مرگ اعضای خانواده‏

احکام وصیت‏
۱. وصیت آن است که انسان سفارش کند بعد از مرگش برای او کارهایی انجام دهند، یا بگوید بعد از مرگش چیزی از مال او مِلک کسی باشد، یا برای اولاد خود و کسانی که اختیار آنان با اوست، قَیِّم و سرپرست معیّن کند. و کسی را که به او وصیت می‏کنند وصی می‏گویند.۶۴۲
۲. وقتی انسان نشانه‏های مرگ را در خود دید، باید فوراً امانتهای مردم را به صاحبانش برگرداند و اگر به مردم بدهکار است و موقع دادن آن بدهی رسیده باید بدهد، و اگر خودش نمی‏تواند بدهد یا موقع دادن بدهی او نرسیده، باید وصیت کند و بر وصیت شاهد بگیرد، ولی اگر بدهی او معلوم باشد و اطمینان دارد که ورثه می‏پردازند، وصیت کردن لازم نیست.۶۴۳
۳. کسی که نشانه‏های مرگ را در خود می‏بیند، اگر خمس و زکات و مَظالم بدهکار است باید فوراً بدهد، و اگر نمی‏تواند چنانچه از خودش مال دارد یا احتمال می‏دهد کسی آنها را ادا نماید، باید وصیت کند؛ و همچنین است اگر حج بر او واجب باشد.۶۴۴
۴. کسی که نشانه‏های مرگ را در خود می‏بیند، اگر نماز و روزه قضا دارد، باید وصیت کند که از مال خودش برای آنها اجیر بگیرند، بلکه اگر مال نداشته باشد ولی احتمال بدهد کسی بدون آنکه چیزی بگیرد آنها را انجام می‏دهد، باز هم واجب است وصیت نماید، و اگر قضای نماز و روزه او به تفصیلی که در صفحه ۱۸۶ و ۱۸۷[ رساله توضیح المسائل‏] گفته شده، بر پسر بزرگترش واجب باشد، باید به او اطلاع دهد یا وصیت کند که برای او به جا آورند.۶۴۵
۵. کسی که نشانه‏های مرگ را در خود می‏بیند، اگر مالی پیش کسی دارد یا در جایی پنهان کرده است که ورثه نمی‏دانند، چنانچه به واسطه ندانستن، حقشان از بین برود، باید به آنان اطلاع دهد و لازم نیست برای بچه‏های صغیر خود، قیّم و سرپرست معین کند. ولی در صورتی که بدون قیّم مالشان از بین می‏رود یا خودشان ضایع می‏شوند، باید برای آنان قیّم امینی معیّن نماید.۶۴۶
۶. وصی باید مسلمان و بالغ و عاقل و مورد اطمینان باشد.۶۴۷
دو. احکام مُحتَضَر
۱. مسلمانی را که مُحتَضَر است، یعنی در حال جان دادن می‏باشد، مرد باشد یا زن، بزرگ باشد یا کوچک، باید به پشت بخوابانند به طوری که کف پاهایش به طرف قبله باشد، و اگر خواباندن او کاملاً به این طور ممکن نیست بنابر احتیاط واجب تا اندازه‏ای که ممکن است باید به این دستور عمل کنند، و چنانچه خواباندن او به هیچ قسم ممکن نباشد، به قصد احتیاط او را رو به قبله بنشانند، و اگر آن هم نشود، باز به قصد احتیاط او را به پهلوی راست یا به پهلوی چپ، رو به قبله بخوابانند۶۴۸
۲. احتیاط واجب آن است که تا وقتی او را از محل احتضار حرکت نداده‏اند رو به قبله باشد، و بعد از حرکت دادن این احتیاط واجب نیست.۶۴۹
