کلیپ
پادکست
متن
| دورۀ دست‌های پنهانفضای‌مجازی(بخش دوازدهم- قسمت اول) |
دانش پژوه بعد از گذراندن این درس قادر خواهد بود به سوالات زیر پاسخ دهد:
- نماد ها چه اهمیتی در سواد رسانه دارند؟
- پیام آشکار وپنهان هر کدام چگونه بر مخاطب اثر می گذارد؟
در جلسات گذشته ما پنج رکن از ارکان هفت‌گانه‌ی فضای مجازی را با هم‌دیگر گفت‌وگو کردیم،
حاکمیت، زیرساخت سخت‌افزاری، زیرساخت، نرم‌افزاری، لایه خدمات، و لایه ابزار اینها را با هم‌دیگر گفتگو کردیم دوتا لایه دیگر باقی می‌ماند دو بخش مهم دیگر از این هفت رکن فضای مجازی باقی می‌ماند که ان‌شاءالله بناست راجع‌به اینها با هم‌دیگر گفت‌وگو کنیم.
لایه ششم لایه محتواست خوب درخصوص محتوا، دو تا نکته بسیار بسیار راهبردی و مهم وجود دارد که باید به آن توجه کنید.
چون بحث‌مان درواقع سواد رسانه‌ای رایج نیست که بشینیم راجع‌به محتوی مسائل جزئی و درواقع ریز غیرضروری مطرح کنیم و بخواهیم مسائل راهبردی ر با هم‌دیگر گفت‌وگو کنیم اولین مسئله راهبردی این است که خوب توجه بفرمایید اگر کشوری پنج لایه سابقی که با هم‌دیگر گفت‌وگو کردیم و الان نام بردم براتون به‌خصوص حاکمیت در اختیارش نباشدجریان محتوایی آن رسانه حالا در فضای مجازی قطعاً به سود او رقم خواهند خورد و این یک‌چیز قطعی و یقینی یعنی حکمرانی فضای مجازی در اختیار ما نباشد.
اگر زیرساخت سخت‌افزاری و نرم‌افزاری و معماری این زیرساخت متعلق به ما نباشد و خدمات متعلق به‌طرف خارجی باشد جریان محتوا قطعاً به سود ما رقم نخواهد خورد این وضعیت است که امروز داریم در فضای مجازی می‌بینیم بله در این فضا حرف‌های خوب محدودی هم تبادل می‌شود و در اختیار مردم قرار می‌گیرد اما عمده به ضرر مردم و به سود دشمنان است.
اولین نکته راهبردی درحالی‌که به‌دلیل بی‌توجهی به اون پنج رکنی که با هم‌دیگر در جلسات قبلی گفتگو کردیم و خود لایه محتوا به‌عنوان محوری‌ترین بخش قرار گرفته است، که حالا ما می‌خواهیم با هم‌دیگر نکاتی درمورد همین لایه محتوا گفتگو کنیم.
اینکه لایه محتوا شده محور اول، خطاست این خطاست تمام سرمایه‌گذاری تقریباً بیست و چهار پنج سال اخیر کشور ما در خصوص فضای مجازی ناظر به محتوا بوده است، عموماً یک ورود جزئی به لایه ابزار کردیم که خیلی جزئی در حد جی‌ال‌ایکس و یک ورود جزئی هم به لایه خدمات کردیم ولی الباقی دیگر رها بود یعنی زیرساخت‌ها که خیلی مهم بود و حکمرانی که از همه مهم‌تر است، به امکان اعمال حکمرانی جمهوری اسلامی بر فضا مجازی بی‌توجهی شده است.
مسئله راهبردی دوم حوزه تدوین محتواست ما با چه سیاستی و به چه شکلی با چه اهدافی و با چه ضابطه‌ای محتوا را تدوین می‌کنیم به‌علاوه تناسب مخاطبین و اینها سر جای خودش بررسی می‌شود.
