استفتائات

نگاه کردن به عکس نامحرم‏
۹. آیا نگاه کردن به عکس شخص نامحرمی – چه مرد و چه زن – که حد واجب پوشش را در عکس رعایت ننموده، در کدام یک از صورتهای زیر جایز است:
أ. صاحب عکس را نشناسد؟
ب. صاحب عکس را بشناسد؟
باسمه تعالی؛ در صورت نشناختن و نبود مفسده جایز است.۶۰۷
ظاهر کردن عکسهای خانوادگی‏
۱۰. آیا ظاهر کردن عکسهای خانوادگی توسط مرد نامحرم جایز است؟
باسمه تعالی؛ اگر صاحب عکس را نشناسد و موجب مفسده نشود، اشکال ندارد.۶۰۸
نگاه کردن به عکس و فیلم‏
۱۱. آیا نگاه کردن به تصاویر بانوان اعم از تلویزیون و یا روزنامه و غیره چه صورت دارد؟
باسمه تعالی؛ نظر به عکس و فیلم در حکم نظر به شخص نیست. اگر مفسده بر آن مترتب نباشد، بدون قصد ریبه مانع ندارد.۶۰۹
نگاه کردن به کتابهای مُصَوَّر
۱۲. در رابطه با انقلاب فرهنگی، جهاد دانشگاهی اقدام به ترجمه تعداد زیادی کتب علمی نموده است. در بعضی از این کتب برای توضیح بیشتر مطالب عکسهایی چه به صورت نقاشی و چه به صورت عکس واقعی وجود دارد که در آنها تصویر زنان بی‏حجاب دیده می‏شود. با توجه به اینکه حذف چنین تصاویری، گویایی مطالب کتاب را تا حدی کاهش می‏دهد، خواهشمند است تکلیف شرعی را در مورد قرار دادن یا قرار ندادن این عکسها و یا نقاشیها در کتبِ ترجمه شده بیان فرمایید؟
باسمه تعالی؛ وجود عکسها و نقاشیها اگر موجب مفسده نباشد، حذف آن لازم نیست.۶۱۰
ب. احکام تماس‏
۱. هر کس نگاه کردن به او حرام است تماس بدنی با او نیز حرام است، پس تماس بدنی زن نامحرم با مرد نامحرم و به عکس جایز نیست.۶۱۱
۲. دست دادن مرد نامحرم با زن نامحرم جایز نیست، و اگر از زیر پارچه و لباس باشد اشکالی ندارد؛ ولی بنابر احتیاط دست زن را فشار ندهد.۶۱۲نگاه کردن وتماس بدنی دارای موارد استثنا نیز است. برخی از آنها عبارتند از:
۱. نگاه کردن و لمس نمودن پسر بچه و دختر بچه غیر ممیّز، اگر از روی شهوت نباشد، اشکالی ندارد؛ ولی برای مرد احتیاط آن است که دختر بچه شش ساله نامحرم را نبوسد و در دامان خود نگذارد، ولی کمتر از سنّ مزبور و بدون شهوت اشکالی ندارد.۶۱۳
۲. اگر در حال ناچاری، زن بخواهد زن دیگر یا مردی غیر از شوهر خود را تنقیه کند یا عَورت او را آب بکشد، باید چیزی در دست کند که دست او به عورت نرسد. و همچنین است اگر مرد بخواهد مرد دیگر یا زنی غیر زن خود را تنقیه کند یا عورت او را آب بکشد.۶۱۴
۳. اگر مرد برای معالجه زن نامحرم ناچار باشد که او را نگاه کند و دست به بدن او بزند اشکال ندارد؛ ولی اگر با نگاه کردن بتواند معالجه کند، نباید دست به بدن او بزند. و اگر با دست زدن بتواند معالجه کند، نباید او را نگاه کند.۶۱۵
۴. اگر انسان بدون قصد لذت به صورت و دستهای زنهای اهل کتاب مثل زنهای یهود و نصارا نگاه کند، در صورتی که نترسد که به حرام بیفتد، اشکال ندارد.۶۱۶
۵. نگاه به نامحرم و تماس بدنی با وی در مقام ضرورت حرام نیست، مانند اینکه بخواهد کسی را از غرق شدن و یا سوختن نجات دهد و چاره‏ای نیست جز آنکه او را نگاه و لمس کند. و در مقام ضرورت باید به مورد اضطرار و در مورد اضطرار باید به مقدار ضرورت اکتفا نماید؛ یعنی اگر با نگاه – نه تماس بدنی – اضطرار او برطرف می‏شود باید به همین اکتفا کند و به عکس. و برای نگاه و یا تماس بدنی هم فقط به مقدار ضرورت هر یک از آنها را انجام دهد. پس جایز نیست به جای یکی، دیگری را انجام دهد و یا بیشتر از مقدار ضرورت را مرتکب شود.۶۱۷
۶. در هر موردی که رعایت چیزی در نظر شارع اهمیت بیشتری از رعایت حرمت نگاه و لمس دارد و با آن معارضه کند، می‏توان آن مورد را انجام داد.۶۱۸
۷. نگاه کردن به پیرزنانی که از حد ازدواج گذشته‏اند جایز است؛ البته به مواضعی که به طور عادی پیداست، مانند قسمتی از موها و یا دستها و نظیر آن؛ ولی به جاهایی که معمولاً آن را می‏پوشانند نباید نگاه کرد.۶۱۹
سه. احکام گفت و گو با نامحرم‏
اَقوا آن است که شنیدن صدای زن بیگانه‏[ برای مرد] جایز است در صورتی که قصد لذت و رَیْبه در
آن نباشد. و همچنین برای زن جایز است که صدایش را به مردان بیگانه بشنواند در صورتی که ترس فتنه نباشد، اگر چه اَحوَط در غیر مقام ضرورت، ترک آن است بویژه اگر زن، جوان باشد. و گروهی شنیدن و شنواندن صدا را حرام دانسته‏اند ولی این، نظریه ضعیفی است، البته بر زن حرام است که با مردان با کیفیت مُهیِّج و به صورت نازک کردن گفتار و نرم کردن سخن و زیبا کردن صدا گفت و گو کند، زیرا کسی که در قلبش مرض است طمع می‏کند.۶۲۰
سخنرانی بانوان در حضور نامحرم‏
O قرآن خواندن زن با صدای بلند یا سخنرانی خواهران در حضور نامحرمان و شرکت مردان در این‏گونه مجالس و نظایر آن، مشروع است؟
باسمه تعالی؛ میزان در مشروع بودن و نبودن، نداشتن مفسده و داشتن آن است.۶۲۱
قرآن خواندن بانوان در برابر نامحرم‏
O هنگامی که در مراسم صبحگاهی مدرسه یکی از خواهران، قرآن را با صوت تلاوت می‏کند، دبیران مرد صدای وی را می‏شنوند. آیا به طور کلی تلاوت قرآن در صورت شنیدن نامحرم توسط خواهران گناه است؟
باسمه تعالی؛ اشکال ندارد، مگر آنکه موجب تحریک و مفسده باشد۶۲۲.