۳. رو به قبله کردن محتضر بر هر مسلمان واجب است و اجازه گرفتن از ولیّ او لازم نیست.۶۵۰
سه. احکام غسل مَسّ میّت‏
۱. اگر کسی بدن انسان مرده‏ای را که سرد شده و غسلش نداده‏اند مَسّ کند، یعنی جایی از بدن خود را به آن برساند باید غسل مسّ میت نماید، چه در خواب مسّ کند چه در بیداری، با اختیار مسّ کند یا بی‏اختیار، حتی اگر ناخن و استخوان او به ناخن و استخوان میت برسد باید غسل کند، ولی اگر حیوان مرده‏ای را مسّ کند غسل بر او واجب نیست.۶۵۱
۲. برای مسّ بچه مرده، حتی بچه سقط شده‏ای که چهار ماه او تمام شده غسل مسّ میت واجب است، بلکه بهتر است برای مسّ بچه سقط شده‏ای که از چهار ماه کمتر دارد غسل کرد. بنابراین اگر بچه چهار ماهه‏ای مرده به دنیا بیاید، مادر او باید غسل مسّ میت کند، بلکه اگر از چهار ماه کمتر هم داشته باشد، بهتر است مادر او غسل نماید.۶۵۲
۳. بچه‏ای که بعد از مردن مادر به دنیا می‏آید، وقتی بالغ شد واجب است غسل مسّ میت کند.۶۵۳
۴. غسل مسّ میت را باید مثل غسل جنابت انجام دهند، ولی کسی که غسل مسّ میت کرده، اگر بخواهد نماز بخواند، باید وضو هم بگیرد.۶۵۴
۵. برای کسی که بعد از مسّ میت غسل نکرده است، توقف در مسجد و جماع و خواندن سوره‏هایی که سجده واجب دارد مانعی ندارد، ولی برای نماز و مانند آن باید غسل کند و وضو بگیرد.۶۵۵
چهار. احکام غسل و کفن و نماز و دفن میّت‏
۱. غسل و کفن و نماز و دفن مسلمان دوازده امامی بر هر مکلّفی واجب است. و اگر بعضی انجام دهند، از دیگران ساقط می‏شود. و چنانچه هیچ کس انجام ندهد، همه معصیت کرده‏اند. و بنابر احتیاط واجب حکم مسلمانی هم که دوازده امامی نیست همین طور است.۶۵۶
۲. برای غسل و کفن و نماز و دفن میت باید از ولیّ او اجازه بگیرند.۶۵۷
۳. بچه سقط شده را اگر چهار ماه یا بیشتر دارد، باید غسل بدهند. و اگر چهار ماه ندارد، باید در پارچه‏ای بپیچند و بدون غسل دفن کنند.۶۵۸
۴. کسی که می‏خواهد نماز میت بخواند، لازم نیست با وضو یا غسل یا تیمم باشد و بدن و لباسش پاک باشد. و اگر لباس او غصبی هم باشد، اشکال ندارد؛ اگر چه احتیاط مستحب آن است که تمام چیزهایی را که در نمازهای دیگر لازم است رعایت کند.۶۵۹
۵. اگر میت وصیت کرده باشد که شخص معیّنی بر او نماز بخواند، احتیاط واجب آن است که آن شخص از ولیّ میت اجازه بگیرد و بر ولیّ هم، بنابر احتیاط واجب، واجب است که اجازه بدهد.۶۶۰
یادسپاری‏
O پس از رفتن کسانی که تشییع جنازه کرده‏اند مستحب است ولیّ میت یا کسی که از طرف ولیّ اجازه دارد، دعاهایی را که دستور داده شده به میت تلقین کند.۶۶۱
