به نظر می رسد، تمام آیات قرآن درباره مواجهه با مخالفان در سه دسته، قابل بیان باشند.
اگر بخواهیم منطق قرآنی را درست درک کنیم، باید آیات را به طور کامل و به عنوان یک مجموعه منسجم، مد نظر قرار دهیم. و الا اگر هر کسی مطابق خواسته های خود، بخشی از آیات را انتخاب کند، می توان ادعاهای مختلف و متناقضی درباره قرآن داشت که چیزی جز تحریف قرآن نخواهد بود و خود قرآن این شیوه را به شدت آن را نکوهش کرده است:
الَّذینَ جَعَلُوا الْقُرْآنَ عِضینَ (۹۱ حجر) همانها که قرآن را تقسیم کردند (آنچه را به سودشان بود پذیرفتند، و آنچه را بر خلاف هوسهایشان بود رها نمودند.
به نظر می رسد، تمام آیات قرآن درباره مواجهه با مخالفان در سه دسته، قابل بیان باشند. که از هر کدام به نمونه ای اشاره می شود:
الف) آیاتی که به روشنگری و صبر و مدارا در مقابل مخالفان دستور می دهد:
وَ إِنْ أَحَدٌ مِنَ الْمُشْرِکینَ اسْتَجارَکَ فَأَجِرْهُ حَتَّى یَسْمَعَ کَلامَ اللَّهِ ثُمَّ أَبْلِغْهُ مَأْمَنَهُ ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لا یَعْلَمُونَ (۶ توبه) و اگر یکى از مشرکان از تو پناهندگى بخواهد، به او پناه ده تا سخن خدا را بشنود (و در آن بیندیشد)! سپس او را به محل امنش برسان، چرا که آنها گروهى ناآگاهند!
ب) آیاتی که به قول معروف می فرماید: عیسی به دین خود و موسی به دین خود.
لَکُمْ دینُکُمْ وَ لِیَ دینِ (۶کافرون) (حال که چنین است) آیین شما براى خودتان، و آیین من براى خودم.
ج) آیاتی که به مقابله سخت و خشن در مقابل کفار دستور می دهد:
فَإِذا لَقیتُمُ الَّذینَ کَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقابِ حَتَّى إِذا أَثْخَنْتُمُوهُمْ فَشُدُّوا الْوَثاقَ فَإِمَّا مَنًّا بَعْدُ وَ إِمَّا فِداءً حَتَّى تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزارَها (۴ محمد) پس چون با کسانى که کفر ورزیدهاند برخورد کنید، گردنها [یشان] را بزنید. تا چون آنان را [در کشتار] از پاى درآوردید، پس [اسیران را] استوار در بند کشید سپس یا [بر آنان] منّت نهید [و آزادشان کنید] و یا فدیه [و عوض از ایشان بگیرید]، تا در جنگ، اسلحه بر زمین گذاشته شود.
با توجه به این سه دسته می توانیم بگوییم اسلام سه مرحله را در مقابل مخالفان بیان نموده است:
۱-ابتدا باید منطق خود را توضیح داده و کفار را به سمت حق دعوت کنیم. طبیعتا بعضی اسلام می آورند و بعضی در کفر خود باقی می مانند.
۲-کسانی که در کفر خود باقی بمانند، اگر قبول کنند که همزیستی مسالمت آمیزی با مسلمانان داشته باشند و نظام اجتماعی ای را با مسلمانان شکل دهند، با آنها پیمان بسته می شود. و می توانند مناسک دینی خود را داشته باشند.
۳-کسانی که علاوه بر اصرار خود در کفر، تلاش دارند مانع راه حق مسلمانان نیز بشوند. و هر طور شده، آنها را از اسلام باز گرداند اگر چه با راه انداختن جنگ و انواع فتنه ها که در مقابل این گروه باید چنان سختی نشان داد، که قدرتشان از بین برود و دست از مزاحمت و توطئه علیه مسلمانان بردارند.
بنابراین تقسیم واکنش اسلام به قبل از قدرت یافتن در مکه و بعد هجرت و قدرت یافتن در مدینه، غلط است. چرا که فتح بدون خون ریزی مکه، در اوج قدرت مسلمانان انجام شده، و آیه ۶ سوره توبه که در بالا اشاره کردیم، به وضوح برای زمانی است که مسلمانان قلمروی خاص خود را دارند.
همچنین در خود آیات مربوط به جهاد، تعابیری وجود دارد که به خوبی نشان می دهد، جهاد در اسلام، برای برداشتن مزاحمان از سر راه است. مثل تعبیر ” حَتَّى تَضَعَ الْحَرْبُ أَوْزارَها” (تا آنکه سنگینی جنگ برداشته شود) که در آیه بالا بیان شده و تعابیری مثل جنگ تا رفع فتنه و …