چهار. احکام زینت و آرایش‏
۱. در صورتی که شوهر خواستار تمیزی و آرایش کردن زن خود باشد، بر زن واجب است که این کار را انجام دهد، به شرط آنکه در برابر مردان نامحرم آنها را بپوشاند.۶۲۳
۲. عطر زدن زن در صورتی که مرد نامحرم بوی آن را استشمام کند اشکال ندارد، ولی اگر موجب مفسده و تحریک غریزه جنسی باشد، جایز نیست.۶۲۴
۳. زینت کردن به طلا مثل آویختن زنجیر طلا به سینه و انگشتر طلا به دست کردن و بستن ساعت مچی طلا به دست برای مرد حرام و نماز خواندن با آنها باطل است. و احتیاط واجب آن است که از استعمال عینک طلا هم خودداری کند، ولی زینت کردن به طلا برای زن در نماز و غیر نماز اشکال ندارد.۶۲۵
۴. سؤال: آیا استفاده از لوازم زینتی و مواد آرایشی در نماز اشکال دارد؟
جواب: برای زن در نماز مستحب است که خود را با زیور آلات زینت کند. و استفاده از مواد آرایشی اشکال ندارد، ولی برای وضو باید چیزهایی مانند لاک ناخن که مانع رسیدن آب به اعضای وضوست و یا موادی که مانع بین پیشانی و مُهر نماز است برطرف شوند.۶۲۶
۵. سؤال: اگر گردنبند و یا لباسی عکس حیوان کامل یا عکس صورت انسان داشته باشد، نماز خواندن با آن چه حکمی دارد؟
جواب: نماز باطل نمی‏شود، ولی پوشیدن لباس و یا به دست کردن انگشتری که نقش صورت دارد، در نماز مکروه است.۶۲۷
۶. به دست کردن انگشتر عقیق برای زن و مرد و گذاشتن گردنبند برای زن در هنگام نماز مستحب است.۶۲۸
۷. سؤال: آیا استفاده از انگشتر، گردنبند و لوازم زینتی دیگری که نام خداوند بر آنها نوشته شده است، اشکال دارد؟
جواب: اشکالی ندارد، ولی رساندن جایی از بدن به نام خداوند متعال، به هر زبانی که نوشته شده باشد، بدون وضو حرام است.۶۲۹
۸. اگر گردنبندی منقّش به آرم جمهوری اسلامی باشد، در این صورت می‏توان از آن استفاده نموده، به گردن آویخت و به آن دست زد؟
باسمه تعالی؛ استفاده از آن مانع ندارد، ولی بنابر احتیاط بدون طهارت آن را مَسّ نکنند.۶۳۰
۹. زیورآلاتی که شخص کافر می‏سازد، اگر یقین به تماس رطوبت کافر با آنها نباشد، محکوم به طهارت هستند. و در صورت یقین به تماس، شستن و تطهیر آنها واجب است و در نتیجه ظاهرشان پاک می‏شوند، ولی باطنشان بر نجاست خود باقی می‏مانند؛ البته چنانچه قبل از ذوب شدن، نجس شده باشند.۶۳۱
۱۰. آیا الکل صنعتی که در انواع ادکلنها و عطرها و برخی رنگها و داروها و امثال آن به کار می‏رود، پاک است یا خیر؟
باسمه تعالی؛ الکل صنعتی پاک است، مگر آنکه یقین به نجاست آن پیدا شود.۶۳۲
۱۱. عطرها و ادکلنهایی که از خارجه می‏آورند، اگر انسان یقین به نجاست آنها نداشته باشد پاک است. و خرید و فروش ادکلنها و عطرهایی که از ممالک غیر اسلامی می‏آورند، اگر نجس بودن آنها معلوم نباشد، اشکال ندارد … .۶۳۳
پنج. محارم‏
چون در احکام پیشین از محرم و نامحرم سخن به میان آمد، و از سوی دیگر ازدواج و پیوند
زناشویی موجب مَحرمیّت «سببی» زن و شوهر نسبت به برخی از خویشاوندان و فامیلهای یکدیگر می‏شود، از این رو احکام و مسائل «محارم» در اینجا ذکر می‏شود:
أ. تعریف محارم‏
محارم کسانی هستند که ازدواج آنان با یکدیگر حرام است و صحیح نیست و زناشویی میان آنها واقع نمی‏شود.۶۳۴
ب. انواع محارم‏
کسانی‏که با هم مَحرَم هستند وحرام است که با یکدیگر ازدواج کنند، عبارتنداز:
۱. محارم نَسَبی‏
نَسَب و خویشاوندی انسان موجب محرمیّت با افراد زیر می‏شود:
محارم نسبی برای مردان‏
۱. مادر و مادر بزرگ (چه مادرِ پدر و چه مادرِ مادر) که شامل همه مادربزرگها چه از طرف بالا و چه از طرف پایین نیز می‏شود؛ پس مثلاً مادر بر پسرش و بر پسر پسرش و بر پسر پسر پسرش و بر پسرِ دخترش و بر پسرِ دخترِ دخترش و بر پسرِ دختر پسرش محرم است.
۲. دختر و نوه‏ها و نتیجه‏های دختری مانند دخترِ دختر، دخترِ دخترِ دختر، دخترِ پسر، دخترِ پسرِ پسر، دخترِ پسرِ دختر.
۳. خواهر (از طرف پدر باشد یا مادر و یا هر دو).
۴. دخترِ برادر (چه از طرف پدر یا مادر و یا هر دو باشد.) و نواده‏های او و دخترِ پسر و نواده‏های او مانند دخترِ پسرِ او، دخترِ پسرِ پسرِ او، دخترِ دخترِ او، دخترِ دخترِ دخترِ او، دخترِ پسرِ دخترِ او.
۵. دختر خواهر و مانند آنچه در دختر برادر گفته شد.
۶. عمه که شامل عمه پدر و عمه مادر و عمه پدربزرگ و عمه مادربزرگ و عمه‏های بالاتر نیز می‏شود.
۷. خاله که شامل خاله پدر و خاله مادر و خاله پدربزرگ و خاله مادربزرگ و خاله‏های بالاتر نیز می‏شود.۶۳۵

محارم نسبی برای زنان‏
۱. پدر و پدربزرگ (چه پدرِ پدر و چه پدرِ مادر) هر چه بالا روند.
۲. پسر و نوه‏ها و نتیجه‏های پسری مانند پسرِ پسر، پسرِ پسرِ پسر، پسرِ دختر، پسرِ دخترِ دختر، پسرِ دخترِ پسر.
۳. برادر (از طرف پدر باشد یا مادر و یا هر دو.)
۴. پسرِ برادر (چه از طرف پدر یا مادر و یا هر دو باشد.) و نواده‏های او و پسرِ دختر و نواده‏های او مانند پسرِ دخترِ او، پسرِ دخترِ دخترِ او، پسرِ پسرِ او، پسرِ پسرِ پسرِ او، پسرِ دخترِ پسرِ او.
۵. پسر خواهر و مانند آنچه در پسر برادر گفته شد.
۶. عمو که شامل عموی پدر و عموی مادر و عموهای پدربزرگ و عموی مادربزرگ و عموهای بالاتر نیز می‏شود.
۷. دایی که شامل دایی پدر و دایی مادر و دایی پدربزرگ و دایی مادربزرگ و داییهای بالاتر نیز می‏شود.۶۳۶

محارم رضاعی‏
افرادی از راه رضاع و شیرخوارگی و طبق شرایطی با یکدیگر محرم می‏شوند. برای شناخت محارم رضاعی و شرایط آن به صفحه ۲۶۵ از جلد دوم کتاب تحریرالوسیله حضرت امام خمینی(ره) یا ترجمه آن و یا به مسائل ۲۴۶۴ تا ۲۴۹۷ رساله توضیح المسائل رجوع کنید.
۲. محارم سَبَبی‏
ازدواج زن و مرد با یکدیگر سبب محرمیّت با افراد زیر می‏شود:
محارم سببی برای مردان‏
۱. مادر زن و مادربزرگ زن (مادرِ مادرِ زن، مادرِ پدر زن) هر چه بالا روند، اگر چه مرد با آن زن آمیزش نکند.
۲. دختر زن و نوه دختری و پسری آن زن هر چه پایین روند، چه در وقت عقد باشند یا بعداً به دنیا بیایند؛ در صورتی که مرد با همسر خود آمیزش کرده باشد.۶۳۷
۳. زن پدر (نامادری).
۴. زن پسر (عروس).۶۳۸
محارم سببی برای زنان‏
۱. پدر شوهر و پدربزرگ شوهر هر چه بالا روند.
۲. پسر شوهر و نوه پسری و دختری شوهر هر چه پایین آیند، چه در موقع عقد باشند یا بعداً به دنیا بیایند.
۳. شوهر مادر (ناپدری).
۴. شوهر دختر (داماد).۶۳۹
نامحرم بودن شوهر خواهر، برادر شوهر و خواهر زن‏
با توجه به محارمی که گفته شد، پس «شوهر خواهر» و «برادر شوهر» بر زن، و «خواهر زن»۶۴۰ بر مرد، مَحْرَم نیستند، و باید همچون نامحرمهای دیگر احکام پوشش، نگاه، تماس بدنی و مانند آن را در برابرشان مراعات کرد.
