یک عبادت بزرگ روحانی

در اسلام تأکید فراوانی بر انجام نمازهای مستحبی شده و ثواب های زیادی نیز برای آنها منظور گردیده است. یکی از نوافل که در میان نوافل روزانه، ماهانه و سالانه، از فضیلت بیشتری برخوردار بوده و مستحب موکد است نماز شب می باشد که در آموزه های دینی به آن سفارش فراوانی شده است.
قرآن مجید با لحن بسیار شوق آور از شب بیداران زنده دل یاد کرده، می فرماید: از بستر خواب پهلو تهی کنند، پروردگارشان را با بیم و امید بخوانند و از آنچه روزیشان کرده ایم انفاق کنند. (سجده (۳۲)، آیه ۱۶)
مرحوم طبرسی از امام باقر و امام صادق ـ علیهماالسّلام ـ نقل می کند که: «منظور از مؤمنان در این آیه شب زنده دارانی هستند که برای اقامه نماز شب از بستر گرم خویش بر می خیزند. (مجمع البیان، ج ۷، ۸، صفحه ۳۳۱، دارالحیا التراث العربی)
ممکن است در اینجا این سؤال پیش آید که چرا پاداش عظیم نماز شب مخفی نگاه داشته شده است؟ این سؤال را به سه شکل می توان پاسخ داد:
۱. کارهای ارزشمند و عظیم چنان است که حقیقت آنها به سادگی قابل درک نیست، درعین حال پنهان داشتن پاداش آنها نشاط انگیزتر است.
۲. قرّه العین و چشم روشنی، آن قدر بزرگ و گسترده است که دانش انسان از رسیدن به تمام خصوصیات آن ناتوان است.
۳. چون «نماز شب» مخفیانه و دور از چشم دیگران انجام می گیرد، پاداش آن نیز پنهان و دور از چشم مردمان است. (مجمع البیان، ج ۷ـ ۸،صفحه ۳۳۱)
رهبران بزرگوار اسلام نیز با تعبیرهای گوناگونی مردم را به انجام این عمل بزرگ تشویق می کردند که در اینجا به یک نمونه آن بسنده می کنیم؛ معاذ بن جبل گوید: «روزی رسول اکرم ـ صلی الله علیه و اله ـ به من فرمود: اگر مایلی راه های خیر را به تو نشان بدهم. سپس فرمود: «… قیام الرّجل فی جوف اللّیل یبتغی وجه الله»(بحارالانوار، ج ۸۷، ص ۱۲۳) (یکی از راهها) برخاستن مرد در دل شب در پی یافتن رضای خداست.
توجّه به نماز شب در علما
مرحوم حجه الاسلام والمسلمین حاج سیّد احمد آقا خمینی (ره) می گفت: وقتی که از عراق می خواستیم به کویت برویم به دلیل ممانعت برگشتیم . از ساعت پنج صبح برای اینکه کسی در نجف خبردار نشود بین الطّلوعین حرکت کردیم به سوی کویت . در مرز کویت ما را راه ندادند. ما برگشتیم به مرز عراق . آنها با بدترین وجه با امام برخورد کردند. حتّی یک اتاق که امام در آنجا استراحت بکند به ما ندارند. سرانجام امام عبایشان را انداختند در کنار یک اتاق مخروبه که آنجا بود و دراز کشیدند. ساعت یازده دوزاده شب بود که از بغداد گفتند: به بصره برگردید. ما به بصره برگشتیم . ساعت یک یا یک و نیم بعد از نیمه شب به شهر بصره رسیدیم . یک ساعتی طول کشید تا مقدّمات کار را انجام بدهیم . بالاخره ساعت دو بود که امام خوابیدند.
طولی نکشید که من یک مرتبه دیدم زنگ ساعت به صدا درآمد. وقتی ساعت را نگاه کردم دیدم ساعت چهار نیمه شب است و امام برای نماز شب بلند شدند. یک پیرمرد که از ساعت پنج صبح تا دو بعد از نصف شب نخوابیده وقتی می خوابد یادش می ماند ساعت را کوک کند که برای نماز شب بیدار شود.
