فلسفه و مفهوم هفت سین

چرا سفره هفت سین میچینیم؟

در سنت و آیین های باستانی ایرانیان، برای هر جشن، سفره یا خوانی گسترده میشد که معمولاً از انواع خوراکی ها در چینش آنها استفاده میشده است. نوروز نیز یکی از برجسته ترین و کهن ترین جشن های ایرانیان بوده است که آداب و رسوم زیادی را در خود جای داده است. یکی از مهمترین این رسوم برپایی سفره هفت سین است که این رسم همچنان میان ایرانیان، افغان ها، تاجیکی ها و دیگر فارسی زبانان دنیا برپا میشود. به گونه ای که چند روز یا چند ساعت مانده به تحویل سال، به آماده سازی سفره هفت سین میپردازند. سفره هفت سین، سفره‌ای است که ایرانیان قبل از تحویل سال، دور آن می نشینند و دعای آغاز سال نو را با هم می خوانند. بعد از تحویل سال، خوراکی های آن را به نشانه مبارکی و خوشی، نوش جان می کنند.

قدمت و تاریخچه سفره هفت سین در ایران

در مورد پیشینه سفره هفت سین و چگونگی شکل گیری اولیه و تکامل آن تا به شکل امروزی روایات زیادی وجود دارد. در ادامه تغییرات سفره هفت سین با گذر زمان را خواهید فهمید.

سفره هفت سین در دوره هخامنشیان

برخی از منابع آورده اند که ایرانیان قبل از اسلام به ویژه دوره هخامنشی سفره «هفت چین» داشته اند. بدین گونه که در نوروز در هفت ظرف چینی غذا می گذاشتند که به آن هفت چین یا هفت چیدنی نیز می گفتند.

سفره هفت سین قبل و بعد از ورود اسلام به ایران

در برخی از منابع تاریخی آورده شده ایرانیان در قدیم سفره هفت شین داشته اند که به تدریج تغییر نام داده است. (شراب بعد از ورود اسلام به ایران و فرهنگ ایرانی، به دلیل باورهای اسلامی، جایش را به سرکه داده‌ است و هفت شین به هفت سین تبدیل شده‌ است.) اجزای تشکیل دهنده سفره هفت شین شمع، شراب، شیرینی، شهد (عسل)، شمشاد، شربت و شقایق یا شاخه نبات، بودند. در زمان ساسانیان هفت شین رسم متداول مردم ایران شد و شمشاد در کنار بقیه شین های نوروزی، به نشانه سبزی و جاودانگی بر سر سفره قرار گرفت.

در برخی از روستاها نیز رسم هفت سینی برپا بوده است. بدین شکل که درون هفت سینی خوراکی های مختلف می گذارند. هفت سینی، بعدها و با گذشت زمان به صورت هفت سین درآمده است.

چرا سفره هفت سین، هفت تا سین دارد؟

علت هفتایی بودن سین های نوروزی را میتوان اعتقادات و باورهای ایرانیان دانست. عدد هفت همواره در بین دیگر اعداد از جایگاه خاص و ویژه ای برخوردار بوده و مورد توجه اقوام مختلف جهان به ویژه اقوام شرقی قرار گرفته است. در زبان زرتشتی هفت به معنای امرداد است که به معنی زندگی و جاودانگی است. به همین علت عدد هفت در میان ایرانیان از جایگاه ویژه ای برخوردار است.

بنابراین در بیشتر آیین های باستانی به ویژه برای مفاهیم مثبت، خوش یمنی و فال نیک از این عدد استفاده شده است. به مانند: هفت رنگ رنگین کمان، هفت خان رستم و اسفندیار، هفت سین نوروز، هفت شهر عشق و سلوک مولوی و عطار، هفت اقلیم، هفت روز هفته، هفت فرشته، هفت شهر عشق در عرفان، هفت پیکر و … .

عدد هفت در قرآن کریم و نزد مسلمانان نیز اهمیت دارد. از عدد هفت در برخی از آیه ها و سوره های قرآن نام برده شده است. برای مثال، حج هفت مرحله دارد و نخستین قاریان نیز هفت نفر بوده اند.

ویژگی‌ سین های هفت سین

با نزدیک شدن به سال نو و آمدن نوروز، ایرانیان به ‌رسم هر ساله، سفره‌ای پهن می‌کنند و هفت عنصر نمادین که با حرف سین آغاز شده باشد را بر روی سفره می‌گذارند. اجزای اصلی هفت ‌سین به‌ طور سنتی شامل سبزه، سنجد، سیر، سمنو، سیب، سرکه و سماق می‌باشد.