استفتا
خواهر زن محرم نیست‏
در بعضی کتابها در مورد محرمیت خواهر زن مسأله‏ای اشتباه چاپ شده است، لطفاً حکم صحیح آن را بیان فرمایید؟
باسمه تعالی؛ خواهر زن محرم نیست.۶۴۱
یک. احکام نماز
بیدار کردن اعضای خانواده برای نماز
۱ . بیدار نمودن افراد خانواده برای نماز صبح با چه کیفیتی مجاز است؟
باسمه تعالی؛ اگر بیدار نکردن آنها موجب سهل‏انگاری و استخفاف به امر نماز باشد، باید آنها را بیدار نماید.۴۸۴
۲. اگر سر سوزنی خون حیض یا نفاس در بدن یا لباس نمازگزار باشد نماز او باطل است؛ و بنابر احتیاط واجب باید خون استحاضه در بدن یا لباس نمازگزار نباشد. ولی خونهای دیگر مثل خون بدن انسان یا خون حیوان حلال گوشت و خون سگ و خوک و کافر و مردار و حیوان حرام‏گوشت اگر چه در چند جای بدن و لباس باشد، در صورتی که روی هم کمتر از درهم باشد، (که تقریباً به اندازه یک اشرفی می‏شود)۴۸۵ نماز خواندن با آن اشکال ندارد. ولی احتیاط مستحب آن است که از خون سگ و کافر و مردار و حیوان حرام گوشت اجتناب کند.۴۸۶
۳ . دختری هستم که به علت فقر مالی، پدرم قادر نیست برایم لباس تهیه کند و درآمدی‏که دارد جز به‏خوراک و بعضی از مخارج ضروری دیگر نمی‏رسد، لذا لباسهایم را از دیگران می‏گیرم؛ مثلاً مقداری از لباسهایم را از خواهرم می‏گیرم که او بدون اجازه شوهرش برایم می‏آورد و … آیا نماز خواندن با این لباسها صحیح است؟
باسمه تعالی؛ اگر پارچه یا لباس با رضایت صاحب آن به شما داده می‏شود، می‏توانید بپوشید و نماز شما در آن صحیح است.۴۸۷
۴. محلی را که انسان برای اقامت و زندگی خود اختیار کرده وطن اوست، چه در آن جا به دنیا آمده و وطن پدر و مادرش باشد، یا خودش آن جا را برای زندگی اختیار کرده باشد.۴۸۸
استفتائات‏
ازدواج و تغییر شهر سکونت‏
زنانی که بدون التفات (از اعراض و عدم اعراض) از وطن اصلیشان به شهر دیگر به خانه شوهر می‏روند، و پس از التفات هم لابد قصد دارند که اگر زناشویی‏شان تا آخر عمر برقرار و باقی ماند در شهر شوهر اقامت کنند و الاّ به وطن اصلیشان برگشت بنمایند. بفرمایید که حکم نماز و روزه این زنها در ورود به وطن اصلیشان چه می‏باشد؟
باسمه تعالی؛ وطن اصلی تا از آن اعراض نشده به حکم وطن باقی است.۴۸۹
منزل پدری که هنوز در حیات است برای فرزندی که خودش شخصاً مستقل زندگی می‏کند، آیا وطن محسوب شده و در آنجا به جا آوردن نماز و روزه به طور کامل صحیح است؟ همچنین منزل فرزند از پسر برای پدر که البته از نظر مادی با هم جدا هستند؟
باسمه تعالی؛ میزان منزل پدر یا فرزند نیست، بلکه میزان وطن به حساب شخص مکلّف است. جایی که وطنِ مکلّف بوده تا از آن اعراض نکرده به حکم وطن باقی است.۴۹۰
دختری در وطن خود متولد شده، پس از ۵ سال به شهری کوچ می‏کنند که در آن شهر ازدواج می‏کند و سپس به تهران مهاجرت می‏کند، نماز این دختر در کجا شکسته است و در کجا درست؟
باسمه تعالی؛ در زادگاه که وطن اصلی اوست نماز تمام است، مگر از آنجا اعراض کرده باشد. و در سایر جاها حکم مسافر دارد، مگر در محلی که وطن قرار دهد.۴۹۱
شخصی هستم اهل و ساکن بیارجمند شاهرود، اما همسرم اهل طزره دامغان و هر چند ماه یک مرتبه ۲ تا ۳ روز به وطن همسرم می‏رویم، حکم نماز و روزه من و همسرم چیست؟ ضمناً بچه این جانب در شهرستان شاهرود متولد شده است، اما الاَّن ساکن بیارجمند است وطن اصلی او کجاست و آیا می‏تواند در شاهرود نماز تمام و روزه به جا آورد یا خیر؟
باسمه تعالی؛ همسر شما در زادگاهش نماز او تمام و روزه او صحیح است، مگر اینکه اعراض نماید. و شما در آنجا حکم مسافر دارید، مگر این که قصد ماندن ده روز نمایید. و قصد سفر در اثنای ده روز با قصد ماندن ده روز منافات دارد. و بچه شما اگر بزرگ شده محل تولدش هست، محل تولد وطن اوست و تا از آن اعراض نکرده، باقی به حکم وطن است، و در محل سکونت بدون قصد توطّن و قصد ده روز حکم مسافر دارد.۴۹۲
در مورد همسر و یا فرزندی که مکلّف شده و در منزل تابع شوهر و یا پدر خود می‏باشند، آیا در مسأله ترک وطن تابع پدر و یا شوهر خود هستند، و اگر پدر و یا شوهر ترک وطن نمود، آنها هم همان حکم را پیدا می‏کنند و یا باید مستقلاً تصمیم بگیرند؟
باسمه تعالی؛ زن و فرزندی که از حد تبعیت بالطبع بیرون آمده و صاحب اراده است، در اتخاذ وطن و اعراض از آن و قصد اقامه تابع نیست و میزان تصمیم خود اوست.۴۹۳
فردی از شمال در تهران ازدواج کرده و حال اینکه شمال وطن شوهر است، وظیفه همسر در قبال اعمال عبادی در وطن شوهر چه کیفیّت دارد؟
باسمه تعالی؛ وطن یکی از دو همسر حکم وطن برای دیگری ندارد.۴۹۴
وطن حقیر ورامین است و وطن همسرم کرج، فرزندم در تهران متولد شده و پس از چند روز به کرج برده شده و پس از یک ماه به شاهرود برده شد (چون حقیر کارمند و محل کارم شاهرود بوده است) پس از حدود دو سال با انتقال حقیر به سمنان، به سمنان آمد و اکنون هفت سال است که در سمنان می‏باشد، وطن فرزندم کدام یک از این شهرهاست؟
باسمه تعالی؛ در فرض مرقوم جای معینی برای فرزند شما وطن محسوب نمی‏شود تا خودش بعد از بلوغ محلی را برای خود وطن انتخاب کند.۴۹۵
در آغوش گرفتن و یا شیر دادن بچه در نماز
سؤال: آیا در آغوش گرفتن و یا شیر دادن بچه در نماز با رعایت حجاب واجب، نماز را باطل می‏کند؟
جواب: اگر موالات و پی‏درپی اجزأ نماز رعایت می‏شود و صورت نماز به هم نمی‏خورد، نماز را باطل نمی‏کند.۴۹۶
بردن مُهر نماز به وسیله بچه‏
اگر در بین نماز چیزی که بر آن سجده می‏کند گم شود و چیزی که سجده بر آن صحیح است نداشته باشد، چنانچه وقت وسعت دارد باید نماز را بشکند، و اگر وقت تنگ است، باید به لباسش اگر از پنبه یا کتان است سجده کند، و اگر از چیز دیگری است بر همان چیز، و اگر آن هم ممکن نیست بر پشت دست، و اگر آن هم نمی‏شود به چیز معدنی مانند انگشتر عقیق سجده نماید.۴۹۷
استفتا
اقتدای زن به شوهر در نماز
اقتدا کردن زن به شوهر عادل در صورتی که بخواهند دو نفری نماز جماعت بخوانند اشکالی دارد یا خیر؟
باسمه تعالی؛ اشکالی ندارد.۴۹۸
دو. احکام روزه‏
أ. شرایط وجوب روزه‏
روزه با شرایط زیر بر انسان واجب می‏شود:
۱. بالغ بودن؛
۲. عاقل بودن؛
۳. مسافر نبودن؛
۴. روزه برای روزه‏دار ضرر نداشتن؛
۵. از حیض و نفاس پاک بودن (برای بانوان).۴۹۹
استفتائات‏
روزه و انجام امتحانات تحصیلی‏
