به واسطه عقد ازدواج، زن به مرد حلال مىشود و آن بر دو قسم است: دائم و غیر دائم. عقد دائم آن است که مدت زناشویى در آن معین نشود، و زنى را که بهاین قسم عقد مىکنند دائمه گویند. و عقد غیر دائم آن است که مدت زناشویى در آن معین شود، مثلا زن را به مدت یک ساعتیا یک روز یا یک ماه یا یک سال یا بیشتر عقد نمایند، و زنى را که به این قسم عقد کنند متعه و صیغه مىنامند.
احکام عقد
مسئله: در زناشویى چه دائم چه غیر دائم باید صیغه خوانده شود و تنها راضى بودن زن و مرد کافى نیست و صیغه عقد را یا خود زن و مرد مىخوانند یادیگرى را وکیل مىکنند که از طرف آنان بخواند.
مسئله: وکیل لازم نیست مرد باشد، زن هم مىتواند براى خواندن صیغه عقد از طرف دیگرى وکیل شود.
مسئله: زن و مرد تا یقین نکنند که وکیل آنها صیغه را خوانده است نمىتوانند به یکدیگر نگاه محرمانه نمایند، و گمان به این که وکیل صیغه را خوانده است کفایت نمىکند ولى اگر وکیل بگوید صیغه را خواندهام کافى است.
مسئله: اگر زنى کسى را وکیل کند که مثلا ده روز او را به عقد مردى در آورد و ابتداى ده روز را معین نکند در صورتى که از گفته زن معلوم شود که به وکیل اختیار کامل داده، آن وکیل مىتواند هر وقت بخواهد او را به عقد آن مرد در آورد واگر معلوم باشد که زن، روز یا ساعت معینى را قصد کرده،باید صیغه را مطابق قصد او بخواند.
مسئله: یک نفر مىتواند براى خواندن صیغه عقد دائم یا غیر دائم از طرف دو نفر وکیل شود و نیز انسان مىتواند از طرف زن وکیل شود و او را براى خود به طور دائم یا غیر دائم عقد کند، ولى احتیاط مستحب آن است که عقد را دو نفر بخوانند.دستور خواندن عقد دائم
مسئله: اگر صیغه عقد دائم را خود زن و مرد بخوانند و اول زن بگوید: “زوجتک نفسى على الصداق المعلوم”یعنى خود را زن تو نمودم به مهرى که معین شده، پس از آن بدون فاصله مرد بگوید: “قبلت التزویج” یعنى قبول کردم ازدواج را عقد صحیح است. و اگر دیگرى را وکیل کنند که از طرف آنها صیغه عقد را بخواند، چنانچه مثلا اسم مرد احمد و اسم زن فاطمه باشد و وکیل بگوید: “زوجت موکلتى فاطمه موکلک احمد على الصداق المعلوم” پس بدون فاصله وکیل مرد بگوید: “قبلت لموکلى احمد على الصداق”، صحیح مىباشد.شرایط عقد
مسئله:عقد ازدواج چند شرط دارد:
اول: آنکه به عربى صحیح خوانده شود به احتیاط واجب، و اگر خود مرد و زن نتوانند صیغه را به عربى صحیح بخوانند بههر لفظى که صیغه را بخوانند صحیح است و لازم هم نیست که وکیل بگیرند اما باید لفظى بگویند که معنى “زوجت و قبلت” را بفهماند.
دوم: مرد و زن یا وکیل آنها که صیغه را مىخوانند قصد انشاء داشته باشند یعنى اگر خود مرد و زن صیغه را مىخوانند، زن به گفتن «زوجتک نفسى» قصدش این باشد که خود را زن او قرار دهد و مرد به گفتن «قبلت التزویج» زن بودن او را براى خود قبول نماید، و اگر وکیل مرد و زن صیغه را مىخوانند، به گفتن «زوجت و قبلت» قصدشان این باشد که مرد و زنى آنان را وکیل کردهاند، زن و شوهر شوند.
سوم: کسى که صیغه را مىخواند بالغ و عاقل باشد، جه براى خودش بخواند یا از طرف دیگرى وکیل شده باشد.
چهارم: اگر وکیل زن و شوهر یا ولى آنها صیغه را مىخوانند، در عقد، زن و شوهر را معین کنند مثلا اسم آنها را ببرند یا به آنها اشاره نمایند. پس کسى که چند دختر دارد، اگر به مردى بگوید زوجتک احدى بناتى (یعنى زن تو نمودم یکى از دخترانم را) و او بگوید بلتیعنى قبول کردم، جون در موقع عقد، دختر را معین نکردهاند عقد باطل است.
پنجم: زن و مرد به ازدواج راضى باشند، ولى اگر زن ظاهرا به کراهت اذن دهد و معلوم باشد قلبا راضى است عقد صحیح است.
مسئله: اگر در عقد یک حرف غلط خوانده شود که معنى آن را عوض کند عقد باطل است.
مسئله: کسى که دستور زبان عربى را نمىداند، اگر قرائتش صحیح باشد و معناى هر کلمه از عقد را جداگانه بداند و از هر لفظى معناى آن را قصد نماید،مىتواند عقد را بخواند.
مسئله: اگر زنى را براى مردى بدون اجازه آنان عقد کنند و بعدا زن و مرد بگویندبه آن عقد راضى هستیم عقد صحیح است.