O بعد از دفن مستحب است صاحبان عزا را سرسلامتی دهند، ولی اگر مدتی گذشته است که به واسطه سرسلامتی دادن، مصیبت یادشان می‏آید، ترک آن بهتر است و نیز مستحب است تا سه روز برای اهل خانه میت غذا بفرستند و غذا خوردن نزد آنان و در منزلشان مکروه است.۶۶۲
O مستحب است انسان در مرگ خویشان، مخصوصاً در مرگ فرزند صبر کند و هر وقت میت را یاد می‏کند اًِّنّا لِلّهِ وَ اًِّنّا اِلَیهِ راجِعُونَ بگوید، و برای میت قرآن بخواند و سر قبرپدر و مادر از خداوند حاجت بخواهد و قبر را محکم بسازد که زود خراب نشود.۶۶۳
پنج. احکام سوگواری‏
۱. گریه بر شخص مرده جایز است، بلکه گاهی در هنگام شدت اندوه مستحب می‏شود، ولی نباید چیزی بگوید که خشم پروردگار را در پی داشته باشد. همچنین مرثیه خوانی برای میت با نظم (شعر) و نثر (غیر شعر) جایز است به شرط آنکه چیزهای باطلی مانند دروغ و سایر کارهای حرام در بر نداشته باشد، بلکه بنابر احتیاط واجب باید مشتمل بر «واویلا و وای وای کردن» نیز نباشد و همچنین بنابر احتیاط واجب به صورت خود زدن، خراش وارد کردن، چیدن و کندن مو، و فریاد زدن بیش از حد اعتدال جایز نیست … .۶۶۴
۲. جایز نیست انسان در مرگ کسی صورت و بدن را بخراشد و به خود لطمه بزند.۶۶۵
۳. پاره کردن یقه در مرگ غیر پدر و برادر جایز نیست.۶۶۶
۴. اگر مرد در مرگ زن یا فرزند یقه یا لباس خود را پاره کند، یا اگر زن در عزای میت صورت خود را بخراشد به طوری که خون بیاید یا موی خود را بکَند، باید یک بنده آزاد کند یا ده فقیر را طعام دهد و یا آنها را بپوشاند. و اگر نتواند، باید سه روز روزه بگیرد؛ بلکه اگر خون هم نیاید؛ بنابر احتیاط واجب به این دستور عمل نماید.۶۶۷
۵. احتیاط واجب آن است که در گریه بر میت صدا را خیلی بلند نکنند.۶۶۸
شش. احکام مرگ و مفقود شدن شوهر
۱. زنی که شوهرش مرده اگر آبستن نباشد، باید تا چهار ماه و ده روز عده نگه دارد، یعنی از شوهرکردن خودداری نماید اگر چه یائسه یا صیغه باشد یا شوهرش با او نزدیکی نکرده باشد. و اگر آبستن باشد، باید تا موقع زاییدن عده نگه دارد، ولی اگر پیش از گذشتن چهار ماه و ده روز بچه‏اش به دنیا آید، باید تا چهار ماه و ده روز از مرگ شوهرش صبر کند و این عده را عده وفات می‏گویند.۶۶۹
۲. ابتدای عده وفات از موقعی است که زن از مرگ شوهر مطّلع شود.۶۷۰
۳. زنی که در عده وفات می‏باشد، حرام است لباس اَلوان‏۶۷۱ بپوشد و سرمه بکشد. و همچنین کارهای دیگری که زینت حساب شود بر او حرام می‏باشد.۶۷۲
۴. زنی که شوهر او مرده و هنوز عده‏اش تمام نشده، حرام است خود را خوشبو کند.۶۷۳
۵. زنی که شوهرش گم شده، اگر بخواهد به دیگری شوهر کند باید نزد مجتهد عادل برود و به دستور او عمل نماید.۶۷۴
