زیادی چاق شدیم و به همان نسبت بیماریهای قلبی، عروقی، سکته های مغزی، گرفتگی رگها، افزایش کلسترل و تری گلیسیرید، چربی خون، غلظت خون، نارسایی کلیه، دیابت، هپاتیت و… فراوان شده است. بسیاری از بیماریها هم که در سالهای گذشته نبود اکنون همانقدر که افراد چاق فراوان شده اند آن نیز روبه فزونی نهاده است، بیماریهای فراوانی که ریشه در چاقی دارند بیماریهایی که خود به عامل اصلی مرگ و میر مردم ایران تبدیل شده اند.
رژیم غذایی نامناسب و پرخوری و در کنار آن کاهلی و کم تحرکی سبب شده که کبدها چرب شوند، تا حدی که براساس برخی تحقیقات انجام شده حدود ۳ میلیون نفر از مردم کشورمان دچار بیماریهای مخصوص کبد هستند. کبد یا همان جگری که در بدن مسئول اصلی تنظیم بسیاری از نیازهای سایر اجزاء بدن است و غذایی که میخوریم را برای استفاده سایر اعضاء تجزیه میکند..
این عضو حیاتی، که هم چربیها را میشکند و تجزیه میکند و ویتامینها، کلسترول، صفرا، گلوگز، اسیدلاکتیک، آمونیاک را برای جذب یا دفع آماده میسازد.
در سالهای اخیر یکی از عمدهترین مسمومیتهای مرگآور کبد، همان مصرف چربی اضافی است که همچون جوشهای چربی و جوانی، سراسر سطح و عمق کبد را فرا میگیرد و کارهای عادی آن را مختل میسازد.. کبدی که اگر خوب کار نکند، چهرههای زرد و رنگ پریده را فراوان خواهیم دید و اگر از کارکرد اصلی خود باز بماند، بیماریهای هپاتیت، دیابت و همچنانکه در ابتدا اشاره کردم انواع و اقسام سکتههای کشنده را پیش پای افراد چاق و یا دارای کبد چرب باز میکند.
البته فکر هم نکنید کبد چرب فقط برای افراد چاق است، افراد لاغر هم میتوانند با مصرف چربی و روغن فراوان گرفتار کبد چرب شوند، بیماری که اگر ظاهر شد، همانند هر بیماری برای همیشه در بدن انسان میماند و خارج کردن آن تقریبا غیرممکن و یا بسیار سخت میشود.
دکتر بشیر حاجی بیگی عضو انجمن هپاتیت ایران، کبد چرب را بیماری جدید شایعی و مخصوص زنان خانهدار کارمندان معرفی میکند و میافزاید: اکثر بیماریها از سفره و شکم برمیخیزد و اگر مردم ما بتوانند به تغذیه خود بیشتر توجه کنند و غذاهای سالم مصرف نمایند، حداقل نیمی از بیماریها در کشوری کم خواهد شد.
وی درباره کبد چرب توضیح میدهد: کبد چرب، کبدی است چربی در آن رسوب کرده باشد و عمدتا شامل تریگلیسیریدهاست این بیماری عمدتا در افرادی پیدا میشود که چاق هستند، یا مبتلا به دیابتند و یا دارای چربی خون را تحرک کم هستند. اگرچه مصرف برخی از داروهای کورتندار مثل پردنیزولون و آمیددارن، استروژن و حتی در مواردی آسپرین میتواند سبب رسوب چربی در کبد شود.یکی از فعالیتهای مهم کبد، ذخیرهسازی و سوخت و ساز چربیها در بدن است.
وی میگوید: کبد طبیعی حاوی حدود ۵ گرم چربی در ۱۰۰ گرم وزن خود است و هرگاه این چربی بیشتر از ۵ درصد شود به آن اصطلاحا کبد چرب میگوئیم تا حدی که با انباشت چربی در کبد، منجر به التهاب سلولهای آن میگردد.
