۲۳ – ویژگی های کودک

دورۀ دست‌های پنهانفضای‌مجازی(بخش چهاردهم)

در پایان این درس، از دانش‌پژوه انتظار می‌رود تا بتواند:

• شناخت ویژگی‌های کاربران
  • ویژگی‌های کودک

  ۷. کاربر

باتوجه‌به اینکه دوره مقدماتی است خلاصه‌ای از آنچه در این موضوع باید موردتوجه قرار گیرد مطرح خواهد شد.

باتوجه‌به اینکه دوره مقدماتی است خلاصه‌ای از آنچه در این موضوع باید موردتوجه قرار گیرد مطرح خواهد شد.

• مهم‌ترین گروه سنی در بین مخاطبین رسانه‌های نوین، کودک و نوجوان است و این تأکید در روایات ما هم موجود است؛ مانند قلب الحدث کالارض الخالیه و به همین علت در دوره اجمالی تنها به ویژگی‌های این گروه سنی می‌پردازیم و در دوره‌های پیشرفته ویژگی سایر مخاطبین را نیز مورد بررسی قرار می‌دهیم.

از چهار جهت می‌توانیم ویژگی‌های کودک را مورد بررسی قرار دهیم که در اینجا تنها ویژگی‌های مرتبط‌تر را بررسی می‌کنیم را به سایر ویژگی‌ها به‌صورت تیتروار اشاره خواهیم کرد.

ویژگی‌های شناختی کودک

• امکان تفکر مبتنی بر اصول منطقی
• امکان تفکر قیاسی: مبتنی بر مقایسه الگویی جدید را برای مخاطب پدید می‌آورد؛ مانند پویانمائی زوتوپیا شخصیت اصلی بر خلاف نظر والدینش به شهر می‌آید و پلیس می‌شود در آبشار سرنوشت نیز همین‌گونه داستان رقم می‌خورد.
• نگهداری مفاهیم وکمیت اعداد
• طبقه‌بندی اشیاء
• قادر به تشکیل مفهوم فضا و زمان است: القای تفکر سوفسطائی و پوچ‌گرایی با استفاده از این ویژگی کودک رقم می‌خورد
• افزایش ظرفیت شناختی
• پذیرش سریع
  • چون بچه‌ها زودباور هستند طرف مقابل هر محتوایی را منتقل می‌کند.
    • البته برخی از رسانه‌های چینی منتقد این رویکرد هستند و محصولات انتقادی براین‌اساس تولید کردند مانند: رانک اشتباه می‌رود یا نسل بعدی یا…

متأسفانه، ما در این عرصه بسیار کم‌کار هستیم.

• عینی‌سازی: مبتنی بر این ویژگی طرف مقابل از رسانه برای عینی‌سازی استفاده می‌کند تا آنجا که کودک وجود اسپایدرمن و بتمن و… را باور می‌کند.
• علاقه‌مند به یادگیری
• علاقه‌مند به یادگیری از طریق نمایشنامه: مانند: فیلم و پویانمایی

ویژگی‌های عاطفی کودکان

• غلبه ابراز احساسات به‌صورت کلامی
• کسب مهارت کنترل احساسات
  • اگر کودک در فضای طبیعی رشد کند، این توانایی در او پدید می‌آید؛ چون وقتی مرتب بهانه‌گیری کند وگریه کند کسی با او بازی نمی‌کند.
    • اما کودکی که از صبح تا غروب کنار رسانه می‌نشینید این مهارت را فرا نمی‌گیرد.
• تحرک؛ نشانه نشاط است نه بیش‌فعالی
  • امروزه گمان می‌شود کودکی که در خانه فعالیت زیادی دارد بیش‌فعال درحالی‌که آن بچه‌سالم است تنها راهی برای تخلیه هیجانات طبیعی خود در زندگی‌های آپارتمانی پیدا نمی‌کند درحالی‌که درگذشته کودکان در بیرون از خانه به‌قدری فعالیت می‌کردند که وقتی به خانه بر می‌گشتند آرام بودند چرا که نیاز به بازی در آنها رفع شده بود.
• به انسان‌ها در بروز احساساتشان توجه می‌کند.
• راه طبیعی تخلیه هیجانات کودک:
  • گریه – خنده – گفتگو با همسالان
• علل آشفتگی کودکان:
  • شکست در انجام وظایف یا ارضای نیاز
  • تخلیه‌نشدن هیجانات
  • منع از بازی
  • خستگی زیاد
  • جدایی والدین
  • مرگ والدین
  • تغییر محل سکونت