اگر دانش‏آموزی امتحانات آخر سالش مصادف با ماه رمضان و تابستان شود و نتواند هم درس بخواند و هم روزه بگیرد، می‏تواند برای اینکه زحمت یک سالش به هدر نرود در چند روز از ایام ماه رمضان روزه خود را افطار کند؟
باسمه تعالی؛ باید روزه بگیرد و تا حَرَج واقع نشود نمی‏تواند افطار کند، بلی می‏تواند مسافرت کند و در سفر افطار نماید و بعد از برگشتن در آن روز لازم نیست امساک کند.۵۰۰
اگر به گمان اینکه بلوغ پسر پانزده سال شمسی است، ماه رمضان را روزه نگرفت و بعد معلوم شد که قبل از ماه رمضان پانزده سال قمری‏اش تمام بوده، آیا کفاره هم لازم است یا نه؟
باسمه تعالی؛ کفاره واجب نیست، لکن باید قضا کند.۵۰۱
بچه‏های بالغ یا جوانهایی که در اثر ضعف مُفرِط روزه گرفتن برایشان سخت است چه کنند؟
باسمه تعالی؛ ضعف ناشی از روزه مُجَوِّز ترک روزه نیست، مگر آنکه حرجی باشد و باید اکتفا به رفع ضرورت کند و قضا نماید.۵۰۲
در سالهای اول تکلیف (۹ سالگی به بعد) به توصیه و تأکید مادرم مبنی بر این که توانایی روزه گرفتن را ندارم و با توجه به اینکه خودم نیز نمی‏توانستم تشخیص دهم که آیا می‏توانم روزه بگیرم یا نه، چند سالی را روزه نگرفته‏ام، و در حال حاضر چون مدت زیادی از آن گذشته، تعداد روزه‏های فوت شده را نمی‏دانم، و ثانیاً نمی‏دانم که آیا کفاره هم بر من واجب است یا نه؟
باسمه تعالی؛ به مقداری که یقین دارید که بعد از بلوغ روزه نگرفته‏اید باید قضا نمایید و کفاره در فرض مسأله واجب نیست.۵۰۳
ب. بانوانی که روزه بر آنها واجب نیست‏
۱. زنی که زاییدن او نزدیک است و روزه برای حملش ضرر دارد روزه بر او واجب نیست. و باید برای هر روز یک مدّ طعام یعنی گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد. و نیز اگر روزه برای خودش ضرر دارد، روزه بر او واجب نیست و بنابراحتیاط واجب باید هر روز یک مدّ طعام به فقیر بدهد. و در هر دو صورت روزه‏هایی را که نگرفته باید قضا نماید.۵۰۴
۲. زنی که بچه شیر می‏دهد و شیر او کم است چه مادر بچه یا دایه او باشد، یا بی‏اجرت شیر دهد، اگر روزه برای بچه‏ای که شیر می‏دهد ضرر دارد روزه بر او واجب نیست، و باید برای هر روز یک مدّ طعام یعنی گندم یا جو و مانند اینها به فقیر بدهد، و نیز اگر برای خودش ضرر دارد، روزه بر او واجب نیست، و بنابراحتیاط واجب باید برای هر روز یک مدّ طعام به فقیر بدهد. و در هر دو صورت روزه‏هایی را که نگرفته باید قضا نماید، ولی اگر کسی پیدا شود که بی‏اجرت بچه را شیر دهد، یا برای شیر دادن بچه از پدر یا مادر بچه یا از کس دیگر که اجرت او را بدهد اجرت بگیرد، احتیاط واجب آن است که بچه را به او بدهد و روزه بگیرد.۵۰۵
۳. روزه بر زن حائض و نفسأ واجب نیست، و اگر زن بعد از اذان صبح – حتی لحظه‏ای – از خون حیض یا نفاس پاک شود، یا در بین روز خون نفاس ببیند، اگر چه نزدیک مغرب باشد، روزه او باطل است.۵۰۶
روزه زنان باردار
آیا بر زن حامله در مدت حاملگی بخصوص ماههای اول، روزه واجب است؟و برای حمل او ضرری ندارد؟
باسمه تعالی؛ روزه بر او واجب است، مگر برای خود او یا حمل ضرر داشته باشد.۵۰۷
زنی که مدتهاست که یا حامله است و یا بچه شیر می‏دهد و در ماه رمضان نمی‏تواند روزه بگیرد، تکلیفش در مورد قضای روزه چگونه است؟
باسمه تعالی؛ وجوب قضا ساقط نیست.۵۰۸
این‏جانب در سنین اول بلوغ به علت نادانی، بیشتر روزه‏هایم را خورده‏ام و روزه‏های حاملگی به علت دستور دکتر روزه نگرفتم و سال اول عروسی یک ماه روزه نگرفتم، اکنون ۵۰ ساله هستم و نمی‏توانم همه آنها را بگیرم. البته تا آنجا که ممکن است روزه می‏گیرم. از طرفی برای هر روز ۶۰ نفر را نمی‏توانم طعام یا پولش را بدهم، بفرمایید چه کنم تا دِیْنَم ادأ شود؟
باسمه تعالی؛ اگر روی علم و عمد روزه‏ها را نگرفته‏اید، علاوه بر قضا کفاره هم واجب است، ولی زن اگر بچه شیر می‏دهد و روزه برای او یا بچه‏اش ضرر دارد، می‏تواند افطار کند و فقط روزه را قضا کند و کفاره ندارد۵۰۹ و دادن پول به جای کفاره کفایت نمی‏کند.۵۱۰
بانوانی که در ایام حیض و نفاس روزه نگرفته‏اند واجب است قضای آن را به جا آورند.۵۱۱
ج. مُبطِلات روزه‏
نُه چیز روزه را باطل می‏کند:
اول: خوردن و آشامیدن؛
دوم: جِماع؛
سوم: استمنا؛ و استمنا آن است که انسان با خود کاری کند که منی از او بیرون آید.
چهارم: دروغ بستن به خدا و پیغمبر و جانشینان پیغمبر(علیهم السلام)؛
پنجم: رساندن غبار غلیظ به حلق؛
ششم: فرو بردن تمام سر در آب؛
هفتم: باقی ماندن بر جنابت و حیض و نفاس تا اذان صبح؛
هشتم: اِمالِه‏۵۱۲ کردن با چیزهای روان؛
نهم: قِیْ‏۵۱۳ کردن.۵۱۴
برخی احکام مبطلات روزه عبارتند از :
خوردن و آشامیدن‏
۱. جویدن غذا برای بچه یا پرنده و چشیدن غذا و مانند اینها که معمولاً به حلق نمی‏رسد، اگر چه اتفاقاً به حلق برسد، روزه را باطل نمی‏کند، ولی اگر انسان از اول بداند که به حلق می‏رسد چنانچه فرو رود، روزه‏اش باطل می‏شود و باید قضای آن را بگیرد و کفاره هم بر او واجب است.۵۱۵
۲. انسان نمی‏تواند برای ضعف، روزه را بخورد، ولی اگر ضعف او به قدری است که معمولاً نمی‏شود آن را تحمل کرد، خوردن روزه اشکال ندارد.۵۱۶
جماع (آمیزش جنسی)
۱. جماع روزه را باطل می‏کند، اگر چه فقط به مقدار ختنه‏گاه داخل شود و منی هم بیرون نیاید.۵۱۷
۲. اگر کمتر از مقدار ختنه‏گاه داخل شود و منی هم بیرون نیاید، روزه باطل نمی‏شود.۵۱۸
۳. اگر شک کند که به اندازه ختنه‏گاه داخل شده یا نه، روزه او صحیح است … .۵۱۹
۴. اگر فراموش کند که روزه است و جماع نماید، یا او را به جماع مجبور نمایند به طوری که از اختیار او خارج باشد، روزه او باطل نمی‏شود. ولی چنانچه در بین جماع یادش بیاید، یا دیگر مجبور نباشد، باید فوراً از حال جماع خارج شود، و اگر خارج نشود روزه او باطل است.۵۲۰
استمنا
۱. اگر روزه دار استمنا کند یعنی با خود کاری کند که منی از او بیرون آید، روزه‏اش باطل می‏شود.۵۲۱
۲. اگر بی‏اختیار منی از او بیرون آید، روزه‏اش باطل نیست. ولی اگر کاری کند که بی‏اختیار منی از او بیرون آید، روزه‏اش باطل می‏شود.۵۲۲
۳. اگر به قصد بیرون آمدن منی کاری بکند، در صورتی که منی از او بیرون نیاید روزه‏اش باطل نمی‏شود.۵۲۳