عضو انجمن هپاتیت ایران ادامه میدهد: در بیماری کبد چرب، معمولا علامت خاصی بروز نمیکند تنها با انجام آزمایشات دورهای اختلال در آنزیمها آن را مشخص میسازد یا اینکه در زمان سونوگرافی به علل دیگر وجود چربی بیش از حد طبیعی در کبد معلوم میشود. اما در برخی موارد با علایمی نظیر خستگی مدام و احساس ناراحتی در قسمت فوقانی شکم همراه است اگرچه در این مورد هم میبایست ابتدا از منفی بودن هپاتیت بی و سی و برخی دیگر از بیماریهای کبدی مطمئن
دکتر حاجی بیگی میگوید: انجام سونوگرافی و نمونهبرداری (بیوسپی کبد) از دیگر راههای تشخیص است که همکاران از آن مطلع هستند، اما آنچه که برای عامه مردم مهم است اینکه بدانند کبد چرب نشانه مهمی از وجود بیماری یا چاقی، دیابت، وجود چربیهای خون ( کلسترول تری گلیسیرید) و عدم تحرک و ورزش است که میتواند زندگی طبیعی افراد را مختل و آنها را در مقابل سایر بیماریها ناتوان و فرسوده سازد.
وی درباره تاکید میکند که عمده کبد چرب که در سالهای اخیر در کشور ما زیاد شده، در میان افراد چاق شایع است ادامه میدهد: عواملی چون عدم تکامل جسمانی، توسعه تکنولوژی، زندگی ماشینی، شهرگرایی، تنآسایی، رفاه مادی، مصرف بیرویه مواد غذایی و… از عواملی هستند که موجب افزایش تعداد چاق شده است.
وی میافزاید: برای کاهش وزن باید در قدم اول به شیوه زندگی خود توجه داشت و رژیم غذایی با محدودیت کالری را به اجرا درآورد ولی رژیمهای غذایی سخت و طاقتفرسا سبب عدم همکاری بیمار میشود. به همین دلیل ما معتقدیم که مشکل عمده در درمان چاقی، کاهش وزن نیست بلکه حفظ کاهش وزن است که متاسفانه تعداد محدودی از بیماران به طور دائم کاهش وزن خود را حفظ میکنند و در وضعیت تعادل به سر میبرند.
دکتر حاجی بیگی درباره راههای درمان کبد چرب هم میگوید: اولیه قدم افزایش تحرک و انتخاب ورزش و به موازات آن کاهش چشمگیر مصرف چربی اشباع شده در غذای مصرفی است. زیرا قویترین عامل در افزایش چربیهای مضر، مصرف اسیدهای چرب اشباع شده است. باید محصولات لبنی پرچرب، کره، پنیر، بستنی، سوسیس، گوشتهای چرب را حذف کرد و به جای آن از محصولات لبنی کم چرب، گوشت بدون چربی و سبزیجات و میوه استفاده کرد.
وی ادامه میدهد: همه افراد در معرض کبد چرب لازم است از میزان چربی غذای خود کم کنند، حرکت به سمت مصرف شیر با یک درصد چربی به جای مصرف شیر کامل نیز منجر به کاهش قابل توجهی از چربیهای خون میشود.
عضو انجمن هپاتیت ایران میافزاید: چاقی منجر به افزایش چربیهای مضر در کبد میشود، کاهش وزن رکن اساسی محسوب میشود، کاهش وزن البته برای اکثر بیماران مشکل است و افراد کمی قادر به افزایش فعالیت فیزیکی به میزان کافی جهت کاهش وزن هستند و به همین دلیل نیاز به یک برنامه غذایی ثابت جهت کاهش میزان کالری دریافتی هستند.
وی میافزاید:در مجموع کاهش کالری یعنی به نصف رساندن میزان هر وعده غذایی در رستوران، حذف نان، چیپس و سایر مخلفات همراه وعده غذایی، حذف وعدههای به اصطلاح تهبندی از جمله راهحلهای کاهش چربی خون و جلوگیری از ایجاد کبد چرب است.
