دفاع یا قهر؟

از آنجا که خصوصیتها و ویژگیهای افراد مختلف با هم متفاوت میباشد، همواره در رابطه های آنان با یکدیگر، مخالفتهایی پدیدار میشود. البته از طریق آشنایی با روشهای صحیح برخورد با دیگران، میتوان این اختلافها را اصلاح نموده و رابطه های سالمی به وجود آورد. حالت دفاعی از همان زمان که «انتقاد» (به معنای عیبجویی) و «اهانت» وارد رابطهای میشود، لرزش و سست شدن پایه ها آغاز میگردد و حالت دفاعی به دنبال آن، نمایان میشود. طبیعی است که ما در برابر اهانت، حساسیت نشان دهیم و بازتابی داشته باشیم. آیا اگر نور تندی را به چشمان ما بتابانند، چشمان ما خودبه خود بسته نمیشود؟ اگر فردی بخواهد به صورت ما سیلی بزند، آیا ما دستانمان را برای دفاع، روی صورت خود قرارنمیدهیم؟حالت دفاعی، تلاشی برای دفاع در زمان حمله است. ما احساس میکنیم حق ما نیست که مورد انتقاد یا توهین قرارگیریم. احساس قربانی بودن، زجرآور است. باید کاری کرد و از شخصیت، هویت و حق خود دفاع کرد.ما بهطور معمول، به شکلهای زیر دفاع میکنیم:- مسؤولیت خود را انکار میکنیم.شوهر انتقاد میکند: «هیچوقت خانه مرتب نیست.» زن به دفاع برمیخیزد: «من که نمیتونم هم در بیرون از خانه و هم در خانه کار کنم. پس تو چی؟» – بهانه تراشی:دیر به خانه میآییم و همسرمان از ما انتقاد میکند. بهانهای میتراشیم: «ترافیک خیلی سنگین بود.» – انتقاد را با انتقاد، پاسخ میدهیم:زن: «مدتهاست مهمانی نداشتهایم. تو با رفتوآمد مخالفی و روحیهی افسردهای داری.»شوهر: «تو کِی خانه را مرتب و تمیز میکنی تا من بتونم کــسی را دعوت کنم!» – ناله و مظلومنماییممکن است رفتار کودکانه در پیش بگیریم. با لحن کودکِ مظلومی بگوییم: «این منصفانه نیست، من کار بدی نکردهام.» ممکن است حتی گریه کنیم. – زبان بدنممکن است حرفی به زبان نیاوریم و با زبان بدن، واکنش نشان دهیم. لبخندی بهزور بر چهره بنشانیم یا اخم کنیم. قهرکردنپس از عیب جویی، توهین و حالت دفاعی، به احتمال زیاد، حالت قهر وارد معرکه میشود. رفتهرفته دیگر حالت دفاع را کنار میگذاریم و وارد مرحلهی عقبنشینی و فرار میشویم. سکوت میکنیم، حرف نمیزنیم و یا دستکم شانهی خود را بالا میاندازیم و سری تکان میدهیم.بیتفاوت شدن و قهرکردن، ارسال هرگونه پیامی را از میان برمیدارد. شاید قهرکننده خیال میکند جلوی بدترشدن کارها را میگیرد، در حالیکه چنین نیست. قهر، رابطه را سردتر میسازد و بر وخامت آن میافزاید. تحقیقها نشان میدهد که مردان، نیاز بیشتری به فرار از صحنهی درگیریهای تند و داغ زناشویی را دارند و میخواهند با سکوت و بیاعتنایی، آرامش خود را حفظ کنند ولی زمانی که هر دو از روی عادت قهر میکنند، رابطه به ویژه رابطهی زناشویی، شکننده میشود. شما در رابطهی خود با پدر و مادر، خواهر و برادر و همسرتان چه مقدار از حالت دفاعی استفاده میکنید و یا عادت به قهرکردن دارید؟ دو آزمون زیر به طور نسبی، وضع شما را تعیین میکند. آزمون سنجش حالت دفاعی: بله نه- وقتی همسرم گله کرد، احساس کردم انصاف را رعایت نکرده است.- احساس کردم، حرف مرا بد فهمیده است.- احساس میکنم در ازای کارهای مثبتی که انجام میدهم، اعتباری بهدست نمیآورم.- اشتباهی که رخ داد، من در آن مسؤولیتی نداشتم.- برای جلوگیری از سرزنش، ناگزیر بودم توضیح دهم مسأله چرا و چگونه به وجود آمد.- وقتی همسرم، منفی رفتار میکرد، احساس میکردم به من حمله میکند.- وقتی همسرم گله میکرد، من هم احساس میکردم گلههایی دارم.- منفی بودن همسرم، شدیدتر و خارج از اندازه میشود.- همسرم، بیش از اندازه حساس است، احساساتی میشود و خیلی آسیب میبیند.- بخشی از گله های همسرم درست است، ولی تمامِ حقیقت نیست.- وقتی همسرم انتقاد میکرد، فکر میکردم من خطایی ندارم.- وقتی همسرم انتقاد میکرد، احساس میکردم باید در برابر حملهاش جبهه بگیرم.- مجبور شدم گلههایی را که از من میکرد و دقیق نبود، انکار کنم.- وقتی به انتقادهای همسرم گوش دادم، به یاد انتقادهای خودم افتادم.- فکر کردم آنچه او میگوید، فقط گزافه گویی است.- وقتی همسرم اهانت میکرد، در فکر یافتن راههای دفاع از خودم بودم.- وقتی همسرم از من عیبجویی میکند، فکر یافتن توضیح موقعیتم هستم.- بهنظر میرسد تنها کاری که همسرم انجام میدهد، عیبجویی از من است.- در جریان مجادلهای تند و داغ، فکر یافتن راهی برای تلافی هستم. توضیح: اگر بیش از هفت «بله» انتخاب کردهاید، حالت دفاعی در شما کم نیست و این تعجبی ندارد. در بهترین رابطهها هم گاهی احساس میکنیم مورد حمله قرارگرفته ایم و ضروری است که از خود دفاع کنیم. به آزمون زیر نیز جواب «بله» یا «نه» دهید. آزمون سنجش قهر کردن: بله نه- وقتی همسرم گله میکند، احساس میکنم دلم میخواهد از این آشفتهبازار فرار کنم.- اغلب خودم را مهار میکنم تا از ابراز احساس واقعیام، خودداری کنم.- فکر میکنم بهترین کار، این است که برای خودداری از دعوایی بزرگ، عقبنشینی کنم.- برای آرام کردن، عقبنشینی میکنم.- وقتی بگومگو بالا میگیرد، دلم میخواهد صحنه را ترک کنم.- هروقت همسرم خیلی منفی میشود، صلاح میدانم هرگز جوابی ندهم.- ترجیح میدهم عقب نشینی کنم تا احساسهایم خدشه دار نشود.- فکر میکنم گاهی وقتها عقب نشینی، بهترین راه حل است.- نمیدانم چرا ناگهان مسأله های کوچک، بزرگ میشوند.- هر وقت عواطف همسرم از مهار خارج میشود، عقب نشینی میکنم.- فکر میکنم مجبور نیستم این نوع رفتار را داشته باشم.- نمیخواستم آتش درگیری را تندتر کنم، بنابراین عقبنشینی کردم و منتظر ماندم.- هر وقت بحث ما منطقی نبود، از آن متنفر میشدم. توضیح: اگر بیش از چهار جواب «بله» برگزیده اید، آمادگی خوبی برای قهرکردن دارید. برای اینکه به حالت دفاعی، شکل سنجیده و منطقی بدهیم و مسأله ی قهر و دوری و فاصله گرفتن را از میان برداریم، باید چه نکته هایی را رعایت کنیم. در مقاله ی شماره ی آینده به این پرسش، پاسخ داده خواهد شد.