امامزاده صالح تهران

امامزاده صالح که بود؟

به استناد روایات شیعه و کتب تاریخی، صالح‌بن‌موسی‌الکاظم، فرزند بلافصل امام موسی کاظم و برادر امام رضا(ع) است. ایشان به‌عنوان یکی از سادات اصیل و صحیح‌النسب اهل‌بیت پیامبر شناخته می‌شوند. پس از اینکه در اواخر قرن دوم هجری، خبر ولیعهدی امام رضا(ع) به حضرت صالح رسید، او سفر خود از عراق به ایران را شروع کرد. او در مسیر شمیران، برای استراحت در تجریش توقف کرد و در همین نقطه توسط شخصی به نام حسن که اهل پل کرخ (کرج کنونی) بود، به شهادت رسید. پیکر او نزدیکی چنار بزرگی که در باغ جنت گلشن همین منطقه قرار داشت، به خاک سپرده شد.

ایرانیان به‌خاطر نسبت حضرت صالح با ائمه شیعه، احترام خاصی برایشان قائل‌اند و به همین دلیل بعد از شهادت، برایشان بارگاه و حرم ساختند. این حرم در حال حاضر یکی از پربازدیدترین مناطق مذهبی تهران و محلی برای برگزاری مراسم مربوط به مناسبت‌های مذهبی مختلف است. علاوه بر ایرانیان، شیعیانی که از کشورهای مختلف جهان به تهران سفر می‌کنند نیز حتما زیارت از بارگاه حضرت صالح را در برنامه خود قرار می‌دهند.

تاریخچه بنا

امامزاده صالح یکی از قدیمی‌ترین بناهای تهران است و احتمال می‌رود در دوره ایلخانی (سال ۷۰۰ ه.ق) ساخته شده باشد. اما اطلاعات دقیقی درباره اینکه اولین بار چه کسی بارگاه حضرت صالح را ساخت، در دست نیست. در تاریخ آمده است که در سال ۱۲۱۰، یکی از فرزندان فتحعلی شاه قاجار به نام هلاکو، بنای امامزاده را بازسازی کرد. کاشی‌کاری گنبد و تغییر درب امامزاده از ضلع جنوبی به ضلع غربی، از اقدامات هلاکو بود. برادر دیگر هلاکو به نام شجاع‌السلطنته نیز مسجد، حسینیه و حمام صحن شمالی امامزاده را ساخت.

در ایوان ورودی حرم، لوح مستطیلی خشتی وجود دارد که نام فتحعلی شاه روی آن حک شده است و قدمت آن به سال ۱۲۱۰ بازمی‌گردد. ضریح مشبک و نقره‌فام حرم نیز توسط میرزا سعید خان، وزیر امور خارجه اواخر قاجار وقف شده است.

بعد از شاهزادگان قاجار امامزاده به همان شکل باقی ماند تا در سال ۱۳۳۸ خیری به نام حسن فداکار با بودجه شخصی خود، برای ترمیم گنبد امامزاده، دوباره آن را کاشی‌کاری کرد. بعد از آن در سال ۱۳۶۸ گنبد به‌کلی تخریب و بازسازی شد. گنبد جدید بزرگ‌تر بود. در دهه ۸۰ نیز گلدسته‌های امامزاده در کنار گنبد قرار گرفت و داخل رواق‌ها نیز آیینه‌کاری شد.

نذر نمک در امامزاده صالح

یکی از رسم‌های این امامزاده نذر نمک است؛ افرادی که به حاجت خود می‌رسند، نمک نذر می‌کنند. نمک‌های نذری نیز در میان زائران امامزاده توزیع می‌شود. نمک در فرهنگ ایرانی نماد برکت و روزی بیشتر در سفره‌ است. البته این فلسفه کنونی نذر نمک است.

تاریخچه نذر نمک به زمانی بازمی‌گردد که در منطقه تجریش برف زیادی می‌بارید و به‌خاطر لیزشدن زمین، بسیاری از مردم زمین می‌خوردند. از آن زمان مردم نمک نذر می‌کردند تا با پاشیدن روی برف‌ها، آن‌ها را آب کنند و عابران آسیب نبینند. این کار کم‌کم به یک رسم تبدیل شد و به‌عنوان رسم نذری امامزاده صالح شناخته شد.

