احکام الهی دارای حکمت و علت هستند. وجوب و حرمت در احکام و یا صحت و بطلان آن ها براساس حکمت نیست بلکه براساس علت میباشد و ما معمولاً دسترسی به فهم علت احکام نداریم. اگر چه ممکن است بعضی از حکمت های احکام را بتوانیم به دست آوریم.
خداوند در آیات ۱۶۴ و ۱۷۳ سوره بقره، ۱۵۷ سوره اعراف، ۱۰۶ سوره مائده، ۱۴ سوره نحل، ۱۲ سوره فاطر و ۱۲ سوره جاثیه حکم شرعی حیوانات حلال گوشت و حرام گوشت را بیان کرده و خوردن مردار، گوشت خوک و گوشت حیوانی که برای غیر خدا ذبح شده را ممنوع شمرده است.
با وجود اینکه خداوند در قرآن به شرط پولک دار بودن ماهی اشاره نمی کند اما تقسیم و تفسیر آن را برعهده پیامبراکرم (صلی الله و علیه وآله) و اهل بیت (علیهم السلام) گذاشته است.
به نقل از کتاب «وسائل الشیعه»، در روایات از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که «ماهی را که پولک دار است را بخورید و حضرت علی(علیه السلام) نیز در بازار مردم را از خوردن و فروش ماهی های بدون پولک منع می کردند.»
حلال یا حرام بودن گوشت ماهی ها
ماهی های فلس دار حلال هستند
مسأله: ماهی حلال آن ماهی است که فلس (پولک) داشته باشد (تمام فقها).
«فلس Scale» عبارت است از پولک های ریز و درشت که در بدن ماهی دیده می شود.
گاه ماهیانی که به هر دلیل دچار صدمه می شوند و تعدادی از فلس های خود را از دست می دهند، مورد هجوم باکتری ها و قارچ ها قرار گرفته، بیمار می شوند. بنابراین فلس ها بهترین مانع در مقابل عوامل فساد گوشت ماهی هستند.
در همین راستا ممکن است یکی از علل حرام بودن ماهیان بی فلس عادت آنان به پلید خواری باشد. ماهی های بدون فلس و خرچنگ ها پلید خوارند و از جسد ماهی های دیگر تغذیه می‌کنند. (اولین دانشگاه و آخرین پیا‌مبر، ج۸، ص۱۱۸؛ ماهیان آب شیرین ایران، ص۵)
مسأله: به طور کلّی هر ماهی که فلس داشته باشد حلال است و ماهی بی فلس حرام است. لازم نیست تمام بدن ماهی فلس داشته باشد و اگر بعضی از جاهای بدن حتّی اطراف دم یا اطراف سر فلس داشته باشد کافی است و لازم نیست همیشه در بدن ماهی باشد و اگر بدانند فلس دارد لکن خودش را به چیزی می ساید و فلسش می ریزد، حلال است؛ یا ماهیانی که فلسشان سست است و در دام می ریزد حلالند (مجمع المسائل آیت الله گلپایگانی، ج۳، ص۶۳، سؤال۱)
مسأله: برای حلّیت ماهی، وجود یک فلس هم در آن کافی است. چه در اصل خلقت تک فلسی باشد چه فلس ها در اثر سست بودن و تماس با اشیاء اطراف از بدن ماهی جدا شده باشند (المسائل الشرعیه، ج۲، ص۲۶۶، سوال۵)
استفتائات مراجع عظام تقلید پیرامون خوردن ماهی
آیت الله سیستانی
مسأله ۲۶۳۲ ـ اگر ماهیای که در اصل خلقتش فلس دار باشد ـ هرچند از جهت عارضی فلس از او جدا شده باشد ـ زنده از آب بگیرند و بیرون آب جان دهد، پاک و خوردن آن حلال است. و چنانچه در آب بمیرد پاک است، ولی خوردن آن حرام میباشد، هرچند با وسیله‌ای مانند زهر بمیرد، مگر اینکه در تور ماهیگیر در آب بمیرد که در این صورت خوردنش حلال است. و ماهی بیفلس را اگرچه زنده از آب بگیرند و بیرون آب جان دهد، حرام است.
مسأله ۲۶۳۳ ـ اگر ماهی از آب بیرون بیفتد، یا موج آن را بیرون بیندازد، یا آب فرو رود و ماهی در خشکی بماند، چنانچه پیش از آنکه بمیرد، با دست یا به وسیله دیگر کسی آن را بگیرد، بعد از جان دادن حلال است، و اگر قبل از گرفتن بمیرد، حرام است.
مسأله ۲۶۳۴ ـ کسی که ماهی را صید میکند، لازم نیست مسلمان باشد و در موقع گرفتن آن نام خدا را ببرد، ولی مسلمان باید ببیند، یا از راه دیگری اطمینان داشته باشد که او را زنده از آب گرفته، یا آنکه در تور او در آب مرده است.
مسأله ۲۶۳۵ ـ ماهی مرده‌ای که معلوم نیست آن را زنده از آب گرفته‌اند یا مرده، چنانچه در دست مسلمان باشد و در آن تصرفی میکند که دلیل بر حلال بودن آن است مانند فروختن یا خوردن، حلال است، و اگر در دست کافر باشد، اگرچه بگوید آن را زنده گرفته‌ام، حرام میباشد، مگر آنکه انسان اطمینان کند که او را زنده از آب گرفته یا آنکه در تور او در آب مرده است.