توجه کنید که این عناصر، ویژگی‌های مشترکی دارند. نمی‌توان هر چیزی که با حرف سین شروع شده باشد را بر سر سفره گذاشت. عناصر اصلی هفت‌ سین باید دارای ویژگی های زیر باشند!

۱- باید دارای نام پارسی باشند.

۲- باید با حرف سین آغاز شوند.

۳- نباید از اسامی مرکب مثل سیب‌ زمینی یا سبزی‌ پلو باشند.

۴- باید قابل‌ خوردن باشند.

۵- باید ریشه گیاهی داشته باشند.

اجزای سفره هفت سین

اگر به سفره هفت سین نگاه کنید متوجه میشوید که داخل آن ممکن است خوراکی هایی باشند که با سین شروع نمیشوند مانند تخم مرغ رنگی. شاید هم برخی سین ها خوراکی نباشند مثل سکه. برخی مواقع هم ممکن است تعداد سین های سفره شما از هفت تا بیشتر شود. در اینجا این سوال مطرح میشود که سفره هفت سین شامل چه چیزهایی میشود؟ عناصر اصلی هفت سین چیست؟ در ادامه پاسخ این سوال را خواهید فهمید.

عناصر و سین های اصلی سفره هفت سین

طبق ویژگی هایی که باید سین های هفت سین داشته باشند و در بالا گفته شد، میتوان عناصر اصلی هفت سین را این گونه نام برد؛ سیر، سنجد، سرکه، سماق، سمنو، سبزه و سیب. البته در برخی مناطق بجای سبزه از سنبل استفاده میشود.

عناصر فرعی سفره هفت سین

امروزه معمولاً ایرانیان درون سفره هفت سین، سکه هم میگذارند. حتی در برخی مناطق از سماور هم برای سفره هفت سین استفاده میکنند. از دیگر وسایل و خوراکی هایی که بر سر سفره میگذارند، میتوان به آیینه، قرآن یا دیوان حافظ و یا شاهنامه، ماهی، تخم مرغ رنگ شده، شمع، انار و انواع شیرینی مانند نان برنجی و نخودچی نام برد.

آیا سکه جزو سین های هفت سین محسوب میشود؟

برای پاسخ به این سوال باید گفت، سکه جزو سین های اصلی تشکیل دهنده هفت سین نمیباشد. با وجود اینکه سکه با حرف سین شروع میشود ولی بدلیل اینکه خوردنی نیست و ریشه گیاهی ندارد، سین هفت سین محسوب نمیشود. البته امروزه در بسیاری از سفره های هفت سین، سکه قرار داده میشود.

برخی از مردم، همان روز عید، سفره هفت سین خود را جمع میکنند. اما برخی دیگر سفره هفت سین خود را تا سیزده روز نگه می دارند. در روز سیزده نوروز، سبزه ی سفره هفت سین را به آب می اندازند تا همراه با آن بدی‌ ها و کدورت‌ ها را دور بریزند. البته برخی معتقدند که گره زدن سبزه در روز سیزده‌ به‌ در، سبب باز شدن بخت جوانان دم بخت می‌شود.

هر یک از اجزای سفره هفت سین چه معنا و مفهومی را در بردارند؟

هر کدام از اجزای هفت سین، نشانه و نماد خاصی هستند و مفاهیمی چون رویش، زایش و باروری، فراوانی، برکت و … را به همراه دارند. در ادامه شما را با فلسفه و مفاهیم هر کدام از اجزای سفره هفت سین، آشنا خواهیم کرد.

سبزه اولین سین هفت سین

سبزه را میتوان زیباترین نماد سفره هفت سین خواند. نمادی از سر سبزی، برکت، روزی و نشاط است. سبزه را در سفره هفت سین به نشانه پیوند میان بشریت و طبیعت می گذارند. ایرانیان معتقدند که وجود سبزه در سفره هفت‌سین، باعث شادابی و نشاط در طول سال میگردد.

سیر دومین سین سفره هفت سین

سیر نماد پاکیزگی، میکروب زدایی، سلامت بدن و نیز زدودن چشم‌ زخم است. همچنین به اعتقاد زرتشتیان بوی سیر دیوان را می‌گریاند. امروزه سیر به معنی سیری چشم و دل نیز به کار میرود.