برخی از آثار دنیوی و اخروی نماز شب: 
رسول اکرم ـ صلی الله علیه و اله ـ فرمود: (بحارالانوار،‌ج ۸۷، صفحه ۱۵۵) همانا نماز شب: ۱. نزدیکی به خداست. ۲. جبران کردن گناهان است. ۳. باز دارنده از گناه است. ۴. دفع کننده درد بدن است. ۵. در سخنی دیگر فرمود: (وسائل الشیعه، ج ۵، صفحه ۲۷۰) هر کس نماز شب بخواند، چهره اش در روز نیکو (نورانی) می شود. ۶. رزق روز را تضمین می کند؛ چنانکه شخصی خدمت آن حضرت آمده، بگونه ای عرض نیاز کرد که گویا به نان شب محتاج است. امام پرسید: آیا نماز شب می خوانی؟ پاسخ داد آری، حضرت رو به یاران خویش کرده فرمود: (وسایل الشیعه، ج ۵، ص ۲۷۱) کسی که ادعا می کند نماز شب خوانده و در روز گرسنه مانده است، دروغگوست؛ زیرا خداوند به وسیله نماز شب روزی روز را تضمین کرده است. ۷ و ۸ و ۹ـ چهره را زیبا می سازد غم را می زداید و دیده را جلا می دهد، چنان که پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و اله ـ درباره این سه اثر فرمود:  (وسایل الشیعه، ج ۵، ص ۲۷۲) نماز شب چهره را نیکو می کند و غم را می زداید و دیده را جلا می دهد. ۱۰. بهشت، پاداش آن است. رسول اکرم ـ صلی الله علیه و اله ـ هنگام ارتحال به ابوذر فرمود: (وسایل الشیعه، ج ۵، ص ۲۷۴) ای ابوذر سفرش پیامبرت را حفظ کن که برایت سود آور است: هر کس آخر کارش با نماز شب باشد و بمیرد، بهشت برای اوست.
کلام آخر: 
غوغای زندگی روزانه از جهات مختلف، توجه انسان را به خود جلب می‌کند و فکر آدمی را به وادی‌های گوناگون می‌کشاند، به طوری که جمعیت خاطر و حضور قلب کامل در آن بسیار مشکل است، اما در دل شب و به هنگام سحر و فرو نشستن غوغای زندگی مادی و آرامش روح و جسم انسان در پرتو مقداری خواب، حالت توجه و نشاط خاصی به انسان دست می‌دهد که بی‌نظیر است. آری در این محیط آرام و دور از هرگونه ریا و تظاهر و خودنمایی و توأم با حضور قلب، توجهی به انسان دست می‌دهد که فوق العاده روح پرور و تکامل آفرین است. به همین دلیل دوستان خدا همیشه از عبادتهای آخر شب برای تصفیه‌ روح و حیات قلب و تقویت اراده و تکمیل اخلاص نیرو می‌گرفته‌اند. امیر مؤمنان علی ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: قیام شب موجب صحت جسم و خشنودی پروردگار و در معرض رحمت او قرار گرفتن و تمسک به اخلاق پیامبران است. (بحارالانوار، ج۸۷، ص۱۴۲ تا ۱۴۸) 
آن گاه قرآن مجید از پاداش بزرگ و نفیسی که خداوند به زاهدان شب عنایت می کند، خبر داده، می فرماید: هیچ کس نمی داند که در ازای کاری که انجام داده اند، چه (پاداش مهم) و چشم روشنی ای برای آنها نهفته شده است. (سجده (۳۲، آیه ۱۷)
حضرت امام صادق ـ علیه السلام ـ در تفسیر این آیه شریفه فرمود: هیچ کاری نیکی نیست جز آنکه پاداشش در قرآن بیان شده است مگر نماز شب که خداوند به خاطر عظمت شأن آن ثوابش را برملا نکرده و فرموده است: فَلا تَعلَمُ نَفس».(مجمع البیان، ج ۷ـ ۸، ص ۳۳۱)