۴. اگر روزه دار بدون قصد بیرون آمدن منی با کسی بازی و شوخی کند، در صورتی که عادت نداشته باشد که بعد از بازی و شوخی منی از او خارج شود، اگر چه اتفاقاً منی بیرون آید روزه او صحیح است. ولی اگر شوخی را ادامه دهد تا آنجا که نزدیک است منی خارج شود و خودداری نکند تا خارج گردد روزه‏اش باطل است.۵۲۴
استفتائات‏
اگر انسان در حال روزه ماه رمضان با همسر خود بازی کند تا وقتی که دیگر احساس می‏کند که ممکن است منی بیاید و در حالی که مطمئن است اگر خودداری کند منی بیرون نمی‏آید، از ادامه بازی خودداری کند، ولی بر خلاف اطمینان وی منی بیاید روزه‏اش باطل است یا خیر؟ و آیا در صورت بطلان، کفاره هم واجب است یا نه؟
باسمه تعالی؛ در فرض مذکور روزه صحیح است.۵۲۵
اگر انسان در ماه رمضان در حال ملاعبه با همسر خویش جنب شود، چه صورتی دارد؟
باسمه تعالی؛ اگر قصد اِنزال نداشت و عادت او هم انزال با چنین عملی نبود و اتفاقاً بدون اختیار انزال شد، روزه صحیح است.۵۲۶
خانمی از مسأله جنابت زنان بی‏اطّلاع بوده و خیال می‏کرده که خروج منی اختصاص به مردان دارد و برای زنان فقط آنچه باعث بطلان روزه می‏شود مسأله دخول است، لذا در بعضی از روزه‏های ماه رمضان با همسر خویش ملاعبه می‏کرده و فقط از دخول جلوگیری می‏نموده، ترشحاتی از او خارج می‏شده که هم اکنون فکر می‏کند آنها منی بوده است؛ با توجه به اینکه این شخص، جاهل به حکم بوده، تکلیفش در قبال روزه‏های این ایام چیست؟
باسمه تعالی؛ اگر دخول متحقق نشده و یقین ندارید ترشحاتی که خارج می‏شد منی باشد، روزه‏ها محکوم به صحت است و قضا و کفاره ندارد، ولی اگر یقین دارید همراه ترشحات منی خارج می‏شده، روزه‏ها قضا دارد و با فرض اینکه جاهل به حکم بودید کفاره ندارد.۵۲۷
باقی ماندن بر جنابت و حیض و نفاس تا اذان صبح‏
۱. اگر جنب عمداً تا اذان صبح غسل نکند، یا اگر وظیفه او تیمم است عمداً تیمم ننماید، روزه‏اش باطل است.۵۲۸
۲. اگر در روزه واجبی که مثل روزه ماه رمضان وقت آن معیّن است تا اذان صبح غسل نکند و تیمم هم ننماید، ولی از روی عمد نباشد روزه‏اش صحیح است.۵۲۹
۳. کسی که جنب است و می‏خواهد روزه واجبی بگیرد که مثل روزه رمضان وقت آن معیّن است، چنانچه عمداً غسل نکند تا وقت تنگ شود، می‏تواند با تیمم روزه بگیرد و صحیح است ولی معصیت‏کار است.۵۳۰
۴. کسی که در شب ماه رمضان برای هیچ کدام از غسل و تیمم وقت ندارد، اگر خود را جنب کند، روزه‏اش باطل است و قضا و کفاره بر او واجب می‏شود، ولی اگر برای تیمم وقت دارد، چنانچه خود را جنب کند، با تیمم روزه اوصحیح است ولی گناهکار است.۵۳۱
۵. اگر گمان کند که به اندازه غسل وقت دارد و خود را جنب کند و بعد بفهمد وقت تنگ بوده، چنانچه تیمم کند روزه‏اش صحیح است.۵۳۲
۶. کسی که در شب ماه رمضان جنب است و می‏داند که اگر بخوابد تا صبح بیدار نمی‏شود، نباید بخوابد و چنانچه بخوابد و تا صبح بیدار نشود، روزه‏اش باطل است و قضا و کفاره بر او واجب می‏شود.۵۳۳
۷. هرگاه جنب در شب ماه رمضان بخوابد و بیدار شود، اگر احتمال بدهد که اگر دوباره بخوابد بیدار می‏شود برای غسل، می‏تواند بخوابد.۵۳۴
۸. کسی که در شب ماه رمضان جنب است و می‏داند یا احتمال می‏دهد که اگر بخوابد پیش از اذان صبح بیدار می‏شود، چنانچه تصمیم داشته باشد که بعد از بیدار شدن غسل‏کند و با این تصمیم بخوابد و تا اذان خواب بماند روزه‏اش صحیح است.۵۳۵
۹. کسی که در شب ماه رمضان جنب است و می‏داند یا احتمال می‏دهد که اگر بخوابد پیش از اذان صبح بیدار می‏شود، چنانچه غفلت داشته باشد که بعد از بیدار شدن باید غسل کند، در صورتی که بخوابد و تا اذان صبح خواب بماند روزه‏اش صحیح است.۵۳۶
۱۰. کسی که در شب ماه رمضان جنب است و می‏داند یا احتمال می‏دهد که اگر بخوابد پیش از اذان صبح بیدار می‏شود، چنانچه نخواهد بعد از بیدار شدن غسل کند، یا تردید داشته باشد که غسل کند یا نه، در صورتی که بخوابد و بیدار نشود روزه‏اش باطل است.۵۳۷
۱۱. اگر جنب در شب ماه رمضان بخوابد و بیدار شود و بداند یا احتمال دهد که اگر دوباره بخوابد پیش از اذان صبح بیدار می‏شود و تصمیم هم داشته باشد که بعد از بیدار شدن غسل کند، چنانچه دوباره بخوابد و تا اذان بیدار نشود، باید روزه آن روز را قضا کند. و همچنین است اگر از خواب دوم بیدار شود و برای مرتبه سوم بخوابد، و کفاره بر او واجب نمی‏شود.۵۳۸
۱۲. خوابی را که در آن محتلم شده نباید خواب اول حساب کرد، بلکه اگر از آن خواب بیدار شود و دوباره بخوابد خواب اول حساب می‏شود.۵۳۹
۱۳. کسی که می‏خواهد قضای روزه رمضان را بگیرد، هرگاه تا اذان صبح جنب بماند، اگر چه از روی عمد نباشد روزه او باطل است.۵۴۰
۱۴. اگر در روزه واجبی غیر روزه رمضان و قضای آن تا اذان صبح جنب بماند، روزه‏اش صحیح است چه وقت آن معیّن باشد و چه نباشد.۵۴۱
۱۵. اگر زن پیش از اذان صبح از (حیض یا) نفاس پاک شود و عمداً غسل نکند، یا اگر وظیفه او تیمم است عمداً تیمم نکند، روزه‏اش باطل است.۵۴۲
۱۶. اگر زن پیش از اذان صبح از (حیض یا) نفاس پاک شود و برای غسل وقت نداشته باشد، چنانچه بخواهد روزه ماه رمضان یا قضای آن بگیرد باید تیمم نماید و روزه‏اش صحیح است، و اگر بخواهد روزه مستحب یا روزه واجب مثل روزه کفاره و روزه نذری بگیرد اگر چه بدون تیمم هم روزه‏اش صحیح است، ولی احتیاط مستحب آن است که تیمم کند.۵۴۳
۱۷. اگر زن نزدیک اذان صبح از (حیض یا) نفاس پاک شود و برای هیچ کدام از غسل و تیمم وقت نداشته باشد، یا بعد از اذان بفهمد که پیش از اذان پاک شده، روزه او صحیح است، ولی اگر در وسعت وقت قضای رمضان را گرفته باشد، صحیح بودن آن اشکال دارد.۵۴۴
۱۸. اگر زن بعد از اذان صبح از خون (حیض یا) نفاس پاک شود، یا در بین روز خون (حیض یا) نفاس ببیند اگر چه نزدیک مغرب باشد، روزه او باطل است.۵۴۵
۱۹. اگر زن پیش از اذان صبح از (حیض یا) نفاس پاک شود و در غسل کردن کوتاهی کند و تا اذان غسل نکند و در تنگی وقت تیمم هم نکند، روزه‏اش باطل است. ولی چنانچه کوتاهی نکند، مثلاً منتظر باشد که حمام زنانه شود، اگر چه سه مرتبه بخوابد و تا اذان غسل نکند، در صورتی که تیمم کند روزه او صحیح است.۵۴۶
خوردن قرص جلوگیری از حیض‏
زنی که معمولاً حیض می‏شود، ولی از قرص جلوگیریِ حیض استفاده کرده تا روزه‏اش را نخورد، آیا صحیح است یا خیر؟
باسمه تعالی؛ اگر با خوردن قرص، حیض بند آمده، روزه صحیح است.۵۴۷
 آیا زن در ماه رمضان می‏تواند از قرصهای ضد رگل استفاده کند تا بتواند روزه یک ماه را کامل بگیرد؟