در این بحث تدوین محتوی چند تا نکته محوری وجود دارد:
نحوه انتقال و القاء پیام که به دو شکل القاء می‌شود:
- – یا به‌صورت آشکار و مبرهن و روشن مخاطب من می‌فهمد، که اگر شما لسان آیات رو نگاه کنید عموماً لسان آیات اینگونه است، یعنی مخاطب معنا را می‌فهمد و مفهوم و درک می‌کنید پیچیدگی ندارد پیام واضح این یک مسئله است
- به‌صورت پنهان و غیرمستقیم محتوا القا می‌شود، ببینید حال اینجا اختلافی وجود دارد که اختلاف مهمی هم هست بی‌توجهی به این اختلاف مسئله‌آفرین می‌شود و ما را از اصل می‌اندازد مجدد در خود محتوا هم به فرعیات می‌پردازیم یعنی درحالی‌که ما در کشورمان به‌دلیل اینکه حکمرانی دادیم به دشمن، زیرساخت را دادیم به دشمن، سخت‌افزار، نرم‌افزار، ابزار و خدمات هم دادیم به دشمن؛ با این وجود واقعاً بحث محتوا فرعی محسوب‌می‌شود.
در همین محتوا هم خودش بخش‌های اصلی‌تری دارد اما می‌آیند ذهن‌ها را منحرف می‌کنند به یک چیز فرعی‌تر و فرعی‌تر و فرعی‌تر وآن را به‌عنوان اصل و مهم جلوه می‌دهند وآن بحث القاء مستقیم و آشکار یا غیرمستقیم و پنهان پیام است.
لسان قرآن را نگاه کنید غالبا لسان قرآن پیام مستقیم و یا گفتگوهایی که بین اهل‌بیت علیهم‌السلام با مخاطبین وجود دارد عموماً مستقیم و آشکار است، بدون لفافه مطلب را صریح بیان می‌کند البته قرآن بطن دارد و اهلش آن را می‌فهمند یک مساله اما اینکه خود ظواهر قرآن چقدر پیامش القاء مستقیم، چقدر غیرمستقیم است؟
غالباً مستقیم حرف خودتان میزان پیچیدگی ندارد، ظواهر قرآن را عرض می‌کنم.
این بحث درک پیام غیرمستقیم اینجا اختلاف‌نظر هست ما معتقدیم پیام پنهانی اثر گذار که مخاطب معنا و مفهوم آن پیام را بفهمد تا به دلایل متعددی نسبت به آن بی‌توجه باشد والا درک می‌کند این چیست.
(ولی مخاطب هوشمند به آن هم کاملاً آگاه است حواسش هست تا واکنش درست نشان بدهد من با یک مثال اصل مسأله را تبیین می‌کنم و بعد آن اختلاف‌نظر و بحث ضمیر ناخودآگاهی که مدعی هستند روی انسان اثر می‌ذارد را عرض می‌کنم.
در جریان وضوی امام حسن و امام حسین علیه‌السلام:
- پیام آشکار این نمایش‌نامه امام حسن علیه‌السلام و امام حسین علیه‌السلام این بود که از یک پیرمرد می‌خواهند بین این دو کودک قضاوت کند تا معلوم شود کدام درست وضو می‌گیرد.
- پیام پنهان این وضو چیست؟
آن پیرمرد مخاطب هوشمند بود فهمید پیام پنهان این است که وضوی شما غلط است اینکه این مخاطب وضوی دو فرد را می‌بیند دلالت التزامی‌اش این است که این دو نفر یک نوع وضو می‌گیرند و مقایسه می‌کند مخاطب هوشمند می‌فهمد، اما مخاطب غیر هوشمند این قصه را درک می‌کند ولی کاملاً بی‌توجه است به پیام آن.
برای نمونه پیام پنهان بسیاری از این انیمیشن‌های قدیمی غربی این است که خانواده‌ها تک‌فرزند و تک والد هستند و این سبک زندگی اشکالی ندارد یا انیمیشن‌هایی که جدیداً تولید می‌شوند اصلاً دیگر خانواده نداریم شما انیمیشن ماشیناسورها را ملاحظه کنید، نجات‌گران کوهستان یا آبشار سرنوشت این انیمیشن‌هایی است که جدیداً پخش می‌شود خوب در اینها دیگر چیزی به نام پدر و مادر نداریم تمام شد، باب‌اسفنجی را نگاه کنید پاتریک تنها زندگی می‌کند خرچنگ تنها زندگی می‌کند خانواده ندارند دخترش جداست از خرچنگ که اصلا شبیه خودش هم نیست همسرش هم جداست بعد باب اسفنجی از یک حلزون به‌عنوان حیوان خانگی مراقبت می‌کند حتی در این قسمت اخیرش که تولید ۲۰۲۱ است یک طناب هم می‌اندازد دور گردن این و در خیابان شبیه سگ گردانی آن را می‌چرخاند وجالبه است که صدای گربه هم می‌دهد، دارد القا می‌کند این پیام پنهان آن است و مخاطب نسبت‌به آن بی‌تفاوت است.
