پیشگیری از اعتیاد در خانواده

یکی از عوامل مؤثر در افزایش آمار طلاق در سال های اخیر اعتیاد است. به منظور افزایش آگاهی خوانندگان عزیز، در گفت و گویی با صدیقه یگانه
 (کارشناس ارشد علوم تربیتی و عضو هیئت علمی دانشکده علوم دانشگاه خواجه نصیر الدین طوسی)
به بررسی این معضل اجتماعی و راهکارهای مبارزه با آن پرداخته ایم.
 
§از عوامل مهمی بگویید که می توانند جوان را به دام اعتیاد بیندازند.
?طبق آمار به دست آمده سن فراوانی اعتیاد ۱۸ تا ۲۵ سالگی است. این مرحله حساس ترین دوران زندگی یک جوان است. عوامل زمینه ساز خطر در این سنین بحرانی عبارتند از: نابسامانی های خانواده، دوری از خانواده و احساس تنهایی ، گریز از خویشتن و آشفتگی هویت، کمبود ارتباط عاطفی بین اعضای خانواده ، فقر فرهنگی، اجتماعی ، اقتصادی، نداشتن برنامه سالم برای اوقات فراغت، هیجان خواهی بالا، عزت نفس پایین، احساس بی ارزشی و بی لیاقتی، فرار از واقعیت ها، افت تحصیلی، شکست های عاطفی، ترس از آینده شغلی، نداشتن هدف در زندگی، تأثیرپذیری شدید از گروه و همسالان و …
§درباره ی نقش اساسی خانواده در پیشگیری از اعتیاد توضیح دهید.
? خانواده قلب جامعه است و والدین از عوامل مهمی هستند که می توانند به نوجوان کمک کنند تا از عهده آن چه لازمه استقلال است برآید و به انسانی توانا، متکی به خود و دارای تصویری مثبت از خویش تبدیل شود و توانمندی ها و قابلیت های خود را باور کند.
یافته های پژوهشی نشان می دهد جوانانی که سازگاری کم تری دارند و با مشکلات بسیاری روبه رو هستند، متأسفانه غالباً مورد خشونت، خصومت، آزار و اذیت یا سهل انگاری و بی اعتنای قرار گرفته و از پذیرش همراه با احترام، اعتماد و محبت محروم بوده اند.
یکی از جنبه های مهم رفتار پدر و مادر، اقتدار و کنترل صحیح در مقابل خودمختاری است. والدینی که از قاطیعت همراه با محبت، اعتماد و دموکراسی برخوردارند، در هدایت، نظارت و تربیت فرزندان موفق ترند. یک نوجوان در سن بحرانی عمیقاً به راهنمایی، حمایت و همکاری، اعتماد، انضباط، درک متقابل، دلسوزی، محبت و احترام نیازمند است؛ و کوتاهی پدر و مادر در هر یک از جنبه ها موجب گرایش فرزندان به گروه های ناسالم یا وابستگی به دوست و همسالان نامناسب خواهد شد، وابستگی هایی که آغاز بسیاری از ناهنجاری هاست. والدین عاقل و آگاه با رفتار همدلانه و صمیمانه خود سعی می کنند از بروز ناهنجاری ها پیشگیری کنند.
§نقش گروه همسالان در تحریک و تشویق فرد به اعتیاد و انحراف چه اندازه است؟
?متأسفانه اخبار و اطلاعات حاکی از نفوذ بسیار شدید گروه همسالان در زمینه گرایش به مصرف مواد مخدر و انواع انحراف است. اگر خانواده نقش هدایتی، حمایتی، نظارتی و تربیتی خود را در شکل گیری شخصیت و رفتار فرزندان به خوبی و به موقع ایفا نکند، نوجوان به دلیل جذابیت های گروه همسالان به محیط هایی غیر از محیط خانه رو می آورد. این در شرایطی است که پیوند او با والدین خود به تدریج ضعیف تر شده و تحت تأثیر شخصیت، رفتار اجتماعی، ارزش ها و نگرش های همسالان قرار می گیرد و به آسانی با حمایت دوستان به دور از نظارت خانواده به انحراف کشیده می شود.
به علت خصوصیات سنین نوجوانی و جوانی، وابستگی های خاصی میان همسالان این دوره ها به وجود می آید. این حالات گاهی برای افراد تکیه گاه محسوب می شود و به آن ها احساس ایمنی و آرامش می دهد. آنان در کنار یکدیگر با اقدام به ناهنجاری ها، احساس رضایت و شاید جا افتادگی می کنند و پشتیبان خوبی برای تأیید خطاهای یکدیگرند؛ بنابراین محیط خارج از خانه را لذتبخش می یابند.