باسمه تعالی؛ اگر ضرر به مزاج نزند، اشکال ندارد.۵۴۸
یادسپاری‏
اگر انسان عمداً و از روی اختیار کاری که روزه را باطل می‏کند انجام دهد روزه او باطل می‏شود، و چنانچه از روی عمد نباشد اشکال ندارد، ولی جنب اگر بخوابد و به تفصیلی که در مسأله ۱۶۳۰ گفته شد تا اذان صبح غسل نکند روزه او باطل است.۵۴۹
مکروه است انسان بدون قصد بیرون آمدن منی زن خود را ببوسد یا کاری کند که شهوت خود را به حرکت آورد، و اگر به قصد بیرون آمدن منی باشد، در صورتی که منی بیرون آید روزه او باطل می‏شود.۵۵۰
د. کفّاره روزه‏
۱. کسی که کفاره روزه رمضان بر او واجب است، باید یک بنده آزاد کند یا به دستوری که در مسأله بعد گفته می‏شود دو ماه روزه بگیرد یا شصت فقیر را سیر کند یا به هر کدام یک مُدّ که تقریباً ده سیر است طعام یعنی گندم یا جو و مانند اینها بدهد، و چنانچه اینها برایش ممکن نباشد، هر چند مد که می‏تواند به فقرا طعام بدهد، و اگر نتواند طعام بدهد باید استغفار کند، اگر چه مثلاً یک مرتبه بگوید أَستَغفِرُاللّهَ، و احتیاط واجب در فرض اخیر آن این است که هر وقت بتواند، کفاره را بدهد.۵۵۱
۲. کسی که می‏خواهد دو ماه کفاره روزه رمضان را بگیرد، باید سی و یک روز آن را پی‏درپی بگیرد و اگر بقیه آن پی‏درپی‏نباشد اشکال‏۵۵۲ ندارد.۵۵۳
۳. اگر به چیز حرامی روزه خود را باطل کند، چه آن چیز اصلاً حرام باشد مثل شراب و زنا، یا به جهتی حرام شده باشد، مثل نزدیکی کردن با عیال خود در حال حیض، بنابر احتیاط کفاره جمع بر او واجب می‏شود، یعنی باید یک بنده آزاد کند و دو ماه روزه بگیرد و شصت فقیر را سیر کند، یا به هر کدام آنها یک مُدّ که تقریباً ده سیر است گندم یا جو یا نان و مانند اینها بدهد. و چنانچه هر سه برایش ممکن نباشد، هر کدام آنها که ممکن است باید انجام دهد.۵۵۴
۴.اگر روزه‏دار در یک روز ماه رمضان چند مرتبه جماع کند، یک کفاره بر او واجب است. ولی اگر جماع او حرام باشد یک کفاره جمع واجب می‏شود.۵۵۵
۵. اگر عمداً روزه خود را باطل کند، و بعد عذری مانند حیض یا نفاس یا مرض برای او پیدا شود، کفاره بر او واجب نیست.۵۵۶
۶. اگر روزه دار در ماه رمضان با زن خود که روزه‏دار است جماع کند، چنانچه زن را مجبور کرده باشد، کفاره روزه خودش و روزه زن را باید بدهد. و اگر زن به جماع راضی بوده، بر هر کدام یک کفاره واجب می‏شود.۵۵۷
۷. اگر زنی شوهر روزه‏دار خود را مجبور کند که جماع نماید، یا کار دیگری که روزه را باطل می‏کند انجام دهد، واجب نیست کفاره روزه شوهر را بدهد.۵۵۸
۸. اگر روزه‏دار در ماه رمضان با زن خود که روزه‏دار است جماع کند، چنانچه به طوری زن را مجبور کرده باشد که از خود اختیاری نداشته باشد و در بین جماع، زن راضی شود، باید مرد دو کفاره و زن یک کفاره بدهد. و اگر با اراده و اختیار، عمل را انجام دهد اگر چه مجبورش کرده باشد، مرد باید کفاره خودش و زن را بدهد.۵۵۹
۹. اگر روزه دار در ماه رمضان با زن روزه‏دار خود که خواب است جماع نماید، یک کفاره بر او واجب می‏شود و روزه زن صحیح است و کفاره هم بر او واجب نیست.۵۶۰
۱۰. اگر مرد زن خود را مجبور کند که غیر جماع کار دیگری که روزه را باطل می‏کند به جا آورد، کفاره زن را نباید بدهد و بر خود زن هم کفاره واجب نیست.۵۶۱
۱۱. کسی که به واسطه مسافرت یا مرض روزه نمی‏گیرد، نمی‏تواند زن روزه دار خود را مجبور به جماع کند. ولی اگر او را مجبور نماید بنابر احتیاط باید کفاره‏اش را بدهد.۵۶۲
ه’ . روزه قضا
اگر روزه رمضان را عمداً نگیرد، باید قضای آن را به جا آورد و برای هر روز دو ماه روزه بگیرد یا به شصت فقیر طعام بدهد یا یک بنده آزاد کند، و چنانچه تا رمضان آینده قضای آن روزه را به جا نیاورد، برای هر روز نیز دادن یک مُدّ طعام لازم است.۵۶۳
استفتائات‏
 اگر شخصی کفاره تأخیر قضای روزه‏هایش را در یک سال بپردازد و مجدداً تا سال بعد نیز نتواند قضای روزه‏هایش را به جا آورد، آیا باز کفاره تأخیر بر او واجب می‏شود یا اینکه پرداخت کفاره سال قبل کفایت از آن می‏کند؟
باسمه تعالی؛ بیش از یک بار کفاره واجب نیست.۵۶۴
 بانویی است مدت ۱۴ سال ازدواج کرده و ماه مبارک رمضانِ هیچ سالی روزه‏هایش را مرتب نگرفته، گاهی حامله بوده و گاهی تقریباً مریض، و در ایام غیر ماه رمضان که سلامت هم بوده قضای آنها را به جا نیاورده است و موانعی هم نداشته و نمی‏داند در این چند سال، ماه رمضان چند روز را روزه گرفته و چند روز را نگرفته، چه مقدار باید قضا نماید؟
باسمه تعالی؛ روزه‏هایی را که یقین دارد قضا شده، باید قضا نماید و بیشتر از آن واجب نیست.۵۶۵
سه. احکام حج‏
حج، زیارت کردن خانه خدا و انجام اعمالی است که دستور داده‏اند در آنجا به جا آورده شود و در تمام عمر بر کسی که این شرایط را دارا باشد، یک مرتبه واجب می‏شود:
اول: آنکه بالغ باشد؛
دوم: آنکه عاقل و آزاد باشد؛
سوم: به واسطه رفتن به حج مجبور نشود که کار حرامی را که اهمیتش در شرع از حج بیشتر است انجام دهد، یا عمل واجبی را که از حج مهمتر است ترک نماید؛
چهارم: آنکه مستطیع باشد و مستطیع بودن به چند چیز است: اول: آنکه توشه راه و چیزهایی را که بر حسب حالش در سفر به آن محتاج است و در کتابهای مفصّل گفته شده دارا باشد، و نیز مَرکب سواری یا مالی که بتواند آنها را تهیه کند داشته باشد؛ دوم: سلامت مزاج و توانایی آن را داشته باشد که بتواند مکه رود و حج را به جا آورد؛ سوم: در راه مانعی از رفتن نباشد، و اگر راه بسته باشد، یا انسان بترسد که در راه جان یا عِرض او از بین برود یا مال او را ببرند، حج بر او واجب نیست. ولی اگر از راه دیگری بتواند برود اگر چه دورتر باشد، در صورتی که مشقت زیاد نداشته باشد و خیلی غیر متعارف نباشد، باید از آن راه برود؛ چهارم: به قدر به جا آوردن اعمال حج وقت داشته باشد؛ پنجم: مخارج کسانی را که خرجی آنان بر او واجب است مثل زن و بچه و مخارج کسانی را که مردم خرجی دادن به آنها را لازم می‏دانند داشته باشد؛ ششم: بعد از برگشتن، کسب یا زراعت یا عایدی ملک یا راه دیگری برای معاش خود داشته باشد که مجبور نشود به زحمت زندگی کند.۵۶۶
استفتائات‏
افرادی‏که مستطیع هستند وازدواج نکرده‏اند، حج‏را مقدم بدارند یاازدواج را؟
باسمه تعالی؛ اگر نیاز به ازدواج دارند، در صورتی مستطیع هستند که علاوه بر مصارف حج، مخارج ازدواج را هم داشته باشند.۵۶۷