ویژگی‌های حرکتی کودکان

• توجه به تفاوت‌های جنسیتی در حرکت
• دخترها موارد با تحرک کمتر
• افزایش ظرافت در تحرک به‌مرورزمان
• اگر سیر رشد طبیعی کودک که با فعالیت فیزیکی انجام می‌شود، کودک به‌مرور به در سنین بالاتر به رشد شخصیتی نیز می‌رسد در غیر این صورت جوانی خواهد شد که کودکانه می‌اندیشد
• پسرها موارد با تحرک بیشتر

ویژگی‌های اجتماعی کودکان

• گروه‌های همسالان
• بازی
  • بازی‌های ساختنی
  • بازی‌های اکتشافی
  • بازی‌های جمع‌آوری اشیاء
  • بازی‌های ورزشی
  • بازی‌های سرگرم‌کننده
    • رسانه‌ها از علاقه کودکان به این نوع بازی خبر دارند و برای آن انبوهی از محتوا را آماده کردند؛ اما نکته اصلی اینجاست که بازی‌های رایانه بر خلاف بازی‌های فیزیکی نتایج مثبتی در اجتماعی شدن کودکان ندارد.
• روابط خانوادگی + بازی +گروه‌های همسالان
  • اجتماعی شدن بچه‌ها

شش رکن از ارکان رسانه را خدمت تان توضیح دادیم می‌رسیم به رکن هفتم که آخرین رکن بحث است.

بالاخره کسی که با این‌همه رسانه ومحتوا مواجه می‌شود، کاربر و مخاطب است، چند تا نکته درخصوص کاربر و مخاطب عرض خواهیم کرد البته چون دوره مقدماتی است خلاصه‌ای از آن مواردی که باید مورد توجه قرار بگیرد را ان‌شاءالله خدمت تان عرض خواهیم کرد.

 اول این‌که بدانیم عمده مخاطب ما در مواجه این رسانه‌ها که بیشترین تأثیرپذیری را دارند، کودک و نوجوان هستند؛ قاعدتاً این دو قشر ویژه هستند. امیرالمومنین علیه السلام در سفارش به فرزند بزرگوار خود حسن(ع) :

إِنَّما قَلبُ الحَدَثِ کَالأرضِ الخالِیَهِ مَا أُلقِیَ فِیها مِن شَیءٍ قَبِلَتهُ فَبادَرتُکَ بِالأَدَبِ قَبلَ أن یَقسُوَ قَلبُکَ وَ یَشتَغِلَ لُبُّکَ.

 دل نوجوان مانند زمین دست‌نخورده خالی است که هرچه در آن افکنده شود، آن را می‌پذیرد، از این رو من پیش از آنکه دلت سخت گردد و به خودت مشغول شود به تأدیب و تربیت تو شتافتم.

 (بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۲۰۱)

بر روی این حساب ما باید تمرکز ویژه‌ای در بررسی شناخت ویژگی‌های کودک و نوجوانمان داشته باشیم و در آخر به‌عنوان جمع‌بندی برویم ببینیم که حالا این دستگاه رسانه‌ای که طراحی و تولید شده و در اختیار قرار گرفته است چه تناسبی با مخاطبین ما دارد.

 پس ما متعرض جوان و بزرگسال یا مسائل جنسیتی و… نمی‌شویم و فقط ویژگی های کودک و نوجوان را بصورت اجمالی بررسی می‌کنیم چون دوره مقدماتی است بعد انشاالله در مراحل پیشرفته به امید خدا می‌توانیم درمورد مخاطب حرف‌های خیلی جدی‌تری را خدمتتان عرض کنیم.