§نابسامانی های خانواده چگونه در گرایش فرد به اعتیاد و انحراف تأثیر می گذارد؟
?اعتیاد یکی از والدین یا هر دو، زندانی بودن، انحراف جنسی یا انحرافات اخلاقی پدر و مادر، غیبت والدین از خانه، اختلافات میان آن دو، عقب ماندگی فرهنگی خانواده، طلاق و جدایی، بزهکاری والدین و سایر عوامل مشابه در گرایش فرد به اعتیاد و انحراف نقش بسیاری دارد. طبق آمار (روزنامه «همشهری»، ۱۲/۱۰/۸۱، ص ۲۰) ایران از نظر طلاق رتبه چهارم را در جهان دارد و هم اکنون از هر چهار ازدواج یک مورد به طلاق می انجامد. در همین آمار گزارش شده که در سال ۱۳۵۶ تنها ۲ درصد طلاق ها مربوط به اعتیاد بوده و  و درحال حاضر این مقدار به ۶۰ درصد رسیده است. به علاوه، فرزندان طلاق بیش از هر گروهی گرایش به انواع انحراف دارند.
§
چه راهکارهایی را برای مبارزه با اعتیاد و کاهش آسیب های روانی و اجتماعی در خانواده ها توصیه می کنید؟?تقریباً در تمام پژوهش ها نقش مؤثر روابط خانوادگی در پدید آمدن اعتیاد و تداوم آن یا درمان اعتیاد و پیشگیری از آن مورد تأیید قرار گرفته است. همه افراد شخصیت مقاوم و مبارز ندارند که بتوانند هنگام بروز مشکلات با موفقیت عمل کنند و بحران های زندگی را به خوبی پشت سر بگذارند. بعضی از انسان ها در برابر موقعیت های استرس زا به شدت احساس درماندگی می کنند در چنین موقعیت هایی خانواده ی خوب و روابط عاطفی رضایت بخش می تواند تکیه گاه مطمئنی برای فرد باشد.
به هر حال راهکار اساسی حل بحران، آگاهی جوانان و خانواده هاست تا بتوانند قاطعانه به وسوسه مصرف مواد مخدر « نه » بگویند. افزایش حضور والدین در منزل، تقویت ارتباط های عاطفی میان اعضای خانواده، توجه به ارزش های اخلاقی و معنوی در زندگی و اهمیت قائل شدن پدر و مادر برای مبانی اعتقادی ، ارزشی و مذهبی کمک می کند. که جوان با بکارگیری راهکارهایی از جانب خانواده، بتواند سکان زندگی خویش را در میان دریای پر تلاطم جوانی به سلامت هدایت کند و به ساحل نجات و خوشبختی دست یابد.
هر نوع کمبود عاطفی یا روابط آشفته در خانواده، فرد را به دنبال عامل تسکین دهنده میکشاند و این خطر بزرگ به ویژه وقتی جدی تلقی می شود که گروه های سود جوو پلید، به آسانی در گوشه و کنار شهر مواد مخدر را توزیع می کنند و باندهای قاچاق به این فاجعه دامن می زنند.
در خانواده ای امن، آرمش دهنده و اطمینان بخش، نوجوان می آموزد که هر خطری را نباید در زندگی تجربه کرد و می پذیرد که تحت هیچ شرایطی و حتی در اوج مشکلات، مواد مخدر را تجربه نکند؛ زیرا اعتیاد، همزاد تمام تباهی ها، ویرانگر همه زیبایی ها و مولد تمام آسیب ها و مشکلات جسمی و روانی است
§
آیا افراد تحصیلکرده  هم در معرض خطر اعتیاد قرار می گیرند؟?انتظار می رود کسب مدارج دانشگاهی و تحصیل علم به دلیل افزودن بر سطح آگاهی و ارتقای مرتبه اجتماعی به عنوان عاملی حفاظت کننده در برابر آسیب های اجتماعی عمل کند؛ اما متأسفانه همیشه چنین نیست. طبق پژوهشی که در مهرماه ۱۳۷۹ در زندان های استان تهران انجام شده، ۶/۵ درصد از زندانیان این استان تحصیلات و مدارج دانشگاهی داشته اند. همچنین ۱۰ درصد از زندانیان مواد مخدر از تحصیلکرده های دانشگاه بوده اند.