بزرگان و علماء دروزیه را معرفی نموده و رهبری آنان در حال حاضر در دست کیست؟

پاسخ:
فرقه دروزیه که در حقیقت انشعابی از مذهب اسماعیلی است، در نیمه اول قرن پنجم پا به عرصه وجود نهاد. این مذهب خیلی زود رواج پیدا کرد. و علّت آن هم تلاش شبانه روزی بزرگان و داعیان نخستین این فرقه می باشد. که افزون بر ۱۵۰ نفر بودند. آنان مکتب دروزی را از دو جنبه دینی و سیاسی توسعه بخشیدند.[۱]بزرگترین داعیان دروزی عبارتند از: حمزه بن علی بن احمد زوزنی (لبّاد)، حسن بن حیدره فرغانی (اخرم) و محمد بن اسماعیل درزی (انوشتکین).[۲]
گرچه ترتیب اسبق بودن هر کدام از این افراد در دعوت جدید نامعلوم است ولکن نام فرقه از محمد درزی گرفته شده است. در عین حال بسیاری از مورخین آغاز دعوت را از حمزه می دانند. دروزیان نیز وی را مؤسس مذهب خویش و محمد درزی را از پیروان وی می دانند که از مسیر وی منحرف و مورد انتقاد حمزه قرار گرفت، از این سبب دروزیان وی را مورد انتقاد قرار داده و لعن و نفرین می نمایند.[۳]
حمزه بن علی در «زوزن» خراسان از توابع شهرستان خاف در سال ۳۷۵، همان روزی که حاکم در مصر به دنیا آمد، متولد شد و چون ولادت او در شب پنجشنبه بوده است، دروزیان نماز هفتگی خویش را در این شب به جای می آورند، وی در بیست سالگی رهسپار مصر می گردد و از خادمان مخصوص دربار حاکم بأمرالله می شود و چون از هوش و زیرکی بالایی برخوردار بوده با مطالعه کتب، خود را برای آینده مهیا می کند. وی با نزدیکی به حاکم موفق می گردد تا اعتماد وی را به خود جلب نماید. آغاز فعالیّت حمزه بن علی را به عنوان یکی از داعیان دعوت جدید سال ۴۰۸ هجری می دانند،‌وی در مسأله ای که به حاکم بامرالله نوشته،‌بر الوهیّت و خدای وی تصریح کرده و گفته است:
«از بنده و برده امیر مومنان، حمزه بن علی بن احمد، هدایتگر گروندگان و انتقام گیرنده از مشرکان به شمشیر امیر مؤمنان و هیبت حکومت او که هیچ معبودی جز او نیست.»[۴]
وی در سایه حمایت حاکم توانست داعیانی گرد آورد که برای اعلان دعوت جدید در خفا به توافق برسند و تا فرمان از او نرسیده باشد، از ابراز آن خود داری کنند. ولی از آنجا که محمد درزی پیش از موعد از اسرار دعوت جدید پرده برداشته بود، حمزه مجبور شد دعوتش را علنی سازد، سرانجام داعیان فاطمی بر ضد حمزه شوریدند و سپاه ترکان را به کمک خواندند، حمزه در قصر پنهان شد و از آنجا به وادی تیم در شام گریخت.[۵]
حمزه از موقعیّت خاصی نزد دروزیان برخوردار است و از وی به القاب امام قائمه الزمان، هدی المستجیین، المنتقم من المشرکین، عله العلل، العقل الکلی،‌ و … یاد می کند.[۶]
یکی از داعیان دروزی حسن بن حیدره فرغانی، معروف به اخرم است که از وی اطلاع زیادی در دست نیست، او در سال ۴۰۹ قمری پس از پنهان گشتن حمزه ظهور کرد و به ترویج اندیشه های وی پرداخت و سرانجام بدست یکی از اهل سنت به همراه سه تن از پیروانش کشته شد. حاکم بأمرالله قاتل وی را اعدام کرد و اخرم را با تشریفات رسمی به خاک سپرد، اهل سنت نیز قاتل او را با احترام تشییع و دفن کردند.[۷]
سومین داعی دروزیان محمد بن اسماعیل است. وی اصالتاً از مردم بخارا بود، در سال ۴۰۷ یا ۴۰۸ به مصر آمد و با حاکم ارتباط برقرار نمود و این اندیشه را برای حاکم خوب جلوه داد که ادعای خدای کند. احتمالاً حاکم نیز به صورت پنهانی با این اندیشه وی موافقت کرد و بی آنکه خود بدین امر دامن زند، به او اجازه داد به گسترش این اندیشه بپردازد.
