امام صادق (ع) می‌فرمایند: نزدیک‌ترین لحظه تقرّب آن لحظه‌ای است که انسان در حال سجده باشد و خدا را بخواند.
ویژگی‌ها
طبق روایات دینی:
* فقط مختص خداست.
* سجده کردن برای خدا از صفات مؤمن است.
* باعث از بین رفتن تکبر و خودخواهی و کسب تواضع است.
* باعث استجابت دعاست.
*وسیله امتحان ملائکه بوده است.
*هم در نماز و هم در غیر نماز می‌توان آن را به‌جا آورد.
*انجام آن باعث ناراحتی و فریاد شیطان می‌شود.
* تنها رکن در نماز است که سوره‌ای در قرآن به نام آن وجود دارد.
*باعث علامتی در چهره مؤمنان است؛ «سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ»
انواع سجده
سه نوع سجده داریم: ۱. واجب ۲. مستحب ۳. حرام.
سجده حرام
سجده برای غیر خدا به هرکس و هر چیز، حرام است، چون سجده مختص پروردگار است.
سجده مستحب
سجده شکر (مستحب است بعد از نماز یک‌مرتبه یا سه مرتبه یا صد مرتبه در سجده بگوییم شکراً لله)؛ سجده‌های مستحبی قرآن و سجده زیارت عاشورا و… نمونه‌های سجده‌های مستحبی هستند. گفتنی است انجام سجده مستحبی نیازی به طهارت، قبله و مهر ندارد و به هر کیفیتی انجام شود، کافی است.
سجده‌های واجب
الف) سجده در نماز واجب مثل نمازهای پنج‌گانه (ادایی یا قضایی)، نماز آیات و … .
ب) سجده‌های واجب قرآنی
ج) سجده سهو
سجده نمازهای واجب
* هر دو سجده با هم یک رکن محسوب می‌شود.
* اگر انسان دو سجده را فراموش کند، نماز باطل است، اما اگر فقط یک سجده را فراموش کند، نماز صحیح است ولی باید قضا سجده فراموش شده را به‌جا آورد. به این شکل که: بعد از سلام نماز، سجده فراموش شده را نیت می‌کند و سر روی مهر می‌گذارد و همان ذکر سجده را می‌گوید و سپس باید دو سجده سهو به‌جا بیاورد.
نکته: فقط دو جزء نماز است که بعد از نماز نیاز به قضا کردن دارد؛ الف) درصورتی‌که تشهد فراموش شود. ب) یک سجده از دو سجده فراموش شود.
سجده‌های واجب قرآنی
برخی از آیه‌های قرآن کریم سجده دارند؛ از این‌رو واجب است افرادی که قرآن را تلاوت می‌کنند زمانی که به این آیه‌ها می‌رسند، سجده واجب آن را به‌جای بیاورند. این آیات عبارت‌اند از: سوره نجم، آیه ۶۲، سوره علق، آیه ۱۹، سوره سجده (الم تنزیل) آیه ۱۵ و سوره فصلت، آیه ۳۷.
* خواندن آیه: اگر به‌طور کامل بخواند، سجده بر او واجب می‌شود وگرنه خیر.
* شنیدن آیه:
– از برنامه زنده (پخش مستقیم) باشد: همه مراجع: سجده واجب می‌شود.
– از برنامه غیرزنده باشد، مشهور مراجع می‌فرمایند: سجده ندارد.
آیات عظام خامنه‌ای، مکارم، زنجانی، صافی می‌فرمایند: سجده واجب می‌شود.
یک نکته مهم: درباره کسانی که هم آیه را می‌خوانند و هم می‌شنوند (از دیگران نه صدای خود را): مشهور مراجع می‌فرمایند: باید دو سجده به‌جا بیاورند (یکی برای خواندن، یکی برای شنیدن).
نکته: صرف دیدن آیه، عبور از ذهن، نوشتن، دست کشیدن روی آیه، نوشتن ترجمه یا خواندن ترجمه، سجده را واجب نمی‌کند.
احکام و ویژگی‌های سجده قرآنی
* واجب فوری است؛ یعنی باید در اولین صورت امکان، سجده را انجام دهیم.