وی میافزاید: البته حذف کامل مصرف الکل یکی از موضوعات علمی است که خوشبختانه در کشور ما کبد چرب به دلیل مصرف الکل به دلیل اعتقادات مذهبی در حداقل عوامل قرار دارد. اما با کمال تاسف استعمال دخانیات جای الکل را گرفته است زیرا مصرف سیگار و دخانیات علاوه بر افزایش چربیهای مضر (LDL) به کاهش چربیهای مفید (HDL) منجر شده که خطر سکته قلبی و کبد چرب را افزایش میدهد.
دکتر حاجی بیگی میگوید:باورهای اشتباهی در فرهنگ ما وجود دارد که سبب بروز کبد چرب میگردد. از جمله آن میتوان به این نظر افراد اشاره کرد که میگویند چون پدر و مادر ما چاق هستند ما نیز چارهای جز پذیرش چاقی نداریم. اگرچه یکی از عوامل چاقی، ارث است ولی عادات غذایی هر فرد خصوصا از دوران کودکی میتواند در تنظیم وزن دخالت داشته باشد. کودک معمولا از غذاهایی استفاده میکند که والدین چاق او میخورند، اما نباید سرنوشت هر فردی را به والدین نسبت داد.
وی میگوید: یکی دیگر از این باورها ادعایی است که افراد میگویند “من حتی آب هم بخورم چاق میشوم” درحالیکه آب انسان را چاق نمیکند، چربی با مصرف پروتئین و استفاده فراوان از مواد نشاستهای افراد را چاق میکنند.
دکتر حاجی بیگی ادامه میدهد: برخی نیز میگویند اگر ورزش کنیم، غذای بیشتری مصرف میکنیم و چاق میشویم. در حالیکه اگر ا فراد به رژیم غذایی پایبند باشند و برنامه ورزش منظم هم داشته باشند، کاهش وزن و چربی آنها قطعی است و خود افراد چاق هم به این مسأله واقف هستند که پس از کاهش تحرک در زندگی، چاق شدهاند. یعنی با ورزش چاق نشدند اما بدون ورزش و با مصرف غذای بیشتر از نیاز خود چاق میشوند که نباید گناه چاقی خود را به گردن ورزش بیندازند.
خانم دکتر مهتاب شعبانی فوق تخصص گوارش و عضو مرکز هپاتیت ایران هم در زمینه راههای جلوگیری از بروز بیماری کبد چرب به کمکمان میآید و میگوید: اصلیترین عاملی که سبب بروز بیماری کبد چرب میشود. خوردن غذاهای چرب است و بهترین راه جلوگیری از بروز این پدیده در انسان دوری از مصرف غذاهای چرب و به ویژه غذاهایی که به نام غذاهای فستفود و ساندویچ در خارج از محیط منزل تهیه میشود.
وی میافزاید: مصرف غذاها به روش آبپز و بخارپز و استفاده از سبزیجات و غذاهای گیاهی از راههایی است که میتوان برای جلوگیری از ابتلاءبه کبد چرب برای آن حساب ویژهای در زندگی ایجاد کرد و در کنار مصرف چنین غذاهایی روزی نیم ساعت ورزش کرد، ورزشی که ضربان قلب ما را به ۱۲۰ برساند و کاملا عرق کنیم.
