ضرورت نگهداری از دندان ها

دهان اولین قسمت دستگاه گوارش است. داخل دهان شامل حلق، فک یا آرواره بالا، فک یا آرواره پایین و دندان ها می شود. در ساختمان هر یک از دندان ها چهار قسمت به شرح زیر وجود دارد:

مینای دندان(۱)

مینا سخت ترین و مقاوم ترین نسجی است که در بدن وجود دارد. این ماده ، غنی ترین عضو بدن از نظر کلسیم است و ۹۵% آن ترکیبات کلسیم است. ۵۱% این بافت را مواد آلی و بقیه را آب تشکیل می دهد. مینا تمام سطوح خارجی هر دندان را می پوشاند و باعث حفاظت از آن می شود.

میزان آهن موجود در شیر مادر کم است و به همین علت، مصرف قطره آهن در شیرخوارانی که از شیر مادر تغذیه می کنند توصیه می شود. اما این قطره مفید در صورت بی توجهی باعث ایجاد مشکلاتی در دندان کودک می شود. آهن با مینای دندان ترکیب شده و آن را سیاه می کند و مقاومت طبیعی آن را از بین می برد. بنابراین باید موقع دادن قطره آهن آن را به ته حلق بچکانید تا حتی الامکان با دندان ها برخورد نکند و نیز پس از خوردن قطره آهن، به کودک آب خورانده شود تا آهن از دندان های کودک پاک شود.
 
عاج دندان (۲)

قسمت اصلی بدنه دندان که بعد از مینای دندان قرار گرفته و سطح داخلی دندان را می پوشاند ، عاج دندان نام دارد. عاج دندان در قسمت بیرونی لثه یا در قسمت تاج به وسیله مینا و در قست داخل لثه یا در قسمت ریشه به وسیله سمان یا ساروج پوشیده شده است. عاج دندان نسبت به مینا، نرم تر و از بافت استخوان محکم تر است. ۷۰% آن را ترکیبات کلسیم تشکیل می دهند و در مقابل حرارت و مواد شیمیایی، حساس است.

مغز دندان (۳)

در حفره ای که درون دندان واقع است، مغز دندان قرار دارد و به وسیله عاج احاطه شده است. مغز دندان، نوعی نسج بسیار نرم است که مویرگ ها و رشته عصبی دندان در آن قرار دارد. رشته های عصبی دندان تنها از نوع گیرنده های درد است.

سمان یا ساروج (۴)

ساروج یک لایه آهکی است که ریشه دندان را می پوشاند. این ماده شبیه لثه ، مانند لایه ای روی فک ها را می پوشاند. در محلی که دندان ها به داخل فک فرو رفته اند، لثه اطراف دندان ها را می گیرد. به این ترتیب استخوان فک و لثه، دندان ها را محکم نگه می دارند و به همین دلیل آنها را بافت نگه دارنده دندان می گویند. بنابراین ساختمان هایی که مسئول نگهداری دندان در جای خود است شامل سمان ، استخوان فک ، لثه و رباطی به نام «رباط پریودنتال» است.

قسمت های ظاهری یک دندان عبارت اند از:

تاج دندان: ( ۵)

قسمتی از دندان که خارج از لثه واقع است را تاج دندان می گویند.

طول ریشه هر دندان تقریباً دو سوم طول آن دندان را تشکیل می دهد.

یک دندان برحسب نوع و محل استقرار آن در دهان ، دارای یک ، دو یا سه ریشه است.

گردن یا طوق دندان (۶)

قسمتی از یک دندان را که بین تاج و ریشه قرار دارد، یعنی محل تلاقی بین ریشه و تاج را گردن دندان می گویند.

در دهان انسان بر حسب محل قرار گرفتن، شکل و فرم، سه نوع دندان وجود دارد:

۱- دندان های پیشین

۲- دندان نیش

۳- دندان آسیا که شامل آسیای کوچک و آسیای بزرگ است.

دندان های نیش که نوک تیز هستند برای گرفتن و پاره کردن غذا استفاده می شوند و دندان های آسیا دارای برجستگی در سطح جونده هستند و برای جویدن و نرم کردن غذا استفاده می شوند.