سنجد سومین سین هفت سین

سنجد را نماد دو عنصر میخوانند. برخی سنجد را نماد سنجیده عمل کردن و گرایش به عقلانیت میدانند. و معتقدند که سنجد را به این نیت در سفره هفت سین می گذارند تا هر کسی با خودش عهد ببندد که با آغاز سال جدید هر کاری را سنجیده انجام دهد. همچنین برخی دیگر سنجد را نماد فرزانگی و زایش میدانند. این عقیده بیشتر در میان مردم رواج دارد. سنجد میوه‌ای است که وقتی بارور می‌شود و بویش در فضا پراکنده می‌شود، باعث پرورش قوای احساسی آدمی است. به همین دلیل برخی بر این باورند که سنجدی که سر سفره هفت سین گذاشته می‌شود، نماد عشق انسان‌ها به یکدیگر نیز است. بنابراین آن را به منظور افزایش علاقه در بین اعضای خانواده، در سفره هفت سین قرار می دهند.

سرکه چهارمین سین سفره هفت سین

سرکه را نماد جاودانگی مینامند. همچنین در گذشته از سرکه برای باطل کردن سحر و جادو استفاده میکردند. قرار دادن سرکه بر سر سفره هفت سین سختی های سال پیش رو، را از بین می برد.

سماق پنجمین سین هفت سین

در فرهنگ کهن ایران، سماق نماد صبر و بردباری و تحمل دیگران بوده است. همچنین سماق را نماد شادی و شادی آور نیز میدانند. گذاشتن آن در سفره هفت سین را به معنای شروع سالی پر از شادی و استقامت در برابر سختی ها میدانند.

سمنو ششمین سین سفره هفت سین

سمنو یکی دیگر از سین های سفره هفت سین است و نماد قدرت و سمبل خیر و برکت است. سمنو غذایی مقوی است که از آرد و گندم تهیه می شود. به آن غذای مرد آفرین می گویند و سرشار از ویتامین E و مواد مغذی است. سمنو به عنوان نماینده ای از جهان قدرت بر سفره هفت سین می رود. ایرانیان چند روز پیش از شروع سال جدید، این ماده را از پخت جوانه های گندم تهیه می کنند. همچنین، معتقدند که قرار گیری آن بر روی سفره هفت سین، سبب افزونی نعمت و برکت در زندگی آنها خواهد شد.

 سیب هفتمین سین هفت سین

سیب، نماد سلامتی، تندرستی و زیبایی است. گذاشتن سیب سر سفره را نشان از دوری از گزند و آسیب و سلامت و تندرستی در طول سال میتوان خواند.

سکه جزو عناصر نوروز

سکه را نماد رزق و روزی، برکت و پرباری و دارایی مینامند. با قرار دادن سکه در هفت سین، سالی پرثمر و پربرکت را به ارمغان می آوریم و روزی مان از جانب خداوند افزایش میابد.

تخم مرغ رنگی از عناصر نوروزی

تخم مرغ های رنگی، زینت بخش سفره هفت سین هستند. تخم مرغ نماد زایش و تولد است.

قرآن از اجزای نوروزی

قرار دادن قرآن بر روی سفره هفت سین مختص به مسلمانان می باشد. همان طور که مسیحیان انجیل، یهودیان تورات و زرتشتیان اوستا را بر سر سفره خود میگذارند. بستگی به اعتقادات هر قوم دارد و نماد از همواره به یاد خدا بودن و یاری جستن از اوست.

آینه سفره هفت سین

آینه نماد شفافیت، پاکی و صداقت است. آینه در سفره هفت سین بدین جهت قرار میگیرد تا اهمیت صداقت و درستکاری را یادآوری کند. معمولا آینه را در بالای سفره قرار میدهند. همچنین برخی از افراد سکه یا سیب را در جلوی آینه میگذارند. آنها بر این باورند که این کار، باعث افزایش دارایی و یا سلامتی در طول سال پیش رو می شود.

شمع مناسب سفره هفت سین

شمع نماد روشنایی و فروغ است. شمع به چرخش انرژی در خانه کمک می‌کند و بهتر است بیش از دو شمع را بر روی سفره هفت سین قرار دهید و آنها را روشن نمایید. شمع انرژی مثبت و خوبی را در خانه پخش خواهد کرد.

ماهی قرمز از عناصر نوروزی

ماهی نماد زایش، زندگی، تازگی و تکاپو است. معمولا ماهی را در تنگ آب شفافی قرار می دهند تا سالی مملو از انرژی و شادابی را پیش روی خود داشته باشند. همچنین ماهی قرمز نماد سال نو چینی هاست. برخی بر این عقیده هستند که ماهی قرمز بر سر سفره های هفت سین ایرانیان از رسوم چینی ها وارد فرهنگ ما شده است. البته چینی ها ماهی قرمز را رها میکنند تا زندگی جریان یابد. اما ما آنقدر در تنگ نگه میداریم تا ماهی بمیرد.