معماری بنای امامزاده

اولین چیزی که در معماری امامزاده صالح تهران نگاه‌ را به‌سمت خود جذب می‌کند، رنگ آبی فیروزه‌ای بی‌نظیرکاشی‌کاری گنبد و گلدسته‌های آن است. معماری این مکان مقدس مجموعه کاملی از ترکیب رنگ‌ها و طرح‌هاست. دیوارهایی با ضخامت زیاد، طاق‌ها و طرح چهارگوشه این بنا به سبک معماری قرن هفتم و هشتم هجری قمری ساخته شده. می‌توان گفت معماری این مکان مقدس ترکیبی از سبک سنتی و باستانی ایرانی و هنر دست معماران معاصر است.

ایوان ورودی و ۴ رواق در ضلع شمالی محوطه قرار دارد. در ابتدا صحن امامزاده یکی از قبرستان‌های تهران بود؛ اما بعد از مدتی تدفین در این محل ممنوع شد و با گذشت زمان آثار قبرهای قدیمی نیز از بین رفت. در ابتدا اطراف امامزاده دیوارکشی شده بود و فضای محصوری داشت؛ اما با اجرای طرح توسعه خیابان تجریش، دیوارهای قدیمی خراب شد. اکنون بخشی از قبرستان به بوستان تبدیل شده است.

فضا و امکانات آرامگاه امامزاده صالح

مساحت بارگاه و بقعه امامزاده صالح حدود ۳۰۰۰ مترمربع است و به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین امامزاده‌های ایرانی شناخته می‌شود. فضای امامزاده به بخش‌های مختلفی تقسیم شده است که برخی از آن‌ها قدیمی‌اند و برخی دیگر در دوران پس از انقلاب ساخته شده ‌است.

ورودی‌های مختلف

در ضلع‌های جنوب، شرق و غرب امامزاده سه ورودی مختلف قرار دارد که ورودی جنوبی و شرقی به بازار تجریش راه دارد و ورودی غربی به ترمینال درون شهری تجریش منتهی می‌شود. برای دسترسی به ورودی‌های امامزاده باید بخشی از مسیر را پیاده طی کنید و از بازارچه یا ترمینال وارد فضای امامزاده شوید.

بازدید از امامزاده برای همه آزاد است و محدودیتی ندارد. درب‌های ورودی این بارگاه در شش ماه ابتدایی سال از اذان صبح تا ۱۲ شب و در شش ماه دوم سال از اذان صبح تا ۱۱ شب باز است. البته برای بازدید از این مکان مقدس باید به محدودیت‌های وضع شده به‌خاطر شیوع کرونا هم توجه داشته باشید. آستان امامزاده معمولا با رعایت پروتکل‌های بهداشتی باز است؛ اما در صورت اعمال محدودیت‌های کلی، درب‌های ورودی بسته خواهد شد. برای اطلاع از این موضوع، حتما پیش از بازدید، سایت امامزاده صالح تهران را چک کنید.

حیاط بزرگ امامزاده

حیاط بزرگ امامزاده دیدنی‌های مختلفی را در خود جای داده است. مقبره ۵ شهید گمنام در حیاط امامزاده اولین بخش از حیاط است که توجه بازدیدکنندگان را به خود جلب می‌کند. بعد از بازدید از آرامگاه شهدا، به کبوترهای حرم خواهید رسید. این کبوترها آزادانه در صحن پرواز می‌کنند و زائران نیز می‌توانند به آن‌ها گندم بدهند. نذر گندم برای کبوترهای حرم از دیگر نذرهای متداول در امامزاده صالح است.

حوض میان حیاط

حوض بزرگ میان حیاط امامزاده صالح از دیگر سازه‌های قدیمی این بناست. پیش از بازسازی امامزاده، این مکان دو حیاط داشت که در حیاط بزرگ‌تر حوض قرار گرفته بود. آب این حوض از قنات سر پل تجریش تأمین می‌شد و بعد از حوض به‌سمت باغ‌های تجریش می‌رفت. این قنات نیز مانند بسیاری از قنات‌های تهران در سال‌های اخیر خشک شده است. در کنار حوض نیز پاشویه و وضوخانه قرار داشت و زائران می‌توانستند در این قسمت وضو بگیرند، آبی به‌دست و روی خود بزنند و خستگی راه را از تن به در کنند. در حال حاضر حوض بازسازی شده است و در اطراف آن وضوخانه برای آقایان و شیرهای آب آشامیدنی قرار دارد.