 درمورد کودک از چهار جهت می‌شود ویژگی‌های او را مدنظر قرار داد من همه ویژگی ها را می‌گویم ولی درباره آن ویژگی هایی گه برای مسئله ما خیلی راهبردی تر است نکاتی را ان‌شاءالله خدمتتان توضیح خواهم داد.

ویژگی‌های شناختی کودکان:

( منظورمان معمولاً از هفت، هشت سال به بالاست تا حدود ساعت ده دوازده سال است.)

• این ها کم کم تفکر مبتنی بر اصول منطقی پیدا می‌کنند.
•  امکان تفکر قیاسی دارند یعنی دو چیز را باهم دیگر مقایسه می‌کنند و نتیجه‌گیری می‌کنند اگر این مقایسه غلط باشد.

خروجی غلط می‌دهد اگر این مقایسه را رسانه برایش انجام بدهد می‌تواند نتیجه مطلوب را برای خودش بگیرد که حالا مثالهایش را عرض خواهم کرد، اول ویژگی‌ها را بگویم وبعد یکی یکی نکات را عرض می کنم.

•  امکان نگه‌داری مفاهیم و کمیت اعداد را دارد.

– می‌تواند اشیاء را طبقه‌بندی کند، دسته‌بندی کند

 – به تشکیل مفاهیم فضا و زمان توانایی پیدا می‌کند. (ما با این نکته خیلی کار داریم.)

 – ظرفیت شناختی اش افزایش پیدا می‌کند.

 – واقعیات را سریع می‌پذیرد. ما هر چه سنمان بالاتر می‌رود پذیرش از واقعیت در ما ضعیف‌تر می‌شود، روی این حساب این دوران فوق‌العاده، دوران مهمی است.

 – به یادگیری خیلی علاقه دارد.

 از طریق نمایش‌نامه یاد گرفتن خیلی دوست دارد مانند انواع نمایش‌نامه مثل فیلم و انیمیشن. فوق‌العاده انیمیشن را دوست دارد، فوق‌العاده بازی دوست دارد و مطالب را از طریق اینها یاد بگیرد کیف می‌کند.

 بر پایه عینی سازی یاد می‌گیرد، اگر از آن حالت انتزاعی بیایم بیرون بر پایه عینی سازی یاد می‌گیرد.

 رسانه‌ها با توجه به این ویژگی‌هایی که عرض کردیم، چی‌کار می‌کنند؟

 ببینید چند تا کار انجام می دهند:

 یکی اینکه می آیند پدیده‌ها را به هم‌دیگر عرضه می‌کنند مقایسه می‌کنند و خیلی هم زیرکانه این کار انجام می دهند و خروجی مطلوب خودشان را چه در رفتارسازی، چه در اندیشه‌سازی، چه در تحریک احساسات می‌گیرند، بچه مقایسه می‌کند یا مثلاً بچه‌ای که چهارتا انیمیشن آمریکایی می‌بیند به این نتیجه می‌رسد که پدر مادر خوب، پدر و مادری است که اجازه بدهد بچه‌اش هر کاری انجام بدهد هر جا می‌خواهد برود، معنی ندارد پدر و مادر، شما را همراهی کند؛ پدر و مادر خوب آن است که بچه را کاملا رها کند در همین موضوع انیمیشن زوتوپیا را ببینید:

 شخصیت اصلی انیمیشن دختری است که به‌خلاف نظر پدر مادرش تصمیم می گیرد از شهر برود تا پلیس شود، می‌رود در اتوبیای حیوانات که می‌شود زوتوپیا تا به این شغل برسد.

این انیمیشن شاهکاری است در مفاهیم ضداسلام و انقلاب و سبک زندگی و مسائل سیاسی؛ فوق‌العاده کار کردند و در لیست پنجاه فیلم برتر هم قرار گرفته است.

