آداب معاشرت و برخوردهای اجتماعی
روزی امام سجاد علیه‌السلام داشتند از مسجد خارج می‌شدند که شخصی با حضرت ملاقات کرد و امام علیه‌السلام را دشنام داد. غلامان حضرت خواستند او را تنبیه کنند اما آن حضرت اجازه نداد و فرمود: آنچه از کارهای ما بر تو پوشیده است بیشتر است “ما سترعنک من امرنا اکثر”
بعد فرمودند: آیا نیازی داری تا تو را کمک کنیم؟ آن شخص شرمنده شد. امام علیه‌السلام دستور دادند که هزار درهم به او بدهند بعد از آن زمان هرگاه آن شخص امام را می‌دید می‌گفت: گواهی می‌دهم که شما فرزند رسول خدا هستی. منتهی الا مال /
۲/۶
یکی از یاران امام صادق علیه‌السلام تعریف می‌کند که روزی شخصی خدمت امام رسید و گفت: پسرعمویت به شما ناسزا می‌گوید. حضرت به کنیز خود دستور داد تا برایش آب حاضر نمودند وضو گرفت و مشغول نماز شد. من با خودم گفتم که: حتماً حضرت نفرین خواهند کرد. اما با حیرت تمام دیدم که امام بعد از نماز دست به دعا برداشت و گفت: خدایا من از حق خود گذشتم جود و کرم تو از من بیشتر است او را ببخش. منتهی الامال ۲ / ۱۴۴
آداب معاشرت
۱- سلام کردن
قال رسول‌الله صلّی اللّه علیه و آله: الا اخبرکم بخیر اخلاق اهل الدنیا و الاخره قالوا: بلی یا رسول‌الله. فقال: افشأ السلام فی العالم. بحار / ۷۶ / ۱۱
پیامبر فرمود آیا از بهترین اخلاق اهل دنیا و آخرت آگاهتان سازم؟ حاضران گفتند آری‌ای فرستاده خدا. پیامبر فرمود آشکارا سلام کردن در عالم.
۲ – مصافحه نمودن
قال الباقر علیه‌السلام: ان المؤمن لیلقی المؤ من فیصافحه فلا یزال الله ینظر الیهما و الذنوب تتحاتّ عن وجوههما کما تتحاتّ الورق من الشجر. کافی / ۳ / ۲۶۱
[آنگاه که] مؤمن، مؤمنی را ملاقات می‌کند و با او دست می‌دهد، خدا آنان را نظاره می‌کند و [در این حال] گناهان مانند ریزش برگ از درختان از روی آنان می‌ریزد.
۳- رعایت احترام
قال السجاد علیه‌السلام: للزهری اما علیکان تجعل المسلمین منک بمنزله اهل بیتک فتجعل کبیرهم بمنزله والدک و تجعل صغیرهم بمنزله ولدک و تجعل تربک (همسال) بمنزله اخیک فای هولأ تحبّ ان تظلم؟. بحار / ۷۴ / ۱۵۶
امام سجاد به زهری فرمودند بر تو واجب است تا مسلمانان همانند خانواده خود قرار دهی و بزرگ‌سالانشان را به منزله والدین خود و کم‌سالان آنان را مثل فرزندان خود و همسالانت را به سان برادرت بدانی. پس به کدام‌یک از آنان دوست داری که ظلم کنی؟
۴- جستجو نکردن از عقاید مردم
قال الصادق علیه‌السلام: لاتفتشّ الناس عن ادیانهم فتبقی بلا صدیق. بحار/۷۵/۲۵۳
مردم را تفتیش عقاید نکن تا بدون دوست نمانی
۵ – احسان و خدمت
قال علی علیه‌السلام: فی وصیه لمحمد بن حنفیه و احسن الی جمیع الناس کما تحبّ ان یحسن الیک و ارض لهم ما ترضاه لنفسک و استقبح لهم ما تستقبحه من غیرک و حسّن خلقک حتی اذا غبت عنهم حنّوا الیک و اذا متّ بکوا علیک و قالوا انا لله و انا الیه راجعون و لا تکن من الذین قالوا عند موته الحمد لله ربّ العالمین. وسائل / ۸ / ۵۴۱
به مردم نیکی کن چنان که دوست داری بر تو نیکی کنند و برایشان به آن راضی باش که برای خود راضی می‌شوی و آنچه از دیگران نمی‌پسندی برای آنان نیز نپسند و خلقت را نیکو کن تا آنکه از آنان جدا شدی بر درود فرستند و هرگاه مردی برایت گریه کنند و بگویند ” انا لله و انا الیه راجعون” و از آنان نباش که در مرگشان می‌گویند ” الحمد لله ربّ العالمین”.
۶ – طلب آمرزش هنگام جدایی
قال الصادق علیه‌السلام: اذا تلاقیتم فتلاقوا بالتسلیم و التصافح و اذا تفرقتم فتفرقوا بالاستغفار. بحار / ۷۶ / ۵
هرگاه به هم روبرو شدید، با سلام و دست دادن با هم برخود کنید، و آنگاه که از هم جدا می‌شوید با استغفار از هم جدا شوید.
۷ – مدارا نمودن
قال رسول‌الله صلّی اللّه علیه و آله: اعقل الناس اشدّهم مداراه للناس و اذل الناس من اهان الناس. بحار / ۷۵ / ۵۲
داناترین مردم کسی است که با مردم بیشترین مدارا و گذشت را داشته باشد و پست‌ترین انسان‌ها کسی است که به مردم اهانت کند.
۸ – برخورد با روی خوش
قال علی علیه‌السلام: اذالقیتم اخوانکم فتصافحوا و اظهروا لهم البشاشه و البشر. خصال / ۶۳۳
وقتی دوستانتان را ملاقات می‌کنید با آنان دست بدهید و اظهار شادمانی کنید.
۹- پذیرفتن عذر
قال السجاد علیه‌السلام: ان شتمک رجل عن یمینک ثم تحوّل الی یسارک و اعتذر الیک فاقبل عذره. بحار / ۷۸ / ۱۴۱
هر وقت کسی از یک سو سرزنشت کند آنگاه به سمت دیگرت آمده و عذر بخواهد، عذرش را بپذیر.
