قیام امام حسین (علیه السلام) و نهضت عاشورا سرلوحه بسیاری از نیکی ها، فضایل و افتخارات است.حادثه عظیم کربلا در طول تاریخ در جهات و ساحت های مختلف مورد مطالعه واقع شده و مواجه با ابهامات و پرسش هایی از سوی مورخین و اهل نظر بوده است.
بود یا نبود رقیه سلام الله علیها
یکی از مواردی که همواره ذهن پژوهشگران را معطوف به خود کرده شخصیت بانویی از حرم به نام رقیه می باشد و پرسش هایی که حول شخصیت ایشان وجود دارد.
درمورد وجود و حضور کودکی به این نام و با این سن و سال در کاروان کربلا، که دختر اباعبدالله است نظرات متفاوتی وجود دارد:
گروهی که ادله تاریخی را بر اثبات این مطلب کافی دانسته و آن را قطعی میدانند؛ و از طرفی کسانی که در اصل وجود این قضیه تشکیک کرده و بعضاً آن را نپذیرفتهاند.
در این رابطه به بررسی اجمالی این پرسش و پاسخهای مطرح شده توسط تاریخ پژوهان و مقتل نویسان اشاره می کنیم:
مبهم بودن برخی از زوایای حوادثی که در تاریخ شیعه اتفاق افتاده عوامل متعددی دارد ازجمله اینکه شیعه گروهى است که در طول تاریخ ، بارها و بارها هدف هجوم و تجاوزهاى وحشیانه قرار گرفته ، پیشوایان دین و رجال شاخصش شهید گشته ، و آثار علمى و تاریخیش سوزانده شده است .(۱)
شیعه در گذر از این تاریخ پردرد و رنج ، اولا :مجال ثبت بسیارى از حوادث تاریخى را نداشته و ثانیا: بخشى قابل ملاحظه از آثار و مآخذ تاریخى خویش را که حاکى از پیشینه مظلومیت کم نظیر شیعه و قساوت و مظالم حکومتهاى جور مى باشد از دست داده است و آنچه برایش مانده ، تنها بخشى از آن آثار مکتوب ، همراه با اطلاعاتى است که به گونه شفاهى ،سینه به سینه نقل شده است.
اسناد تاریخی
۱: یکی از قدیمیترین منابعی که در رابطه با سیدالشهدا و وقایع کربلا موجود می باشد و از دختری به نام رقیه (علیهاالسلام) نام میبرد، قصیده جناب سیف بن عَمیره ،از اصحاب امام صادق (علیه السلام) است.(۲)
« وَ سَکینه عَنها السّکینه فَارقت لَمّا ابتدَیت بفرقه وَ تغیّر
وَ رقیه رقّ الحَسود لضَعفها وَغدا لَیعذره الّذی لَم یعذر
ولامّ کلثَوم یجد جَدیدها لثم عَقیبٍ دموعها لَم یکرر
لَم انسها وَ سکینه وَ رقیّه یبکینه بتحسّرٍ و تزفّر »(۳)
آرامش از سکینه جدا شد چون که او از امام خود جدا گردید… رقیه کسی بود که حسودان برای ضعف و ناتوانیش دل سوزاندند. این عده فردای قیامت مجبور به عذرخواهی از او میشوند هرچند که هیچ عذری برای آنها وجود ندارد… ام کلثوم نیز هر لحظه صورت اشک آلودش را با پارچهای پاک میکند… من هیچگاهام کلثوم و سکینه و رقیه را فراموش نمیکنم که برای امام حسین با آه و ناله حسرت گریه میکردند..
۲: یکی از منابع دیگری که در آن ، ضمن شرح جریانات عاشورا، نامى از حضرت رقیّه علیهاالسلام به میان آمده ، کتاب مشهور لهوف نوشته محدث و مورخ جلیل القدر، مرحوم سیدبن طاووس است .
سید مى نویسد: حضرت سیّدالشهداء علیه السلام زمانى که اشعار معروف (یا دهر اُفّ لک من خلیل) … را ایراد فرمود و زینب و اهل حرم فریاد به گریه و ناله برداشتند، حضرت آنان را امر به صبر کرده و فرمود: یا اختاه یا امّ کلثوم ، و انتِ یا زینب ، و انتِ یا رقیّه ، و انتِ یا فاطمه ، و انتِ یا رباب ، اُنْظُرْنَ اذا انا قُتِلْتُ فلا تشققن على جَیْبا و لا تخمشن علىّ وجها ولا تقلن على هجرا(۴)
خواهرم ام کلثوم ، و تو اى زینب ، و تو اى رقیّه ، و تو اى فاطمه ، و تو اى رباب ، زمانى که من به قتل رسیدم در مرگم گریبان چاک نزنید و روى نخراشید و کلامى ناروا (که با رضا به قضاى الهى ناسازگار است) بر زبان نرانید.