* طبق نظر همه مراجع: مهر (یا هر یصح السجود دیگر) در سجده واجب قرآنی واجب است.
* قبله و طهارت نمی‌خواهد.
*همه مراجع غیر از آیت‌الله مکارم: حجاب در هنگام خواندن آیه سجده‌دار بر زنان واجب نیست.
آیت‌الله مکارم: احتیاطاً زن باید هنگام خواندن آیه سجده‌دار حتی زمانی که تنها است حجاب را رعایت کند.
* هر ذکری در سجده بگوید، کافی است، حتی یک سبحان‌الله.
سجده سهو
ویژگی‌ها
* واجب فوری است؛ یعنی باید در اولین صورت امکان، سجده را انجام دهیم.
* اگر عمداً یا سهواً انجام آن را به تأخیر انداختیم نماز صحیح است و بعد باید فقط سجده را جبران کنیم. (برخلاف نماز احتیاط که اگر بلافاصله بعد نماز انجام نشود، اصل نماز هم باید دوباره خوانده شود)
موارد سجده سهو
* در برخی موارد بعد از سلام نماز، انسان باید دو سجده سهو به‌جا آورد (نکته: موارد اختلافی است و حتماً هر کس به نظر مرجع خودش رجوع کند):
۱. در بین نماز، سهواً حرف بزند.۲. یک سجده را فراموش کند. ۳. در نماز چهار رکعتی بعد از سجده دوم شک کند که چهار رکعت خوانده یا پنج رکعت. ۴. در جایی از نماز که نباید سلام دهد؛ مثلاً در رکعت اول سهواً سلام بدهد. ۵. تشهد را فراموش کند. ۶. به‌جای ایستادن سهواً بنشیند، یا به‌جای نشستن سهواً برخیزد.
کیفیت سجده سهو
سجده سهو به این صورت است که بعد از سلام نماز فوراً نیت سجده سهو کند و پیشانی را به چیزی که سجده بر آن صحیح است بگذارد و بگوید: «بِسْمِ اللّهِ وَ بِاللّهِ وَ صَلَّی اللّهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ» یا «بِسْمِ اللّه وَ بِاللّهِ اللّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ و آلِ مُحَمَّدٍ» ولی بهتر است بگوید: «بِسْمِ اللّهِ وَ بِاللّهِ السَّلامُ عَلَیک ایهَا النَّبِی وَ رَحْمَهُ اللّهِ وَ بَرَکاتُهُ» بعد باید بنشیند و دوباره به سجده رود و یکی از ذکرهایی را که گفته شد بگوید و بنشیند و بعد از خواندن تشهد سلام دهد.
چند پرسش و پاسخ
سجده‌ای که گاهی اوقات افراد هنگام ورود به اماکن متبرکه (مثل مشهد) بر آستانه درب انجام می‌دهند، چه حکمی دارد؟
اگر انجام سجده به نیت امام(ع) باشد، طبق نظر همه مراجع حرام است، اما اگر به نیت سجده شکر، سجده کند اشکال شرعی ندارد ولی همه بزرگان توصیه می‌کنند این کار را نکند. چون امروزه مورد سوءاستفاده دشمن قرار می‌گیرد.
آیا استفاده از سنگ که امروزه در مساجد نیز موجود است برای سجده اشکال دارد؟
خیر، ولی بهترین چیز برای سجده تربت سیدالشهدا(ع) است.
آیا استفاده از مهرهایی که روی آن‌ها سیاه شده و تغییر رنگ داده است برای سجده جایز است؟
اگر جرم گرفته است، باید جرم برطرف شود و بعد برای سجده استفاده کند؛ و اگر جرم ندارد و فقط سیاه شده باشد سجده بر آن اشکالی ندارد و نماز صحیح است.
سجده بر مُهرهایی که کلمه الله یا نام اهل‌بیت بر آن‌ها به‌صورت برجسته نوشته شده است، چه حکمی دارد؟
اِشکالی ندارد، مگر این‌که شخص مطمئن شود به‌اندازه واجب سجده، پیشانی به مُهر نمی‌رسد. اندازه واجب سجده یک‌بند انگشت است.