وی در پاسخ به نظر عدهای از افراد که مدعی میشوند نمیتوانند از طعم و مزه غذاهای چرب بگذرند و بدون چربی غذاها برای آنها غیرقابل مصرف خواهد بود، نیز میگوید: چربی برای کبد مضر است غذایی که سرخ میشود آکنده از چربی است. حداقل کاری که این افراد میتوانند انجام دهند، این است که از روغن کمتری برای سرخ کردن غذا استفاده کنند. راهحل بعدی هم این است که از ماهیتابه هایی که اخیرا به بازار آمده و غذا را بدون روغن سرخ میکنند، استفاده کنند. انسان با عادت میتواند به جنگ روشهایی غلط برود. ما بیمارانی داریم که وقتی میگوییم نمک نخورید، یا غذاهای چرب و سرخ شده نخورید، انگار که دنیا را از آنها گرفتهایم. همین بیماران بعد از اینکه دچار حملات قلبی میشوند یا سکته میکنند. بعد از وحشتی که سراسر وجود آنها را میگیرد دو – سه هفته یا یکی – دو ماه، عدم مصرف نمک، چربی، قند و… برای آنها یک مسأله عادی میشود و ذائقه آنها کاملا تغییر میکند که نشان میدهد ما مردم ایران میتوانیم عادت غذایی خود را تغییر دهیم اما همیشه اجباری باید برای ما وجود داشته باشد!
خانم دکتر شعبانی برای جلوگیری از ابتداءافراد به کبد چرب میگوید: در درجه اول از روغنهای جامد استفاده نکنید، اگرچه مصرف روغنهای مایع هم باید محدود شود، چون روغنهای مایع هم چاق کننده است و با مصرف آن دچار اضافه وزن و چربی کبد میشویم. غذاهای پرچرب مثل انواع شیرینیها و خامهها، شکلاتها و.. را هم ترک کنیم، پرخوری نکنیم، از گیاه مرزنگوش برای تقویت کبد میتوان استفاده کرد. ما در موارد التهاب کبدی برای بیماران خود مصرف گیاه مرزنگوش توصیه میکنیم. هر چیزی که انسان را چاق نکند، به تقویت کبد کمک میکند.
عضو مرکز هپاتیت ایران راههای بازگشت به سلامت قلب و عروق میگوید:ما در ایران عادتهای خوب غذایی داشتیم و البته هنوز هم داریم که عدهای از مردم به ویژه در روستاها از آن استفاده میبرند و سود آن را هم میبینند، همچنانکه کلم، کاهو، سیب، لیمو، پوست مرکبات، نعناع، پونه، کاسنی، انگور، مرزنگوش، توت، توت فرنگی، هویج، جوانه گندم، خار علیص از گیاهان دوستدار کبد هستند. البته بسیاری هم آن را فراموش کردهاند. ما به طور غذاهای فستفود سالم داریم؛ میرزا قاسمی یک نوع غذای سریع اما سالم است، با تخم مرغ میتوان بسیاری از غذاهای سریع را تهیه کرد. غذاهایی که با میگو پخته میشوند سریع هستند. در خراسان غذایی با کشک درست میشود که شبیه کله جوش قمیها و اصفهانیهاست اسم این غذا “قورتی دوغ” است که سرشار و انباشته از کلسیم است. من دو سال در شهرهای بیرجند و مشهد طبابت کردم. فقیرترین مناطق خراسان به دلیل مصرف این غذا مشکل پوکی استخوان ندادند. در کردستان هم نظیر این آش جزو غذاهای سنتی است. ما وقتی غذاهای سنتی خودمان را فراموش میکنیم، به چندین بلا و بیماری دچار میشویم. اما آنچه که در سالهای اخیر به نام فستفود فروشی در کشور با تقلید از کشورهای غربی ایجاد شد، غذا نمیفروشند بلکه سم، آفت و بیماری چاقی و کبد چرب را به کودکان و نوجوانان و خانوادههای ایرانی عرضه میکنند. چاقی و اضافه وزن بیماری قرن است اما غربیها بیشتر ورزش میکنند که آن را نیز ما انجام نمیدهیم و چربی در بدن ما رسوب میکند.
وی ادامه میدهد: متاسفانه نسل کودک و نوجوان ما به دلیل مصرف غذاهای ناسالم اما پرچرب، چاق هستند. اما کم خون و دچار پوکی استخوان میباشند.