استفتا
ازدواج زن پس از مرگ یا شهادت همسر
اگر زن جوانی بعد از فوت یا شهادت همسرش ازدواج نکند، آیا مرتکب گناه شده است؟
باسمه تعالی؛ گناه نیست، ولی بهتر است ازدواج نماید.۶۷۵
هفت. احکام قضای نماز و روزه پدر
۱. اگر پدر نماز و روزه خود را به جا نیاورده باشد، چنانچه از روی نافرمانی ترک نکرده و می‏توانسته قضا کند، بر پسر بزرگتر واجب است که بعد از مرگش به جا آورد یا برای او اجیر بگیرد. بلکه اگر از روی نافرمانی هم ترک کرده باشد، واجب است به همین طور عمل کند. و نیز روزه‏ای را که در سفر نگرفته اگر چه نمی‏توانسته قضا کند، واجب است که پسر بزرگتر قضا نماید یا برای او اجیر بگیرد.۶۷۶
۲. بعد از مرگ پدر، پسر بزرگتر باید قضای نماز و روزه او را به تفصیلی که‏[ در مسأله پیش ]گفته شد به جا آورد، ولی قضای روزه مادر بر پسر واجب نیست.۶۷۷
۳. اگر پسر بزرگتر شک دارد که پدر نماز و روزه قضا داشته یا نه؟ چیزی بر او واجب نیست.۶۷۸
۴. اگر پسر بزرگتر بداند که پدرش نماز قضا داشته و شک کند که به جا آورده یا نه، بنابر احتیاط واجب باید قضا نماید.۶۷۹
۵. اگر میت وصیت کرده باشد که برای نماز و روزه او اجیر بگیرند، بعد از آنکه اجیر، نماز و روزه او را به طور صحیح به جا آورد، بر پسر بزرگتر چیزی واجب نیست.۶۸۰
یادسپاری‏
برای آگاهی از احکام «ارث» به مسائل ۲۷۲۸ تا ۲۷۸۵ رساله توضیح المسائل مراجعه کنید.
——————————————————————————–
پاورقی :
.۶۴۴ توضیح المسائل، م ۲۷۰۱.
.۶۴۵ توضیح المسائل، م ۲۷۰۲.
.۶۴۶ توضیح المسائل، م ۲۷۰۳.
.۶۴۷ توضیح المسائل، م ۲۷۰۴.
.۶۴۸ توضیح المسائل، م ۵۳۳.
.۶۴۹ توضیح المسائل، م ۵۳۴.
.۶۵۰ توضیح المسائل، م ۵۳۵.
.۶۵۱ توضیح المسائل، م ۵۲۱.
.۶۵۲ توضیح المسائل، م ۵۲۴.
.۶۵۳ توضیح المسائل، م ۵۲۵.
.۶۵۴ توضیح المسائل، م ۵۳۰.
.۶۵۵ توضیح المسائل، م ۵۳۲.
.۶۵۶ توضیح المسائل، م ۵۴۲.
.۶۵۷ توضیح المسائل، م ۵۴۶.
.۶۵۸ توضیح المسائل، م ۵۵۸.
.۶۵۹ توضیح المسائل، م ۵۹۶.
.۶۶۰ توضیح المسائل، م ۶۰۵.
.۶۶۱ توضیح المسائل، م ۶۳۱.
.۶۶۲ توضیح المسائل، م ۶۳۲.
.۶۶۳ توضیح المسائل، م ۶۳۳.
.۶۶۴ تحریر الوسیلْ، ج ۱، ص ۹۳، م ۲.
.۶۶۵ توضیح المسائل، م ۶۳۴.
.۶۶۶ توضیح المسائل، م ۶۳۵.
.۶۶۷ توضیح المسائل، م ۶۳۶.
.۶۶۸ توضیح المسائل، م ۶۳۷.
.۶۶۹ توضیح المسائل، م ۲۵۱۷.
.۶۷۰ توضیح المسائل، م ۲۵۲۰.
.۶۷۱ رنگارنگ.
.۶۷۲ توضیح المسائل، م ۲۵۱۸.
.۶۷۳ توضیح المسائل، م ۵۸۹.
.۶۷۴ توضیح المسائل، م ۲۵۴۰.
.۶۷۵ استفتا.
.۶۷۶ توضیح المسائل، م ۱۳۹۰.
.۶۷۷ توضیح المسائل، م ۱۷۱۲.
.۶۷۸ توضیح المسائل، م ۱۳۹۱.
.۶۷۹ توضیح المسائل، م ۱۳۹۲.
.۶۸۰ توضیح المسائل، م ۱۳۹۴.