اولین دندان هایی که در دهان انسان رشد می کنند، دندان های شیری هستند. تعداد این دندان ها ۲۰عدد است. دندان های شیری معمولاً از حدود سنین ۸ – ۶ ماهگی شروع به رویش کرده و تا سنین ۲۴ الی ۳۰ ماهگی همه دندان های شیری رشد می کنند.

پس از آن دندان های دائمی دیده می شوند. تعداد دندان های دایمی ۳۲ عدد است که از حدود ۶ سالگی شروع به رویش می کنند. اولین دندان دایمی، دندان آسیای بزرگ ( دندان ۶) است که به نام دندان شش سالگی هم نامیده می شود و در پشت آخرین دندان شیری در می آید. زمانی که کودک می خواهد دندان در بیاورد، لثه متورم و دردناک می شود. ممکن است مرتب آب دهان کودک بیرون بریزد و کودک بی قرار و ناآرام باشد. مالیدن لثه کودک با انگشت تمیز دست، یا با یک قاشق سرد کوچک، او را تسکین می دهد.

دندان های شیری دو نقش اساسی دارد. اول آن که در رشد طبیعی فک ها مؤثرند و دیگر این که جای لازم برای رویش دندان های دایمی را حفظ می کنند .

دندان های کودک شیرخوار نیز همانند افراد بزرگسال، نیاز به مراقبت و تمیز کردن دارد . بنابراین از هنگام رویش دندان ها، بعد از شیر دادن یا هر غذایی به کودک باید آنها را تمیز کنیم. برای این منظور می توان بعد از هر نوبت شیر دادن به کودک، به خصوص در هنگام شب، مقدار کمی آب به شیرخوار داد تا دهانش تمیز شود. همچنین باید حداقل روزی دوبار، تکه پارچه تمیز و مرطوبی را به دور انگشت پیچیده و با دقت و ملایمت روی لثه و دندان های شیرخوار را تمیز کرد.

تأثیر نخ دندان برای تمیز کردن دندان ها و پیشگیری از پوسیدگی دندان ها از اهمیت زیادی برخوردار بوده و مکمل مسواک است. وقتی فاصله دو دندان خیلی کم است، مسواک قدرت نفوذ به آن را ندارد. در این گونه موارد، نخ دندان با عبور از بین دندان ها ذرات ریز غذایی بین آنها را خارج کرده و فاصله بین دندان ها را تمیز می کند.

باید دقت شود که تا حد امکان از دادن مواد و مایعات شیرین به کودک، به خصوص در طول شب، خودداری شود. زمانی که تقریباً همه دندان های کودک رشد کرد، یعنی حدود سن پنج سال و نیم، باید مسواک کردن توسط والدین کودک آغاز شود.

اگر کودک در هنگام خواب با شیشه، شیر بخورد، احتمال ابتلا به سندرم شیر وجود دارد. در اثر این بیماری، دندان های جلویی کودک دچار پوسیدگی زودرس می شود و کودک زودتر از سن معمول، دندان هایش را از دست خواهد داد.

آهن عنصری ارزشمند برای بدن است و مهمترین مورد مصرف آن در بدن، خون سازی است. میزان آهن موجود در شیر مادر کم است و به همین علت، مصرف قطره آهن در شیرخوارانی که از شیر مادر تغذیه می کنند توصیه می شود. اما این قطره مفید در صورت بی توجهی باعث ایجاد مشکلاتی در دندان کودک می شود. آهن با مینای دندان ترکیب شده و آن را سیاه می کند و مقاومت طبیعی آن را از بین می برد. بنابراین باید موقع دادن قطره آهن آنرا به ته حلق بچکانید تا حتی الامکان با دندان ها برخورد نکند و نیز پس از خوردن قطره آهن، به کودک آب خورانده شود تا آهن از دندان های کودک پاک شود.

اگر دندان شیری کودک پیش از موقع از دست برود، فوراً باید با دندان پزشک تماس گرفت ؛ زیرا ممکن است دندان های دیگر در طول زمان به سمت فضای خالی دندان از دست رفته حرکت کنند و در نتیجه دندان دایمی در جای غیرطبیعی رشد کند و نظم دندان ها را بر هم بریزد.