مقبره شهدای گمنام در حیاط

مقبره شهدای گمنام، شهدای هسته‌ای، چند نفر از قربانیان حادثه هواپیمای اکوراینی و شهید فخری‌زاده در وسط حیاط جلویی امامزاده صالح قرار گرفته است. زائران هنگام زیارت امامزاده صالح از مقبره شهدا بازدید می‌کنند و برای آن‌ها فاتحه می‌خوانند.

محوطه زیارتی اصلی

در امامزاده صالح تهران دو رواق برای زیارت خانم‌ها و دو رواق برای زیارت آقایان قرار دارد که همه آن‌ها در سال‌های گذشته آیینه‌کاری شده‌ است.

درب‌های میان تمام رواق‌ها و محوطه به‌دست هنرمندان معاصر منبت‌کاری شده است. بقعه امامزاده در ابتدا فضایی ۶ در ۶.۵متری بود اما در حال حاضر حدود ۵۰ متر مساحت دارد. بقعه قدیمی‌ترین سازه بنای امامزاده محسوب می‌شود. ضریح این بارگاه نیز با استفاده از نقره و چوب و به شکل مشبک ساخته شده است.

سرویس بهداشتی

سرویس‌های بهداشتی امامزاده در پشت محوطه قرار گرفته‌ است. برای دسترسی به سرویس‌ها باید از خروجی پشت حرم بیرون بروید. بعد از پایین‌رفتن از پله‌ها تابلوهای راهنمای سرویس بهداشتی را می‌بینید. آن‌ها را دنبال کنید تا به سرویس برسید. سرویس‌های زنانه و مردانه امامزاده کاملا بهداشتی است و محوطه‌های مجزایی برای سرویس ایرانی و فرنگی، وضوخانه و محل پاشویه دارد.

چنار کهن‌سال محوطه امامزاده صالح

امامزاده صالح تا مدت‌ها محل زندگی کهن‌سال‌ترین چنار ایرانی بود. این چنار به‌عنوان نماد شمیرانات شناخته می‌شد و به‌اندازه‌ای بزرگ بود که سایه هرکدام از شاخه‌های آن بخش زیادی از حیاط محوطه را می‌پوشاند و محل استراحت و عبادت زائران بود. قدیمی‌ترها می‌گویند برخی از استادان مکتب، کلاس‌هایشان را زیر سایه این چنار برگزار می‌کردند. قدمت درخت پیر به‌درستی مشخص نیست؛ اما به‌اندازه‌ای بوده که آن را در لیست میراث فرهنگی ایران به ثبت برساند.

محیط تنه چنار امامزاده به ۱۵ متر می‌رسید و هرکدام از شاخه‌های آن به‌تنهایی اندازه یک چنار بزرگ قطر داشت. خلاصه آنکه درخت بزرگ یکی از محبوب‌ترین جاذبه‌های گردشگری این مکان مقدس بود. اما بعد از خشک‌شدن قنات تجریش، بخشی از آن که در امامزاده قرار داشت، نشست کرد و همین موضوع باعث آسیب‌دیدن چنار شد. از طرفی بعد از سیل تجریش، طرح‌های جدیدی برای منطقه برنامه‌ریزی شده بود و چنار در وسط این طرح‌ها قرار داشت. به همین دلیل سازمان میراث فرهنگی دستور قطع چنار را صادر کرد. یک شب درخت را قطع کردند و فردا صبح دیگر خبری از چنار بزرگ نبود و درخت پیر تنها در خاطرات قدیمی‌های تجریش باقی ماند.

جاذبه‌های گردشگری حوالی امامزاده

امامزاده صالح تجریش در میان چند جاذبه گردشگری تهران قرار گرفته است. برخی از آن‌ها به‌اندازه‌ای نزدیک امامزاده‌ است که با چند دقیقه پیاده‌روی به آن‌ها خواهید رسید. بهتر است برای زیارت امامزاده و بازدید از دیدنی‌های گردشگری اطراف آن، حداقل یک بعد از ظهر را زمان بگذارید. البته این این منطقه برای یک روز تهران‌گردی کامل هم جاذبه دارد.