شخصی مقداری پول، پسرش به او بخشیده و نیز مقداری خودش داشته و با این پولها به مکه مشرّف شده است و حج به جا آورده، آیا این شخص مستطیع بوده یا نه؟ و آیا دوباره لازم است به حج برود؟
باسمه تعالی؛ اگر در برگشت، وسیله امرار معاش لایق به حال خود را نداشته مستطیع نبوده، و هر وقت استطاعت حاصل شد باید حَجْالاسلام به جا آورد.۵۶۸
آیا مخارج حج استحبابی جز مؤونه محسوب است یا خیر؟
باسمه تعالی؛ از مؤونه محسوب است.۵۶۹
خرج حج واجب همسر که شخصاً مستطیع است اما نقداً ندارد که مخارج خود را بپردازد، اگر شوهرش بپردازد، جز مؤونه به حساب می‏آید؟
باسمه تعالی؛ تحمل مصارف حج زوجه اگر مطابق شأن زوج باشد، جز مؤونه محسوب است.۵۷۰
زنی مقداری طلا دارد و از آن استفاده می‏کند و مال دیگری غیر از آن ندارد، و اگر آنها را بفروشد توانایی رفتن به حج را خواهد داشت، آیا زیورآلات زن مستثنا از استطاعت است یا اینکه به وسیله آنها زن مستطیع شده و باید آنها را بفروشد و به حج برود و چنانچه مرده باشد باید برای او نایب بگیرند؟
باسمه تعالی؛ اگر داشتن زیورآلات برای او لازم نیست و نداشتن آن عیب نیست، مستطیع است و باید به حج برود.۵۷۱
اگر شخصی از ارث پدری خود آب و املاکی داشته باشد که اینها تأمین‏کننده مخارج زندگی محسوب نمی‏شود، و از آن طرف وسیله تأمین مخارج زندگی‏اش حقوق یا شهریه طلبگی باشد، آیا چنین شخصی مستطیع محسوب می‏شود یا خیر؟ و در صورتی که با این وضع حج کند آیا به نیت وجوب باشد یا خیر؟
باسمه تعالی؛ کسی که درآمد کسب و ملک او برای معیشت او کافی نیست مستطیع محسوب نمی‏شود و حج بر او واجب نیست.۵۷۲
مادر من از فروش خانه‏ای که سهم ارث او بوده مستطیع شده، ولی به علت کهولت و پیری نمی‏تواند خودش به حج برود و در آینده هم امید توانایی ندارد، آیا می‏تواند در حال حیات کسی را به نیابت خود به حج بفرستد؟
باسمه تعالی؛ اگر قبل از ناتوانی مستطیع شده است، باید نایب بگیرد و حَجْالاسلام محسوب می‏شود.۵۷۳
مادر پیری که ۷۰ سال دارد و مبلغ صد هزار تومان به قیمت حاضر آب و ملک دارد که البته درآمد آن در سال به پانصد تومان نمی‏رسد، آیا مکه رفتن بر ایشان واجب است یا نه؟
باسمه تعالی؛ اگر ملک مزبور وسیله اعاشه او هست و در صورت فروش و صرف در حج، نفقه تأمین نیست، مستطیعه نیست.۵۷۴
خواهری نامه نوشته‏اند: دو سال پیش مادرم برای سفر حج پولی که دقیقاً ۰۰۰/۲۰ تومان می‏شد در بانک واریز کردند و از آن زمان تا به حال دو سال می‏گذرد. حال که امسال مادرم می‏خواهد به حج مشرّف شوند به او گفته‏اند باید خمس آن مقدار پول را بدهد که خمس می‏شود ۴۰۰۰ تومان. از آنجایی که مادرم استطاعت پرداخت چنین پولی را ندارد، آیا باید از رفتن به حج خودداری کند یا از پرداخت خمس، و آیا خمس باید از همان پول پرداخت شود یا خیر؟
باسمه تعالی؛ اگر قبلا حج بر او مستقر بوده، خمس لازم نیست. و چنانچه حج بر او مستقر نبوده خمس لازم است و خمس را لازم نیست از همان پول بدهد.۵۷۵
خوردن قرص در ایام حج یا بعضی مواقع که زنها میل دارند عادت ماهیانه نداشته باشند اشکال دارد یا نه؟
باسمه تعالی؛ در صورت مُضِر نبودن اشکال ندارد.۵۷۶
بعضی از خانمها در سفر حج برای پیشگیری از عادت ماهانه قرص می‏خورند. گاهی با خوردن قرص باز هم عادت می‏شوند، اما به وسیله آمپول از ادامه آن جلوگیری می‏کنند. آیا با جلوگیری به وسیله آمپول حکم طهارت از حیض بر آنها مترتب می‏شود و می‏توانند اعمالی که متوقف بر طهارت از حیض است انجام دهند؟ و پس از جلوگیری از ادامه عادت به چه عنوان باید غسل کنند؟
باسمه تعالی؛ اگر سه روز متوالی خون نبیند، حکم حیض مترتب نیست و نماز و روزه صحیح است، و کمتر از سه روز حکم استحاضه را دارد.۵۷۷
خانمی در زمان حج قرص می‏خورده که حیض نشود تا بتواند اعمالش را انجام دهد، اما از موقعی که قرض خوردن را شروع کرده، همیشه ترشحاتی زرد رنگ می‏دیده که احتمال می‏داده خون باشد و چون در زمان حیض ایشان بوده شک می‏کرده که آیا استحاضه است یا نه. و چون قدرت تشخیص نداشته، بنابراین گذاشته که مستحاضه نیست و مسائل مربوط به آن را رعایت نکرده و طواف و نماز طواف به جا آورده است. با این حال، اعمالش صحیح است یا خیر؟
باسمه تعالی؛ اگر شک دارند که ترشحات ذکر شده خون بوده حکم استحاضه ندارد و اعمالشان صحیح است.۵۷۸
.۶۰۷ دفتر امام خمینی: بخش استفتا.
.۶۰۸ استفتا.
.۶۰۹ رساله نوین، ج ۳، ص ۲۰۲.
.۶۱۰ رساله نوین، ج ۳، ص ۲۰۵.
.۶۱۱ تحریر الوسیلْ، ج ۲، ص ۲۴۳، م ۲۰.
.۶۱۲ تحریر الوسیلْ، ج ۲، ص ۲۴۳، م ۲۰.
.۶۱۳ تحریر الوسیلْ، ج ۲، ص ۲۴۴، م ۲۴ و ۲۵؛ العروْ الوثقی، ج ۲، ص ۸۰۴، م ۳۶.
.۶۱۴ توضیح المسائل، م ۲۴۴۰.
.۶۱۵ توضیح المسائل، م ۲۴۴۱.
.۶۱۶ توضیح المسائل، م ۲۴۳۴.
.۶۱۷ تحریر الوسیلْ، ج ۲، ص ۲۴۳، م ۲۲.
.۶۱۸ العروْ الوثقی، ج ۲، ص ۸۰۳، م ۳۵.
.۶۱۹ العروْ الوثقی، ج ۲، ص ۸۰۳، م ۳۵.
.۶۲۰ تحریر الوسیلْ، ج ۲، ص ۲۴۵، م ۲۹.
.۶۲۱ استفتا.
.۶۲۲ رساله نوین، عبدالکریم بی‏آزار شیرازی، ج ۳، ص ۴۶.
.۶۲۳ تحریر الوسیلْ، ج ۲، ص ۳۰۵، پیش از مسأله ۱؛ العروْ الوثقی، ج ۱، ص ۵۵۱، م ۴ و ۵.
.۶۲۴ دفتر امام خمینی: بخش استفتا.
.۶۲۵ توضیح المسائل، م ۸۲۳.
.۶۲۶ توضیح المسائل، م ۱۰۶۰ و پس از مسأله ۲۸۹؛ تحریر الوسیلْ، ج ۱، ص ۱۷۶، م ۱۰.
.۶۲۷ توضیح المسائل، م ۸۶۵.
.۶۲۸ توضیح المسائل، م ۸۶۴؛ العروْ الوثقی، ج ۱، ص ۵۷۴، فصل ۱۱، الرابع عشر.
.۶۲۹ توضیح المسائل، م ۳۱۹.
.۶۳۰ استفتاآت، ج ۱، ص ۴۷، س ۸۱.
.۶۳۱ العروْ الوثقی، ج ۱، ص ۱۲۰، م ۳۲.
.۶۳۲ استفتاآت، ج ۱، ص ۱۰۰، س ۲۶۱.
.۶۳۳ توضیح المسائل، م ۹۴ و ۲۰۵۹.
.۶۳۴ تحریر الوسیلْ، ج ۲، ص ۲۶۲، پس از مسأله ۳۰.
.۶۳۵ توضیح المسائل، م ۲۳۸۴ و ۲۳۸۸؛ تحریر الوسیلْ، ج ۲، ص ۲۶۳ و ۲۶۴، پیش از مسأله ۱.
.۶۳۶ تحریر الوسیلْ، ج ۲، ص ۲۶۳ و ۲۶۴، پیش از مسأله ۱.
.۶۳۷ اگر با زنی که برای خود عقد کرده نزدیکی هم نکرده باشد، تا وقتی که آن زن در عقد اوست نمی‏تواند با دختر او ازدواج کند. (توضیح المسائل، م ۲۳۸۷.)
.۶۳۸ توضیح المسائل، م ۲۳۸۵ و ۲۳۸۶؛ تحریر الوسیلْ، ج ۲، ص ۲۷۷، م ۱.
.۶۳۹ توضیح المسائل، م ۲۳۸۹؛ تحریر الوسیلْ، ج ۲، ص ۲۷۷ ،م ۲.
.۶۴۰ گرچه خواهر زن، محرم نیست، ولی مرد تا وقتی که زنش در عقد اوست، نمی‏تواند با خواهر زنش ازدواج کند. (توضیح المسائل، م ۲۳۹۰.)