تاج دندان های شیری زمانی ساخته و تشکیل می شوند که انسان هنوز در مرحله جنینی و داخل رحم مادر است. موادی که مادر در دوران حاملگی از آنها تغذیه می کند، تأثیر زیادی در چگونگی و قوت و ضعف دندان های فرزند او خواهند داشت. مهمترین موادی که برای تقویت و استحکام دندان های طفل لازم است و باید مادر باردار به میزان لازم از آنها استفاده نماید عبارت اند از: کلسیم، فسفر، ویتامین D، ویتامین C و فلوئور.

– کلسیم و فسفر: این دو ماده معدنی بسیار مهم در شیر و پنیر به مقدار زیاد وجود دارد.

– ویتامین D: در اثر تابش و نفوذ اشعه آفتاب در بدن تشکیل می شود. علاوه بر آن، این ویتامین در گوشت ماهی، کره، پنیر، شیر و زرده تخم مرغ به مقدار قابل ملاحظه ای وجود دارد.

– ویتامین C: میوه ها و سبزیجات مختلف به ویژه پرتقال و سایر مرکبات، گوجه فرنگی و سبزیجات دارای مقدار مناسبی ویتامین C هستند.

– فلوراید: نوعی ماده معدنی است که ممکن است به طور طبیعی در آب آشامیدنی مناطق مختلف، کم و بیش وجود داشته باشد. مقدار کافی فلوراید در آب آشامیدنی ۷/۰ تا یک PPM است. (PPM واحد اندازه گیری فلوراید است).

اگر مقدار فلوراید بیش از ۲ PPM باشد باعث بیماری فلورزیس می شود و اگر میزان آن کمتر از ۵/۰ PPM باشد، مقاومت دندان ها کم می شود. وجود مقدار کمی از این ماده در رژیم غذایی مادران باردار و همچنین کودکانی که در زمان شکل گیری دندان های دایمی می باشند، وجود داشته باشد، باعث استحکام زیاد دندان ها می شود.

فلوراید یک ماده طبیعی است که باعث افزایش مقاومت نسج دندان در برابر پوسیدگی می گردد و از راه مصرف غذاهای دریایی مانند میگو، ماهی، چای و بعضی از میوه ها به بدن انسان می رسد. اگر مقدار فلوراید آب خیلی کمتر از اندازه باشد، باید کمبود فلوراید را جبران کرد. برای جبران این کار راه های زیر استفاده می شود:

۱- اضافه کردن فلوراید به آب آشامیدنی منطقه

۲- مصرف قرص یا قطره فلوراید

۳- استفاده از ژل فلوراید

۴- استفاده از دهان شویه فلوراید

۵- استفاده از خمیردندان های حاوی فلوراید

اولین دندان آسیای بزرگ دایمی در سن شش سالگی رشد می کند و دندان ۶ نامیده می شود. تعداد ۲۸ عدد از دندان های دایمی در سن ۶ تا ۱۲ سالگی می رویند. دندان های دایمی برای داشتن تغذیه سالم، تکلم صحیح و حفظ زیبایی چهره به کار می روند و مانند بقیه اعضای بدن برای تمام عمر پیش بینی شده اند و باید برای حفظ و نگهداری آنها دقت لازم را انجام داد تا از پوسیدگی دندان ها جلوگیری شود.

پوسیدگی دندان که آن را در اصطلاح عامیانه کرم خوردگی دندان می گویند، یک بیماری عفونی و نتیجه یک عفونت باکتریایی است.

برای ایجاد پوسیدگی، وجود پلاک میکروبی، قندهای ساده و دندان مستعد لازم است. پس از خوردن قندهای ساده، باکتری ها، قندها را تجزیه کرده و اسید تولید می کنند. پلاک میکروب، اسید را در سطح دندان نگه داشته و به مینای دندان حمله می کند. پس از حملات مداوم اسید، مینا شروع به حل شدن می کند و پوسیدگی آغاز می گردد.

هرگز مسواک خیس را در جعبه سربسته قرار ندهید چرا که مرطوب ماندن مسواک باعث رشد میکروب ها در آن می شود. در صورتی که موهای مسواک خم شده باشد. مسواک توانایی تمیز کردن سطوح دندانی را ندارد به لثه آسیب می رساند.

شیرینی هایی مانند آب نبات، شکلات و … که به سطح دندان می چسبند، در ایجاد پوسیدگی نقش مهمی دارند، به گونه ای که تعداد دفعات مصرف غذاهای قندی، طول مدتی که قند در دهان می ماند و شکل ظاهری غذاها ، همه جزو عوامل مهم در ایجاد پوسیدگی هستند.