بازار تجریش

بازارهای سنتی هر شهر، جزو جذاب‌ترین دیدنی‌های آن است. بازار تجریش یکی از قدیمی‌ترین بازارهای تهران است و مانند سایر بازارهای سنتی از چندین دالان تودرتو تشکیل شده است که در هر دالان صنف خاصی کار می‌کنند؛ بازار میوه تجریش یکی از مشهورترین قسمت‌های آن است. در بازار میوه و سبزی تجریش می‌توانید هر نوع میوه‌ای را پیدا کنید.

حتی افرادی که قصد خرید ندارند هم از رونق و سرزندگی این بازار لذت می‌برند. مسجدها، حسینیه‌های قدیمی، غذاخوری‌های سنتی اطراف بازار و… دیدنی‌هایی است که نباید آن‌ها را از دست بدهید.

بازار تجریش درست کنار امامزاده صالح قرار گرفته است و دو تا از ورودی‌های امامزاده به این بازار منتهی می‌شود.

 پاساژ‌ ارگ

پاساژ ارگ یک مرکز خرید بزرگ در تهران است که ۵ طبقه پارکینگ و ۵ طبقه تجاری دارد. این پاساژ یک مرکز تفریحی است و امکاناتی چون کافه، رستوران، فود کورت، آمفی‌تئاتر و بام سبز دارد. مجتمع تجاری ارگ هر روز از ساعت ۱۰ تا ۲۳ فعال است. این پاساژ در ضلع شمالی میدان تجریش و در ابتدای خیابان سعادت‌آباد قرار دارد. فاصله امامزاده صالح تجریش تا این پاساژ زیاد نیست و با ده دقیقه پیاده‌روی به آن خواهید رسید.

مسیر دسترسی به امامزاده چگونه است؟

امامزاده صالح در نزدیکی ایستگاه مترو، تاکسی و اتوبوس BRT‌ قرار دارد. تجریش یکی از شلوغ‌ترین مناطق تهران است و به همین دلیل گردشگران ترجیح می‌دهند برای بازدید از جاذبه‌های گردشگری این منطقه از حمل‌ونقل عمومی استفاده کنند. البته در تجریش و پاساژهای اطراف آن پارکینگ‌های طبقاتی نیز وجود دارد و اگر مشکلی با شلوغی خیابان‌ها ندارید، می‌توانید با ماشین شخصی به این منطقه بروید. فراموش نکنید که مراقب طرح زوج و فرد باشید!

اگر قصد استفاده از مترو را دارید، باید خود را به خط یک برسانید. آخرین ایستگاه خط یک، میدان تجریش است. برای پیداکردن بهترین مسیر مترو، می‌توانید از نقشه مترو تهران علی بابا استفاده کنید. بعد از رسیدن به ایستگاه تجریش، از خروجی جنوبی ایستگاه خارج شوید و در خیابان شهرداری به‌سمت میدان تجریش بروید. بعد از چند دقیقه پیاده‌روی کوتاه به امامزاده خواهید رسید.

اتوبوس‌های BRT راه‌آهن- تجریش نیز از نزدیکی امامزاده عبور می‌کند و مسیر دیگری برای دسترسی است. بعد از رسیدن به میدان تجریش به ضلع جنوب غربی بروید و به امامزاده برسید. ایستگاه تاکسی میدان تجریش به مناطق مختلف تهران دسترسی دارد؛ خطوط تاکسی تجریش به میدان آزادی و… آماده جابه‌جایی مسافران است.

امامزاده صالح؛ هم فال و هم تماشا

اگر زمان کافی داشته باشید و از اواسط خیابان ولی‌عصر به‌سمت تجریش حرکت کنید تا درنهایت به امامزاده صالح برسید، یکی از جذاب‌ترین روزهای خود در تهران‌گردی را سپری خواهید کرد. زیرا هر نوع جاذبه‌ای که فکرش را می‌کنید در این منطقه وجود دارد؛ از انواع رستوران و فست‌فود و کافه گرفته تا بناهای تاریخی و مذهبی و مکان‌های تجاری. حتی دست‌فروش‌هایی که در نزدیکی میدان تجریش بساط کرده‌اند هم جزو جاذبه‌هایی محسوب می‌شوند که فقط در ایران می‌توانید پیدا کنید!