 چند سال پیش‌تولید شده و خیلی هم بر روی آن سرمایه‌گذاری کردند، و امثال انیمشن زوتوپیا نیز همینطور هستند؛ باعث می شوند ترسیم می کند مادر  وپدر اینگونه است وبچه با مادر و پدر خود مقایسه می کند، به او گفته می شود پدر ومادری خوب است که فضا را کاملا باز بگذارد تا برود هر کاری دوست دارد بکند یا به عنوان نمونه دیگر انیمیشن آبشار سرنوشت که تلویزیون پخش می‌کند هم اینگونه مطالب را داریم.

 در مسئله مفاهیم زمان و مکان و فضا و زمان می آیند سوءاستفاده‌ای که از این قصه می‌کنند این است که تفکر سوفسطایی را به ذهن بچه برای دعوت او به پوچ گرایی وبیهوده انگاری زندگی منتقل می کنند.

 یا تویی که الان داری یک بازی را بازی می‌کنی آن شخصیت درون بازی خودش فکر می‌کند یک موجود است! اینها را به شما القا می‌کند این و بعد خودت ممکن است بخشی از بازی کسی دیگری باشی!

 خیلی زیرکانه در انیمیشن‌ها جدید دارند اینکار را می‌کنند و در بخش فیلم برای بزرگ‌ترها مثل فیلم تنت چند فضایی بودن و این‌که یک نفر می‌تواند هم‌زمان سه جا باشد بر اساس یک فرضیه که لایه‌های مختلف زمانی داریم.

 خیلی حرفه‌ای در رسانه این کار را می‌کنند، چون بچه‌ها زود باورند، موضوعات متنوعی را برای القاء مسائل بخصوص بن‌مایه‌های سبک زندگی به ذهن بچه‌ها منتقل می‌کنند.

 هرچند مثلاً رسانه‌های چینی مقداری برای نقد این رسم، کارهایی می‌کنند مثل سر رنگ اشتباه می‌رود یا مثلاً انیمیشن نسل بعدی از این کارهای انتقادی می‌کنند یا انیمیشن چراغ جادو که تولید چین شده است هرچند یک سری مشترکات با سبک زندگی مزخرف آمریکایی دارد اما نگاه به برخی از مسائل دارد همه قبول دارند که جنگ است جنگ! مخاطب هم مخاطب بکری است اما ما با اینکه در دنیای کتاب الحمدالله سال‌های گذشته خیلی کارهای خوبی انجام شده ولی در حوزه رسانه افتضاح عمل می کنیم.

 تولید بازی و انیمیشن فراوان هم در آن بحث یادگیری از طریق نمایش‌نامه مؤلفه بسیار مهمی است و کارش عینی سازی مفاهیم است، مفاهیم انتزاعی را می آید باور می کند تبدیل می کند به عینیات و خروجی می‌گیرد، بچه باور می‌کند، بچه وجود اسپایدرمن، وجود بتمن، وجود کت وومن، وجود سوپرمن را باور می کند؛ قدرت این‌ها توان این‌ها را باور می‌کند.

 شما خودت را بکشی سیاره گنج وجود ندارد، این دروغ این الکی این کارتون این بازی بعضاً بچه‌ها حالا در بحث رفتار عرض خواهم کرد اینان الگوی فرزندان ما قرار می‌دهند و رفتار را تکرار می‌کنند.

حوزه عاطفی کودکان:

 بچه‌ها یواش‌یواش به جایی می رسند که احساساتشان را به‌صورت رفتاری ابراز کنند مثل اینکه به عروسک محبت کنند یا کلامی است و آرام آرام یاد می‌گیرند ابراز کنند.

بچه‌ها اگر در محیط بیرون و در محیط فیزیکی تربیت بشوند و طبیعی تربیت بشوند، مهارت کنترل احساسات را آرام آرام یاد می‌گیرند، چون اگر بخواهد گریه کند، لج کند، قهر کند، اینو بزند، اونو بزند، کسی با او بازی نمی‌کند، تحویلش نمی‌گیرند، طردش می‌کنند.