پوسیدگی با فعالیت میکروب های داخل دهان در سطح دندان شروع می شود و به تدریج به داخل لایه های دندان نفوذ می کند. وقتی پوسیدگی فقط روی مینای دندان باشد، می توان با رعایت بهداشت و درمان های ساده، پوسیدگی را مهار کرد. در غیر این صورت پوسیدگی به آرامی به داخل عاج و از آنجا به مغز دندان نفوذ می کند.

پوسیدگی ممکن است از هر سطح دندان شروع شود ولی در سه محل شایع تر است. این سه محل به ترتیب عبارت اند شیارهای سطح جونده، سطح بین دندانی، طوق دندان.

به طور کلی برای ایجاد پوسیدگی چهار شرط لازم وجود دارد که عبارتند از:

۱- مستعد بودن مینای دندان و ضعیف بودن آن در مقابل اسید.

۲- وجود پلاک های میکروبی: وقتی از دندان ها به خوبی مراقبت نشود، میکروب ها با مواد موجود در بزاق دهان، لایه نرم، کرم رنگ و چسبنده ای را تشکیل می دهند که بر روی دندان ها می چسبد و به تدریج سفت می شود. این لایه را پلاک میکروبی می نامند.

۳- وجود مواد قندی در دهان

۴- زمان: طول مدتی که لازم است تا پوسیدگی ایجاد گردد.

پوسیدگی دندان تقریباً به اندازه سرماخوردگی شایع است. بنابراین برای جلوگیری از پوسیدگی باید به چند مسئله زیر توجه نمود:

۱- استفاده از مسواک و خمیردندان حاوی فلوراید.

۲- استفاده از نخ دندان.

۳- حذف یا کنترل مواد قندی.

۴- افزایش مقاومت دندان با استفاده از نفوذ فلوراید به داخل ساختمان دندان.

اگر روزانه دوبار مسواک بزنید و سپس با نخ دندان، فواصل بین دندانی را تمیز کنید، در پیشگیری از پوسیدگی دندان ها تأثیر بسیار زیاد خواهد داشت. خمیردندان حاوی فلوراید، میزان پوسیدگی دندان ها را به میزان ۵ الی ۳۰ درصد کاهش می دهد. استفاده از نمک خشک، جوش شیرین و سایر پودرها برای مسواک زدن صحیح نیست و باعث ساییدگی مینا و خراشیدگی لثه می شود.

توجه داشته باشید که هرگز مسواک خیس را در جعبه سربسته قرار ندهید چرا که مرطوب ماندن مسواک باعث رشد میکروب ها در آن می شود. در صورتی که موهای مسواک خم شده باشد، مسواک توانایی تمیز کردن سطوح دندانی را ندارد به لثه آسیب می رساند.

مناسبت ترین روش برای پاک کردن سطوح بن دندانی استفاده از نخ دندان است. تأثیر نخ دندان برای تمیز کردن دندان ها و پیشگیری از پوسیدگی دندان ها از اهمیت زیادی برخوردار بوده و مکمل مسواک است. وقتی فاصله دو دندان خیلی کم است، مسواک قدرت نفوذ به آن را ندارد. در این گونه موارد، نخ دندان با عبور از بین دندان ها ذرات ریز غذایی بین آنها را خارج کرده و فاصله بین دندان ها را تمیز می کند.

بنابراین استفاده روزمره از نخ دندان در حفظ سلامتی دندان ها تأثیر زیادی دارد.

دندان پوسیده یک یا چند مورد از علامت های زیر را دارد:

– تغییر رنگ مینای دندان (در محل پوسیدگی مینا قهوه ای یا سیاه رنگ می شود)

– سوراخ شدن دندان در محل پوسیدگی

– حساس بودن یا درد گرفتن دندان در هنگام خوردن غذاهای سرد، گرم، ترش یا شیرین.

– حساس بودن یا درد گرفتن دندان هنگامی که دندان ها را روی هم فشار می دهید.

– بوی بد دهان. (بیماری های تنفسی و دستگاه گوارشی نیز ممکن است باعث بوی بد دهان شوند.)

