی و اقتصادی داشتند. اما چون امنیت مسلمانان از سوی آنان تهدید می‌شد، پیامبر دستور محاصره خیبر را که ستاد مرکزی دشمن به‌حساب می‌آمد داد و به این ترتیب یهودیان تسلیم حکومت اسلامی شدند.

فتح مکه

فتح مکه در سال هشتم هجرت رخ داد. قریشیان در پیمان صلح حدیبیه با پیامبر عهد بسته بودند که نسبت به مسلمانان و هم‌پیمانان آن‌ها تجاوز و تعدی نکنند، اما آنان پیمان خود را شکستند و با قبیله بنی‌بکر همکاری کردند تا قبیله خزاعه را که هم‌پیمان مسلمین بود نابود سازند. پیامبر برای جلوگیری از تجاوز آنان بی‌خبر به سمت مکه حرکت کرد و با تدبیر شهر مکه را فتح کرد.

غزوه حنین

در سال هشتم هجرت، قبیله هوازن لشکری بر علیه اسلام ترتیب دادند. پیامبر پس از فتح مکه از این موضوع باخبر شد و با دوازده هزار نفر به سراغ آنان در سرزمین حنین رفت. سرانجام در این جنگ سپاه دشمن شکست خوردند و تسلیم شدند.

غزوه طائف

پس از غزوه حنین و در همان سال هشتم هجرت، پیامبر به سمت طائف حرکت کرد تا قبیله ثقیف را که با هوازن هم دست شده بودند سرکوب کند، ولی پس از مدتی محاصره به دلیل اینکه قبیله ثقیف مردمی ثروتمند و جنگجو بودند و قلعه‌های محکمی داشتند، موفق به گشودن این شهر نشدند و با دادن تلفاتی از مسلمانان به مکه بازگشتند.

غزوه تبوک

غزوه تبوک آخرین غزوه پیامبر درسال نهم هجرت، در منطقه تبوک بود. نفوذ اسلام در عربستان و فتوحات مسلمانان در حجاز باعث وحشت کشور‌های اطراف شده بود. در این میان روم شرقى که هم مرز با حجاز بود فکر می‌کرد ممکن است یکى از قربانیان پیشرفت سریع اسلام باشد، بنابراین سپاهى در حدود چهل هزار نفر با اسلحه کافى و مجهز، درخور امپراطورى روم، گردآورى کرد و در مرز حجاز متمرکز ساخت. قبایل مرزنشینی، چون عامله و غسان نیز به آنان پیوستند. این خبر به گوش پیامبر رسید و حضرت نیز با لشکری عظیم به سمت سرزمین تبوک حرکت کرد، اما اثری از سپاه روم نبود. گویا سران روم پس از آگاهی از حرکت سپاه اسلام به سرزمین تبوک و شناختی که از شهامت و شجاعت مسلمین داشتند، هراسیده و صلاح دیدند که ارتش خود را به کشور بازگردانند و چنین وانمود کنند که خبر تمرکز ارتش روم در مرز حجاز، شایعه بوده است؛ بنابراین سپاه مسلمین پس از پانزده روز که از رومیان خبری نشد به مدینه بازگشتند.

هدف پیامبر از غزوات و جنگ های متعدد

هدف از جنگ‌های صدر اسلام از دیدگاه برخی مستشرقان (شرق‌شناسان) مثل ویلیام مونتگمری وات، توماس آرنولد، ایرام لاپیدوس، ستانلی لان‌بول، دیوید هیوم و … روحیه جنگ‌طلبی اعراب تازه مسلمان، خشونت و سخت‌گیری اسلام برای ممانعت از گسترش سایر ادیان، کسب غنائم به جهت فقر و تنگدستی اعراب تازه مسلمان و انتقام از مخالفان بیان شده است، ولی در مقابل این دیدگاه، عده‌ای دیگر مثل جان دیون پورت و ساوارای، معتقدند که دفاع از مسلمانان مهم‌ترین هدف از غزوات پیامبر بوده است؛ این دو نفر، احتمال نشر اسلام به زور شمشیر را به‌طور کل رد می‌کنند. آر اف بودلی نیز با اشاره به برخی آزادی‌های اعطاء شده توسط پیامبر به مخالفان خود از جمله آزادی اسیر در ازای پرداخت جزیه یا پذیرش اسلام، جنگ‌طلبی و انتقام‌جویی پیامبر را نقض می‌کند.

در منابع اسلامی، دیدگاه برخی مسلمانان از غزوات پیامبر، قدرت‌نمایی نظامی به دشمنان بوده است. برخی دیگر نیز بر این باورند که هدف، مصادره اموال قریش بوده، اما به اعتقاد عده‌ای دیگر، غارت و چپاول با روحیه مسلمانان سازگاری نداشته و این اقدامات، از رسوم اعراب بادیه‌نشین بوده است.

طبق روایات تاریخی، رفتار اخلاقی و عاطفی پیامبر در جنگ با دشمنان بسیار جالب توجه بوده و هیچ‌یک از جنگ‌های پیامبر جنبه خشونت‌طلبی و تهاجم نداشته است.

انگیزه غزوات پیامبر اسلام

به‌طور کلی غزوات پیامبر اسلام با چهار انگیزه کلی صورت می‌گرفت که عبارتند از:

_غزوات دفاعی

_غزوات تهاجمی پیش‌گیرانه

_غزوات به دلیل پیمان‌شکنی یا خیانت

_غزوات به دلیل دفاع از حقوق الهی یا انسانی