فرض کنید که حالا وسط و انیمیشن‌های مختلف صحنه‌های اکشنی که وجود می‌آید، مسائل عاطفی احساساتی که وجود دارد، دیالوگ‌ها، هیجان‌ها، ماجراجویی‌ها و… مخاطب با اینها درگیر است.
اما یک پیام پنهانی هم دارد یک سبک زندگی را نیز دارد اغوا می‌کند یا مسائل اعتقادی را در القاء مخاطب اینها را می‌فهمد اما بی‌توجه به پیام آن است پیچیدگی بسیار ندارد.
(این سخن افراد پیرو سواد رسانه یونسکو است)
حال نقد ما چیست؟
ما معتقدیم دو نوع محتوا هست که شما چه بدانید چه ندانید این قطعاً بر روح شما اثرگذار است:
قرآن: در روایت داریم که قرآن را باز کنید و مشغول مطالعه باشید و یا تنها به صفحه آن نگاه کنید، سواد ندارد به صفحه نگاه کند همین که تورق کند برای او عبادت نوشته می‌شود؟
ماوراء: یعنی سحر و طلسم و جادو که فرض بفرمایید حالا به یک نحوی با رسانه غیررسمی برسانند این موارد اثر خودش را می‌گذارد؛ شما بدانید یا ندانید اثر گذار است ۰
(البته در شرع مقدس ادعیه و راهکارهایی برای پیشگیری از ابتلا به آسیب‌های این مساله وارد شده است، که جای پرداخت به آن نیست اما بدانیم که جادو وسحر اثر دارد و البته راه پیشگیری آن هم وجود دارد)
دانستن یا ندانستن شما اثری در او ندارد و او اثر خودش را می‌گذارد.
اینکه آقایان می‌آیند می‌گویند در فلان انیمیشن در فلان بازی ویدیویی یا سریال یا فیلم یا پویانمایی و… هرچه یک سری علائمی هست که شما نمی‌دانید این نشانه چیست؟ اصلاً مفهومش به چه معنا ست هر چه نگاه می‌کنید.
اگر یک جریانی در کشورنمی‌آمد بحث بز شاخدار را این‌طور تبیین نمی‌کرد وقتی به بز شاخدار نگاه می کردید تنها بز میدیدید اما آمریکا را نگاه کنید مثلاً آن عکس عقاب را می‌گذارد یا ما این عکس عقاب را به‌عنوان نماد آمریکا در ذهن داریم خوب می‌گویند:
این بز شاخدار یا مسائلی مانند این پنج سال بعد، دو سال یا شش ماه بعد از طریق اثر در ضمیر ناخودآگاه روی شما اثر می گذارد! نقد ما این است:
ما که نمی‌دانیم این چیست و اصلاً مفهومش را درک نمی‌کنیم وقتی چیزی مفهومش درک نشد، فرض بر اینکه این طلسم جادونیست، چگونه اثر می‌گذارد؟
فرض کنید یک نفر می گوید آقا یک کتاب چینی اینجا می‌گذارم وحرفه‌ای‌ترین شبهات اعتقادی را در این کتاب مطرح شده است،شما نگاه کنید، و مرتب ورق بزنید، اما شما که خواندنش را بلد نیستید بر روی شما چه اثری می‌تواند داشته باشد؟
می توان گفت این کتاب چند سال بعد در ضمیر ناخودآگاه من این اثر می‌گذارد؟
درحالی که اصلا نفهمیدم چی شد!
کار هنری اینگونه است مثلاً فرض بفرمایید ما یک نقاشی ببینیم که تعداد زیادی پیام درون این نقاشی است ولی من چون زبان این هنر تصویرگری را بلد نیستم اصلا نمی‌فهمم این چه می‌گوید؟ مفهومش اصلاً به من منتقل نمی‌شود، اما این افراد می‌گویند نه این بعداً در شما اثر می گذارد این یک بحث انحرافی است یا مثلا فلان موسیقی را برعکس کنید بعداً این در ذهن بر عکسش، برعکس می‌شود ودر شما اثر می‌گذارد …