دکتر شعبانی در پاسخ به این شبهه یا سئوال خانوادهها که فرزندشان به شدت علاقمند به مصرف غذاهای فستفود است و علاقهای به استفاده از غذاهای سنتی ندارد و قرار دادن غذاهای ساده و مقوی روی سفره را نمیپذیرند، هم میگوید:این مادر و پدر هستند که آداب غذا خوردن را به فرزندان خویش میآموزند وقتی پدر و مادر در جشن تولد به عنوان تزیین سفره از نوشابههای گازدار استفاده میکنند و یا وقتی پدر و مادرها عصر یک روز تعطیلی فرزندانشان را به فستفود فروشی میبرند، وقتی پدر و مادرها بهترین تنقلات را پفک و چیپس میدانند، معلوم است که بچه هم از پدر و مادر یاد میگیرد و خیال میکند غذای خوب غذایی است که پدرش از بیرون تهیه میکند، وقتی شما میهمان دارید و برای پذیرایی از میهمانان به جای، دوغ با نوشابه شیرین و گازدار پذیرایی میکنید، فرزند شما هم تصور میکند که استفاده از این نوشابهها و غذاها یک کار با ارزش است بنابر این فرزندان هرچه هستند نتیجه تربیت پدر و مادرند آداب سفره را کودکان و نوجوانان از خانوادهها میآموزند و ذائقه آنها شکل میگیرد.
دکتر شعبانی ادامه میهد:زمانی در قزوین مأمور بودم. در آنجا با کمک نعناع و لیموترش نوشابه بسیار خوشمزهای را تهیه میکردند، بدیهی است که پدر و مادرها اگر چنین نوشابهای را تهیه کنند و در اختیار فرزندان خود قرار دهند، قطعا آنها دیگر به سراغ نوشابههای گازدار مضر نمیروند.
وی ادامه میدهد: امروزه با عصاره پونه در کشورهای توسعه یافته جهان دارویی تهیه کردند که برای درمان روده بیقرار است، قیمت این دارو هم بسیار گران است درحالیکه ما در ایران به صورت سنتی سبزی پونه استفاده میکنیم، اما در شکل مدرن و شهری، آن را کنار گذاشتهایم.
* همانقدر که جمعیت کشور زیاد شده، شمار افراد چاق هم فراوان شده است، بیماری به ظاهر خوش هیکلی که عامل اصلی مرگ و میر بیماران دچار ناراحتی قلبی و عروقی و مغزی است
* در اکثر موارد چاقی و اختلال در چربیها، خود علت شکلگیری کبد چرب است. اما مرض قند، مصرف مشروبات الکلی، بد غذایی، سوء تغذیه، مصرف برخی از داروها و کمتحرکی و بیگانه بودن با ورزش در بروز این بیماری نقش دارند
* کاهش وزن و فرار از چاقی، کنترل بیماری دیابت، کاهش چربیهای خون و خصوصا تغییر در شیوه زندگی مهمترین راههای درمان بیماری کبد چرب است
دکتر بشیر حاجی بیگی، عضو انجمن هپاتیت ایران: کبد طبیعی حاوی حدود ۵ گرم چربی در ۱۰۰ گرم وزن خود است و هرگاه با مصرف غذاهای پرچرب این چربی افزایش یابد، فرد دچار کبد چرب میشود
* زندگی ماشینی، شهرگرایی، تنآسایی، رفاه مادی، مصرف بیرویه مواد غذایی به ویژه غذاهای چرب و شیرین از عوامل اصلی بروز چاقی و بیماری کبد چرب است
* خانم دکتر مهتاب شعبانی، فوق تخصص گوارش:بیمارانی داریم که میگویند نمیتوانند به غذاهای کم چرب لب بزنند، اما هنگامی که دچار سکته میشوند و مرگ را پیش چشم خود میبییند، به ناچار عادت غذایی خود را اصلاح میکنند و در کمتر از یک ماه بعد از حادثه، ذائقه آنها کاملا به غذاهای کم چرب عادت میکند
* نعناع، پونه، کاسنی، انگور، مرزنگوش، توت، هویج، جوانه گندم، کاهو، کلم، سیب، لیمو، پوست مرکبات، خار علیص از گیاهان دوستدار کبد هستند