سرنوشت محمد درزی کاملا مشخص نیست، برخی اعتقاد دارند که او در سال ۴۱۰ هجری درگذشت، آنان بدین اشاره دارند که قتل او نتیجه توطئه های حمزه بن علی نزد حاکم بود که او را وا داشت، فرمان قتل وی را صادر کند.[۸]
یکی دیگر از بنیانگذاران مذهب دروزی اسماعیل بن حامد تمیمی داماد حمزه است که در رتبه بعد از او قرار دارد. و القاب نفس، ادریس زمان مشهور است، گویا حمزه بر داماد خود اعتماد کامل داشت و مأموریت های مهم را به عهده او می گذاشت.[۹]
از دیگر رهبران این فرقه می توان به علی بن احمد سموقی، معروف هب ضعف و بهائ الدین اشاره نمود که بعد از حمزه در نشر و گسترش مذهب دروزی بیشترین نقش را داشته است.[۱۰]
امروزه جامعه دروزی به دو بخش یا طبقه تقسیم شده است:
۱. طبقه عقّآل (عاقلان) که همان عالمان دینی می باشد در رأس آنها «شیخ عقل» است، فعلاً شیخ عقل این طائفه محمد ابو شقرا است.
۲. طبقه جهّال یا مردم عادی که گروه اکثریت جامعه دروزی را تشکیل می دهد، رهبری دینی این طایفه با شیخ عقل و رهبری سیاسی با شخص دیگری است. در حال حاضر ولید جنبلاط، فرزند کمال جنبلاط رهبری سیاسی این فرقه را در لبنان بر عهده دارد.[۱۱]
بنابر آنچه گذشت مؤسسین فرقه دروزی عبارتند از: حمزه بن علی زوزنی، حسن فرغانی و محمد بن اسماعیل درزی، و امروزه رهبری مذهبی آنها را شخصی بنام محمد ابوشقرا و زعامت سیاسی را ولید جنبلاط به عهده دارند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
۱. فرهنگ فرق اسلامی،‌ جواد مشکور.
۲. تحقیق جدید در تاریخ و جامعه دروزیان، احمد نمایی.
[۱] . ایمانی، علیرضا، اسماعیلیه، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، چاپ اول، ۱۳۸۰ه‍ ، ‌ص۵۴۳.
[۲] . ربانی گلپایگانی، علی، ‌فرق و مذاهب کلامی، قم، مرکز جهانی،‌ چاپ اول، ۱۳۷۰، ص۳۱۲.
[۳] . نصر، مرسل، الموحدون الدرز فی الاسلام، بیروت، ‌دار الاسلامیه، چاپ اول، ۱۹۹۶م، ص۳۳‌.
[۴] . فرق و مذاهب کلامی، به نقل از تاریخ اندیشه کلامی در اسلام ج۲، ص۴۹۳.
[۵] . اسماعیلیه، ص۵۵۵.
[۶] . همان،‌ ص۵۵۶.
[۷] . همان.
[۸] . فرق و مذاهب کلامی، ‌ص۳۱۲.
[۹] . غالب،‌ مصطفی، الحرکات الباطنیه فی الاسلام، بیروت، ‌دار الاندلس، چاپ ‌اول، ۱۴۱۶ق، ‌ص۲۵۱.
[۱۰] . اسماعیلیه، ص۵۵۸.
[۱۱] . همان.