مطابق این نقل ، نام حضرت رقیّه بر زبان امام حسین علیه السلام در کربلا جارى شده است.
۳: مورّخ خبیر و ناقد بصیر، عمادالدین حسن بن على بن محمّد طبرى ، معاصر خواجه نصیرالدین طوسى، در کتاب پر ارج کامل بهائى شرح ماجرای شهادت دختری در میان اسرا که نیمه شب از خواب بیدار می شود وبهانه پدر را می گیرد، نقل مى کند که بعد از آوردن سر پدر نزد او جان به حق تسلیم کرد.(۵)
محدث بزرگوار مرحوم شیخ عباس قمى در منتهى الامال، عین عبارات کامل بهائى را نقل کرده است و اشعارى را هم که در کامل است، بیان می کنند.(۶)
نظر شهید مطهری
تصور برخی ها این است که استاد بزرگوراد شهید مطهری (رحمه الله)، وجود حضرت رقیه را منکر است. لذا برخی ها از سر ناآگاهی نسبت به مسائل شهید مطهری را مذمت می کنند.
ایشان در جلد دوم کتاب حماسه حسینی، که مربوط به یادداشت های ایشان است می نویسد: «داستان طفلى از ابى عبداللَّه که در شام از دنیا رفت و بهانه پدر مىگرفت و سر پدر را آوردند و همان جا وفات کرد. (رجوع شود به نفس المهموم).»(۷)
در واقع این عبارت در یادداشت های استاد است و نه در سخنرانی های استاد یا در متن کتاب. یعنی اینکه این جزء یادداشت های شخصی استاد بوده و نمی توان این عبارت را به عنوان نظر نهائی و قطعی استاد تلقی کرد. شاید این جزء مسائلی بوده که استاد آن را در یادداشت هایش نوشته که بعدا برود در مورد آن تحقیق کند. مخصوصا آنکه در متن کتاب نیز شهید مطهری در باب حضرت رقیه بحثی نمی کند.
در رابطه با وجود یا عدم وجود حضرت رقیه به استفتائاتی اشاره می کنیم:
حضرت آیت الله نوری همدانی :
در کتابهایی چون کامل بهائی و نفسالمهموم و کتابهای معتبر دیگر دختر خردسالی که برخی نام او را رقیه نامیدهاند و در شام به شهادت میرسد، برای امام حسین ذکر کردهاند و اگر کسی برای آن حضرت نذر کند، باید آن را ادا نماید و مضجع موجود در دمشق متعلق به آن حضرت است.(۸)
آیت الله مکارمشیرازی در استفتائی در این رابطه می فرمایند:
«شکی نیست که دختر کوچکی از امام حسین در شام از دنیا رفت و در آنجا دفن شد و حرم فعلی منسوب به همان دختر است، اما اینکه نام آن دختر رقیه بوده یا نام دیگری داشته، در بین دانشمندان اسلامی اختلافنظر وجود دارد؛ هر چند معروف این است که نامش رقیه است.»(۹)
حسن ختام
اشاره به این نکته خالی از لطف نیست که از دلایل فراموشی یا کم رنگ شدن حضور این شخصیت، زندگانی کوتاه حضرت رقیه است که سبب شده رد کمتری از ایشان در تاریخ به چشم بخورد.
در هر حال معروف بودن مزار و حرمی در دمشق به نام رقیه خاتون در بین مردم که در طول تاریخ مورد عنایت محبین اهل بیت بوده و مشاهده کرامات متعدد از صاحب این حرم مهر تاییدی بر وجودناز دانه مظلوم اباعبدالله می باشد که گره گشای دنیا و آخرت می باشد.
پی نوشت:
۱- بنگرید به : کتاب سوزى مشهور محمود غزنوى در رى به سال ۴۲۳ ق ، کشتار و کتاب سوزى طغرل در بغداد عصر شیخ طوسى
۲- معجم رجال الحدیث،ج۸،ص۳۶۴
۳- سیاه پوشى در سوگ ائمه نور، ص ۳۲۰، به نقل از المنتخب طریحى
۴- اللهوف على قتلى الطفوف، صص ۱۴۱ – ۱۴۰
۵- کامل بهائى ،ج ۲، ص ۱۷۹
۶- منتهی الآمال ج ۱، ص ۸۰۷
۷- مجموعه آثار ج۱۷ ص۵۸۶