اگر بهداشت دهان و دندان رعایت نشود ، بافت نگه دارنده نیز دچار بیماری می شود. لثه سالم، صورتی رنگ است و کاملاً به استخوان فک و طوق دندان چسبیده است. قوام محکمی دارد و شل نیست.

در بیماری لثه، ابتدا لثه ملتهب، قرمز رنگ و پر خون شده و قوام آن شل می گردد و هنگام خوردن میوه های سخت و یا مسواک زدن خونریزی می کند و معمولاً در این مواقع، فرد از مسواک زدن خودداری می کند که این مسئله باعث تشدید بیماری گشته و در ادامه باعث لق شدن دندان ها می شود.

میکروب های موجود در پلاک میکروبی، همان گونه که باعث پوسیدگی دندان می شود، لثه را نیز بیمار می کند. اگر پلاک میکروبی مدت طولانی روی دندان بماند، به یک لایه سخت زردرنگ یا قهوه ای تبدیل می شود که به آن جرم دندان می گویند.

مصرف دخانیات، سیگار، قلیان و … تشکیل جرم دندان را شدیدتر می کند. جرم دندان به دلیل آهکی شدن، خیلی سخت بوده و با مسواک نمی توان آن را پاک کرد. پلاک به مقدار زیاد، به صورت یک لایه نرم زاید و آلوده بر روی دندان ها ایجاد می شود. باکتری های پلاک، تولید سم می کنند که این سموم باعث التهاب لثه می شود که این التهاب سرآغاز بیماری های لثه را تشکیل می دهد.

علایم بیماری بافت نگه دارنده عبارتند از:

– قرمزی و تورم لثه ها.

– خونریزی از لثه ها در هنگام گاز زدن میوه های سفت یا مسواک کردن.

– بوی بد دایمی دهان.

– لق شدن یک یا چند دندان.

– تحلیل و عقب نشینی لثه ها.

– فواصلی که به تدریج میان دندان ها پیدا می شود.

در بیشتر مواقع، از آنجا که بیمار متوجه بیماری لثه خود نمی باشد، بیماری ادامه پیدا می کند. با ادامه بیماری استخوان فک درست در همان جایی که درون دندان را گرفته است خورده می شود و لثه نیز به سمت ریشه کشیده می شود در این حال می گویند لثه و استخوان فک تحلیل رفته است. با رعایت کامل بهداشت دهان و دندان ها می توان از بیماری های دهان و دندان پیشگیری نمود. در این زمینه باید به نکات زیر توجه کافی داشت:

۱- حذف پلاک میکروبی که باعث پوسیدگی در دندان و بیماری های لثه است. با استفاده از نخ دندان، مسواک زدن، جرم گیری و استفاده از دهان شویه آب و نمک (۲/۱ قاشق چایخوری در یک لیوان آب جوشیده سرد شده).

۲- کنترل مصرف مواد قندی.

۳- افزایش مقاومت دندان از طریق افزودن فلوراید به آب آشامیدنی، استفاده از دهان شویه سدیم فلوراید، قرص و ژل فلوراید و مسدود کردن شیارهای دندانی.

۴- مراقبت از دندان ها با روش صحیح مسواک زدن.

۵- مراجعه مرتب و منظم به دندان پزشک.

– هرگاه در اثر پوسیدگی، ضربه یا عوامل دیگر، به مغز دندان آسیب برسد، معمولاً دندان درد به وجود می آید. در هنگام دندان درد از گذاشتن مواد مختلف روی دندان و یا لثه خودداری نمایید.

– از شکست اشیاء سخت یا باز کردن در بطری ها با دندان خودداری کنید و هیچگاه گرهی را با دندان باز نکنید.

– از اشیایی مانند سنجاق، میخ، کاغذ که اکثراً آلوده هستند، برای خلال کردن دندان استفاده نکنید.

– استفاده از میوه جات به خصوص میوه های سفت (مثل سیب) و مواد دارای کلسیم و فسفر در استحکام و مقاومت دندان ها نقش ارزنده ای دارد. از مراجعه به افراد غیر متخصص و ناآشنا به اصول علم دندان پزشکی خودداری کنید. چرا که دخالت افراد غیر مجاز باعث شیوع بیماری های خطرناک و مسری مثل ایدز و هپاتیت می شود.