 پس یاد می‌گیرد خودش را کنترل کند، ولی بچه‌ای که صبح تا غروب روبروی دستگاه‌های بازی است این امکان و مهارت را از کف می‌دهد، امکان ابراز کلامی احساسات را از کف می‌دهد و این‌همه لطمه در بُعد عاطفی بچه‌هاست، اگر بچه تحرک دارد این نشاط دارد ولی متأسفانه امروز رسانه‌ها بچه ها را یک‌جانشین می کنند و بچه متهم می‌شود به بیش‌فعالی، عموماً بیش‌فعال‌ها صد در صد سالم هستند؛ من و شما ۳۰ سال قبل ۴۰ سال قبل در کوچه و خیابان امکان بازی داشته‌ایم، هیجانات به صورت طبیعی ایجاد و تخلیه می‌شد و بروز پیدا می‌کرد و خسته می‌شدیم.

بچه بیچاره امروز فضا ندارد و نمی‌تواند به صورت صحیح انرژی خود را تخلیه کند.

• تحرک نشانه نشاط است.
• توجه به انسان‌ها‌ در بروز احساساتش توجه می‌کند، به اشیاء و حیوانات و این‌ها قالب‌ انسان‌ توجه می‌کند.
• –         راه تخلیه صحیح هیجانات بچه چند تا چیز است:
  • گریه، خنده، گفتگو با همسالان،بازی

 ارتباط با همسالان فوق‌العاده کم شده است به‌خصوص دوسالی که کشور درگیر کرونا بود جریان تربیتی کشور فوق‌العاده لطمه خوردند: هم نوجوانان ما، هم کودکانمان، هم آموزش‌وپرورش، هم به آموزش عالی، هم حوزه.

 نظام تعلیم‌وتربیت به‌شدت لطمه خوردند کودکان از همه بیشتر محروم شدن از هم سن وسالان خود چون تا قبل از حداقل می‌رفتند مدرسه بالاخره چهارتا دوست و رفیق یا در مهدکودک بود از این‌ها محروم شدند.

          عوامل آشفتگی کودکان:

•  شکست در انجام وظایف یا ارضاء نیاز مثلا در بازی کردن شکست بخورد.
• –         در هنگام انجام وظایف اش نتواند هیجانات طبیعی اش را تخلیه کند.
• –         بچه ای که گریه و خنده و گفتگو همسالان را انجام ندهد.
• –         از بازی کردن طبیعی منع بشود.
• –         وقتی زیاد خسته بشود.
• اگر پدر و مادرش از هم جدا بشوند.
• اگر یکی از والدین را از دست بدهد.
• تغییر محل سکونت.

 این‌ها بچه را آشفته می‌کند، بعضی از بچه‌ها شبها دیوانه می‌شوند، لج می‌کنند، قهر می‌کنند، بهونه می‌گیرند، پدر مادر به‌هر شکل این بچه را می‌خوابانند وقتی خوابید می‌گویند: خوابش می‌اومد این لج کردنش به‌خاطر این بود؛ خوب این بچه وقتی هیجاناتش هم تخلیه نشود لج می‌کند بازی نکند لج می‌کند در خونه جست‌وخیز نکند و این‌همه مانع ما تو خونه برایش می‌چینیم در نتیجه بچه لج می‌کند، ما بچه را بستیم متأسفانه طبیعتا بچه لج می‌کند و بچه آشفته می‌شود، بهم می‌ریزد.

 اگر ما استفاده از فضای مجازی وبازی فیزیکی را تقسیم نکنیم لطمه خواهیم خورد.

 ویژگی‌های حرکتی کودکان:

• بچه‌های پسر تحرکاتشان و نشاط و جست‌وخیز بیشتری دارند، دخترها ظرافت در انجام کار بیشتری دارند.
• طبیعی این است که به‌مرور زمان مهارت انجام کارها را یاد می‌گیرد ظرافت هم کم کم بالا می‌رفت اما اگر بچه‌ای را ما بی‌ضابطه بنشانیم پای این رسانه‌ها یا تلویزیون یا دستگاه بازی یا موبایل این بچه، زندگی را تجربه نمی‌کند، بیست سالش هم شود بچگی می‌کند در بیست سالگی همچنان بچه‌ست، در بیست سالگی‌اش دست‌وپاچلفتی است خیلی ویژه باید توجه کنیم این را باید بدانیم که بچه‌ها به‌مرور زمان مهارتشان افزایش پیدا می‌کند، ظرافت در کار یاد می‌گیرند، اگر می‌خواهید بچه‌های مسئولیت پذیر داشته باشیم و بچه‌های توانمند داشته باشیم باید اجازه دهیم سیر طبیعی زندگی را تجربه کنند؛ البته به‌معنای این نیست که بچه از این‌ها محروم بشود نه محروم نشه اما یک زمانی برایش در نظر بگیریم مثلاً بگوییم یک ساعت، دو ساعت الباقی آن زندگی طبیعی را باید تجربه کند.

ویژگی های اجتماعی کودکان:

بازی کردن، ارتباط با گروه‌های همسال و روابط خانوادگی گفت‌وگویی که خانواده با هم دارند و عشق و محبتی که والدین به بچه خود ابراز می‌کنند و… کمک می‌کند بچه اجتماعی بشود.

  الان می‌بینید که متأسفانه همه ما لطمه خوردیم لذا بچه منزوی می‌شود گوشه‌گیر می‌شود در برقراری ارتباط مشکل دارد، بلافاصله پسش می‌زند، میزند، راهش نمی‌دهد، اسباب‌بازی‌اش را نمی دهد، در حیاط مدرسه یک گوشه می نشیند، یعنی این بچه اجتماعی نشده است.

اگر می‌خواهید اجتماعی بشود باید توجه کنیم به این سه عنصر (ارتباط با همسالان و بازی و روابط خانوادگی) اینها بچه را اجتماعی می‌کند.

 بچه‌ها در حوزه بازی چه بازی‌هایی را دوست دارند؟

•  بازی‌های ساختنی مثلا لگو را بچینیم.
•  بازی های اکتشافی: هیجان داشته باشه برویم یک چیزی را کشف کنیم.
•  جمع‌آوری اشیا معین: این بیست قطعه ریز را می‌نشیند، اینها را جمع می‌کند دور هم می‌چیند با اینها مشغول می‌شود.
• –        بازی‌های ورزشی: فوتبال، بسکتبال
• بازی های سرگرم‌کننده.

          اینها جزو علاقه‌مندی های اوست رسانه‌ها در تولید بازی ویدئویی به این مسائل خیلی توجه می کنند و لذا همه نوع بازی تولید می‌کنند و برایشان عرضه می‌کنند و در اختیار بچه ها قرار می‌دهند مثلا در سال ۱۴۰۱ که در حال بررسی هستیم بازی سرگرم‌کننده الان بخش قابل‌توجهی از این صنعت بازی را در بر گرفته است.

          عمده بازی‌هایی است که بسیار ساده ولی بسیار سرگرم‌کننده است و به هدف تجاری تبلیغات گرفتن تولید می‌شود.

 این ویژگی بچه را می داند و براساس آن بازی تولید می‌کند و بچه ساعت‌ها می‌شنشیند پای بازی و بازی می‌کند.

 بازی اکتشافی یا بازی‌های ساختنی طراحی می‌کند بچه شود ساعت ها بازی می‌کند خب پدر و مادر باید هنر به خرج بدهند زمینه بازی سنتی را فراهم کنند چه در درون خانه چه در فضای مجتمع، حیاط نیست حداقل ورزشگاهی پارکی بچه را ببرند.

تأکید می‌کنم کودک باید سیر طبیعی را طی کند و بزرگ شود وگرنه دچار مشکلات مختلفی می‌شود.

بحث ویژگی نوجوان را ان‌شاءالله در جلسه‌ی بعدی خدمتتان عرض خواهیم کرد و در سه حوزه ویژگی‌های شناختی و عاطفی و رفتاری و در انتهای جمع‌بندی از منظر رابطه‌ای کاربران و فضای مجازی خدمت تان خواهیم داشت و سلام علیکم و رحمت الله و برکاته.