آیت الله خامنه ای
تمام اقسام میگو و ماهی های فلس دار حلال است، و در موارد شبهه در فلس دار بودن بعضی اقسام ماهی، نظر متخصصین مورد اعتماد معتبر است، و عمل بر طبق آن نمایند.(پایگاه دفتر مقام معظم رهبری؛ فتوای معظم له در مورد استفاده از اقسام میگو و ماهی فلس دار)
ماهی فلس دار که داخل تور صیاد بمیرد حلال است. (اجوبه الاستفتائات، سؤال ۱۰۹۳)
٢۶١۵ اگر ماهی فلس دار را زنده از آب بگیرند و بیرون آب جان دهد، پاک و خوردن آن حلال است. و چنانچه در آب بمیرد، پاک است ولی خوردن آن حرام می باشد و ماهی بی فلس را، اگر چه زنده از آب بگیرند و بیرون آب جان دهد، حرام است.
٢۶١۶ اگر ماهی از آب بیرون بیفتد یا موج آن را بیرون بیندازد یا آب فرو رود و ماهی در خشکی بماند، چنانچه پیش از آن که بمیرد با دست یا به وسیله دیگر کسی آن را بگیرد، بعد از جان دادن حلال است.
٢۶١٧ کسی که ماهی را صید می کند، لازم نیست مسلمان باشد و در موقع گرفتن نام خدا را ببرد. ولی مسلمان باید بداند که آن را زنده گرفته و در خارج آب مرده.
٢۶١٨ ماهی مرده ای که معلوم نیست آن را زنده از آب گرفته اند یا مرده، چنانچه در دست مسلمان باشد، حلال است و اگر در دست کافر باشد، اگر چه بگوید آن را زنده گرفته ام، حرام می باشد.
٢۶٢١ اگر ماهی را بیرون آب دو قسمت کنند، و یک قسمت آن در حالی که زنده است در آب بیفتد، خوردن قسمتی را که بیرون آب مانده، اشکال ندارد.(.(پایگاه دفتر مقام معظم رهبری؛ فتوای معظم له در مورد استفاده از اقسام میگو و ماهی فلس دار)
آیت الله مکارم شیرازی
مساله ۲۲۴۷ـ ماهى حلال آن ماهى است که فلس داشته باشد، خواه فلس آن کم باشد یا زیاد، کوچک باشد یا درشت، حتّى ماهیانى که فلس آنها سست است و در دام مى ریزد حلال است، ولى فلسهاى ذرّه بینى و مانند آن، که مردم به آن فلس نمى گویند فایده اى ندارد.
مساله ۲۲۴۸ـ اگر ماهى را زنده از آب بگیرند و بیرون آب جان دهد، پاک و حلال است، حتّى اگر در دامى که در آب باشد بمیرد آن نیز حلال است.
مساله ۲۲۴۹ـ اگر ماهى از آب بیرون بیفتد، یا موج آن را بیرون بیندازد، یا بر اثر جزر و مَد دریا در خشکى بماند و بمیرد، حرام است، ولى اگر پیش از آن که بمیرد با دست یا با وسیله دیگرى آن را بگیرند و بعد جان دهد حلال است.
مساله ۲۲۵۰ـ صید کننده ماهى لازم نیست مسلمان باشد و در موقع صید ماهى نام خدا را ببرد، ولى باید معلوم باشد آن را زنده از آب گرفته یا بعد از افتادن در دام جان داده است.
مساله ۲۲۵۱ـ اگر ماهى از بازار مسلمانان یا از دست مسلمانى گرفته شود حلال است، هر چند معلوم نباشد آن را زنده از آب گرفته اند یا نه و جستجو نیز لازم نیست، ولى اگر از کافرى گرفته شود و معلوم نباشد ماهى زنده از آب گرفته شده یا زنده به دام افتاده یا نه، حرام است.
ماهی هایی که فلس های میکروسکوپی دارند
مسأله: ماهی ای که به نظر متخّصصین فلس دارد ولی فلس های آن میکروسکوپی (ذرّه‌بینی) است و با چشم غیرمسلّح دیده نمی شود چه حکمی دارد؟ آیا برای حلّیت ماهی کافی است یا خیر؟
امام خمینی(ره): ملاک، وجود فلس است در ماهی، اگر اصل فلس داشتن ثابت شود، آن ماهی حلال است و دیده شدن با چشم مسلّح یا غیر مسلّح مدخلیتی در حکم ندارد.
مقام معظّم رهبری: اگر فلس دارد حلال است هرچند خیلی ریز باشد و با چشم غیرمسلّح دیده نشود.
آیت الله سیستانی: حلیّت آن مشکل است، لازم است احتیاط شود.
آیت الله مکارم شیرازی: کافی نیست و پولک باید با چشم عادی دیده شود (مجموعه استفتائات جدید، ج۲، س۱۲۲۱)
شک در فلس در ماهی
مسأله: زمانی که شک شود در وجود فلس در ماهی و عدم وجودش، آن ماهی چه حکمی دارد؟
امام خمینی: بنا را بر فلس دار بودن می‌گذاریم و آن ماهی محکوم به حلّیت است (استفتائات امام، ج۲، ص۵۰۲، س۲۱)
مقام معظم رهبری : حلال است.
آیت‌الله مکارم: خوردن آن اشکال دارد.
آیت‌الله فاضل لنکرانی: محکوم به حرمت است.
آیت‌الله سیستانی: بدون احراز وجود فلس خوردن آن جایز نیست (احکام ماهی ها، نشریه مذهبی نور، ص۶و۷، س۱۶)