.۶۴۱ استفتا.
.۶۴۲ توضیح المسائل، م ۲۶۹۴.
۴۸۴ استفتاآت، ج ۱، ص ۱۳۳، س ۲۵.
.۴۸۵ تقریباً به اندازه یک دوریالی.
.۴۸۶ توضیح المسائل، م ۸۵۵.
.۴۸۷ استفتاآت، ج ۱، ص ۱۴۰، س ۴۷.
.۴۸۸ توضیح المسائل، م ۱۳۲۹.
.۴۸۹ استفتاآت، ج ۱، ص ۲۶۴، س ۴۲۹.
.۴۹۰ استفتاآت، ج ۱، ص ۲۶۶، س ۴۳۳.
.۴۹۱ استفتاآت، ج ۱، ص ۲۶۰، س ۴۱۶.
.۴۹۲ استفتاآت، ج ۱، ص ۲۶۵، س ۴۳۲.
.۴۹۳ استفتاآت، ج ۱، ص ۲۶۴، س ۴۲۸.
.۴۹۴ استفتاآت، ج ۱، ص ۲۶۵، س ۴۳۰.
.۴۹۵ استفتاآت، ج ۱، ص ۲۶۵، س ۴۳۱.
.۴۹۶ تحریر الوسیلْ، ج ۱، ص ۱۸۹، سابعها.
.۴۹۷ توضیح المسائل، م ۱۰۸۷.
.۴۹۸ استفتاآت، ج ۱، ص ۲۸۶، س ۵۱۰.
.۴۹۹ تحریرالوسیلْ، ج‏۱، ص‏۲۹۳، م‏۱ و ص‏۲۹۴، م‏۳.
.۵۰۰ استفتاآت، ج ۱، ص ۳۲۰، س ۵۲.
.۵۰۱ توضیح المسائل، بخش استفتائات، ص ۴۱۸، س ۱۰.
.۵۰۲ توضیح المسائل، بخش استفتائات، ص ۴۱۹، س ۱۱.
.۵۰۳ استفتاآت، ج ۱، ص ۳۲۸، س ۷۶.
.۵۰۴ توضیح المسائل، م ۱۷۲۸.
.۵۰۵ توضیح المسائل، م ۱۷۲۹.
.۵۰۶ توضیح المسائل، م ۱۶۴۰؛ تحریر الوسیلْ، ج ۱، ص ۲۹۳، م ۱ و ص ۲۹۴، م ۳.
.۵۰۷ استفتاآت، ج ۱، ص ۳۲۶، س ۶۸.
.۵۰۸ استفتاآت، ج ۱، ص ۳۳۲، س ۸۷.
.۵۰۹ یعنی لازم نیست کفاره کسی را که عمداً روزه نگرفته است بپردازد، اگر چه کفاره مخصوص زنی که به خاطر شیر دادن، روزه خود را نگرفته است در محل خود بیان شده است.
.۵۱۰ استفتاآت، ج ۱، ص ۳۲۹، س ۷۹.
.۵۱۱ تحریر الوسیلْ، ج ۱، ص ۲۹۸، پیش از مسأله ۱.
.۵۱۲ شکل صحیح آن، امالَه است که معمولاً امالِه خوانده می‏شود وبه معنی تنقیه کردن است.
.۵۱۳ شکل صحیح آن، قَی است که معمولاً قِی خوانده می‏شود و به معنی استفراغ کردن است.
۵۱۴- نپ توضیح المسائل، م یییی.
.۵۱۵ توضیح المسائل، م ۱۵۸۲.
.۵۱۶ توضیح المسائل، م ۱۵۸۳.
.۵۱۷ توضیح المسائل، م ۱۵۸۴.
.۵۱۸ توضیح المسائل، م ۱۵۸۵.
.۵۱۹ توضیح المسائل، م ۱۵۸۶.
.۵۲۰ توضیح المسائل، م ۱۵۸۷.
.۵۲۱ توضیح المسائل، م ۱۵۸۸.
.۵۲۲ توضیح المسائل، م ۱۵۸۹.
.۵۲۳ توضیح المسائل، م ۱۵۹۴.
.۵۲۴ توضیح المسائل، م ۱۵۹۵.
.۵۲۵ استفتاآت، ج ۱، ص ۳۰۷، س ۱۲.
.۵۲۶ استفتاآت، ج ۱، ص ۳۰۷، س ۱۳.
.۵۲۷ استفتاآت، ج ۱، ص ۳۰۸، س ۱۴.
.۵۲۸ توضیح المسائل، م ۱۶۱۹.
.۵۲۹ توضیح المسائل، م ۱۶۲۰.
.۵۳۰ توضیح المسائل، م ۱۶۲۱.
.۵۳۱ توضیح المسائل، م ۱۶۲۳.
.۵۳۲ توضیح المسائل، م ۱۶۲۴.
.۵۳۳ توضیح المسائل، م ۱۶۲۵.
.۵۳۴ توضیح المسائل، م ۱۶۲۶.
.۵۳۵ توضیح المسائل، م ۱۶۲۷.
.۵۳۶ توضیح المسائل، م ۱۶۲۸.
.۵۳۷ توضیح المسائل، م ۱۶۲۹.
.۵۳۸ توضیح المسائل، م ۱۶۳۰.
.۵۳۹ توضیح المسائل، م ۱۶۳۱.
.۵۴۰ توضیح المسائل، م ۱۶۳۴.
.۵۴۱ توضیح المسائل، م ۱۶۳۶.
.۵۴۲ توضیح المسائل، م ۱۶۳۷.
.۵۴۳ توضیح المسائل، م ۱۶۳۸.
.۵۴۴ توضیح المسائل، م ۱۶۳۹.
.۵۴۵ توضیح المسائل، م ۱۶۴۰.
.۵۴۶ توضیح المسائل، م ۱۶۴۲.
.۵۴۷ استفتاآت، ج ۱، ص ۳۱۶، س ۳۹.
.۵۴۸ رساله نوین، عبدالکریم بی‏آزار شیرازی، ج ۱، ص ۱۱۳.
.۵۴۹ توضیح المسائل، م ۱۶۵۳.
.۵۵۰ توضیح المسائل، م ۱۶۵۷.
.۵۵۱ توضیح المسائل، م ۱۶۶۰.
.۵۵۲ برای آشنایی بیشتر با جزئیات دو ماه کفاره روزه به مسائل ۱۶۶۲ تا ۱۶۶۴ از رساله توضیح المسائل مراجعه فرمایید.
.۵۵۳ توضیح المسائل، م ۱۶۶۱.
.۵۵۴ توضیح المسائل، م ۱۶۶۵.
.۵۵۵ توضیح المسائل، م ۱۶۶۷.
.۵۵۶ توضیح المسائل، م ۱۶۷۵.
.۵۵۷ توضیح المسائل، م ۱۶۷۸.
.۵۵۸ توضیح المسائل، م ۱۶۷۹.
.۵۵۹ توضیح المسائل، م ۱۶۸۰.
.۵۶۰ توضیح المسائل، م ۱۶۸۱.
.۵۶۱ توضیح المسائل، م ۱۶۸۲.
.۵۶۲ توضیح المسائل، م ۱۶۸۳.
.۵۶۳ توضیح المسائل، م ۱۷۱۰.
.۵۶۴ دفتر امام خمینی: بخش استفتا.
.۵۶۵ استفتاآت، ج ۱، ص ۳۲۵، س ۶۷.
.۵۶۶ توضیح المسائل، م ۲۰۳۶.
.۵۶۷ استفتاآت، ج ۱، ص ۴۳۵، س ۴.
.۵۶۸ استفتاآت، ج ۱، ص ۴۳۵، س ۵.
.۵۶۹ استفتاآت، ج ۱، ص ۳۸۰، س ۱۰۹.
.۵۷۰ استفتاآت، ج ۱، ص ۳۸۰، س ۱۱۰.
.۵۷۱ استفتاآت، ج ۱، ص ۴۳۸، س ۱۴.
.۵۷۲ استفتاآت، ج ۱، ص ۴۳۶، س ۷.
.۵۷۳ استفتاآت، ج ۱، ص ۴۳۶، س ۸.
.۵۷۴ استفتاآت، ج ۱، ص ۴۳۸، س ۱۳.
.۵۷۵ دفتر امام خمینی: بخش استفتا.
.۵۷۶ استفتاآت، ج ۱، ص ۴۷۰، س ۱۱۱.
.۵۷۷ استفتاآت، ج ۱، ص ۷۱، س ۱۶۶.
.۵۷۸ استفتاآت، ج ۱، ص ۷۱، س ۱۶۷.