مسئله: اگر زن و مرد یا یکى از آن دو را به ازدواج مجبور نمایند و بعد از خواندن عقد راضى شوند و بگویند به آن عقد راضى هستیم، عقد صحیح است.
مسئله: پدر و جد پدرى مىتوانند براى فرزند نابالغ یا دیوانه خود که به حال دیوانگى بالغ شده است ازدواج کنند و بعد از آن که طفل بالغ شد یا دیوانه عاقل گردید، اگر ازدواجى که براى او کردهاند مفسدهاى نداشته، نمىتواند آن را بههم بزند و اگر مفسدهاى داشته، مىتواند آن را به هم بزند.
مسئله:دخترى که به حد بلوغ رسیده و رشیده استیعنى مصلحتخود را تشخیص مىدهد اگر بخواهد شوهر کند، چنانچه باکره باشد، باید از پدر یا جد پدرى خود اجازه بگیرد، و اجازه مادر و برادر لازم نیست.
مسئله: اگر پدر و جد پدرى غایب باشند، به طورى که نشود از آنان اذن گرفت و دختر هم احتیاج به شوهر کردن داشته باشد لازم نیست از پدر و جد پدرى اجازه بگیرند و نیز اگر دختر باکره باشد در صورتى که بکارتش به واسطه شوهر کردن از بین رفته باشد، اجازه پدر و جد لازم نیست. ولى اگر به واسطه وطى به شبهه یا از زنا از بین رفته باشد، احتیاط مستحب آن است که اجازه بگیرند.
مسئله:اگر پدر یا جد پدرى براى پسر نابالغ خود زن بگیرد، پسر- بعد از رسیدن به سن قابل براى تمتع گرفتن – باید خرج زن را در صورتى که از او تمکین داشته باشد بدهد.
مسئله: اگر پدر یا جد پدرى براى پسر نابالغ خود، زن بگیرد، چنانچه پسر در موقع عقد مالى داشته، مدیون مهر زن است، و اگر در موقع عقد مالى نداشته، پدر یا جد او باید مهر زن را بدهند.
عیبهایى که بواسطه آنها مىشود عقد را به هم زد
مسئله:اگر مرد بعد از عقد بفهمد که زن یکى از هفت عیب را دارد مىتواند عقد را به هم بزند :
اول: دیوانگى.
دوم: مرض خوره.
سوم: مرض برص.
چهارم: کورى.
پنجم: شل بودن به طورى که معلوم باشد.
ششم: آنکه افضا شده، یعنى راه بول و حیض و یا راه حیض و غائط او یکى شده باشد، ولى اگر راه حیض و غائط او یکى شده باشد،
به هم زدن عقد اشکال دارد و باید احتیاط شود.
هفتم: آنکه گوشتیا استخوانى یا غدهاى در فرج او باشد که مانع از نزدیکى شود.
مسئله: اگر زن بعد از عقد بفهمد که شوهر او دیوانه استیا آلت مردى ندارد یا عنین است و نمىتواند وطى و نزدیکى نماید یا تخمهاى او را کشیدهاند مىتواند عقد را به هم بزند. و تفصیل این مساله و مساله سابق در کتاب تحریر الوسیله ضبط شده است.
مسئله: اگر مرد یا زن، به واسطه یکى از عیبهایى که در دو مساله پیش گفته شد عقد را به هم بزند، باید بدون طلاق از هم جدا شوند.
مسئله:اگر به واسطه آن که مرد عنین است و نمىتواند وطى و نزدیکى کند، زن عقد را به هم بزند شوهر باید نصف مهر را بدهد. ولى اگر به واسطه یکى از عیبهاى دیگرى که گفته شد، مرد یا زن عقد را به هم بزنند، چنانچه مرد با زن نزدیکى نکرده باشد چیزى بر او نیست و اگر نزدیکى کرده، باید تمام مهر را بدهد.
عدهاى از زنها که ازدواج با آنان حرام است
مسئله:ازدواج با زنهایى که مثل مادر و خواهر و مادر زن با انسان محرم هستند حرام است.
مسئله:اگر کسى زنى را براى خود عقد نماید، اگر چه با او نزدیکى نکند، مادر و مادر مادر آن زن و مادر پدر او هر چه بالا روند به آن مرد محرم مىشوند.
مسئله: اگر زنى را عقد کند و با او نزدیکى نماید، دختر و نوه دخترى و پسرى آن زن هر چه پایین روند، چه در وقت عقد باشند یا بعدا به دنیا بیایند، به آن مرد محرم مىشوند.
مسئله: اگر با زنى که براى خود عقد کرده نزدیکى هم نکرده باشد، تا وقتى که آن زن در عقد او است نمىتواند با دختر او ازدواج کند.
مسئله:عمه و خاله پدر و عمه و خاله پدر پدر، و عمه و خاله مادر و عمه و خاله مادر مادر، هر چه بالا روند به انسان محرمند.
مسئله: پدر و جد شوهر، هر چه بالا روند، و پسر و نوه پسرى و دخترى او هر چه پایین آیند چه در موقع عقد باشند، یا بعدا به دنیا بیایند به زن او محرم هستند.
مسئله: اگر زنى را براى خود عقدکند، دائمه باشد، یا صیغه تا وقتى که آن زن در عقد او است نمىتواند با خواهر آن زن ازدواج نماید.
مسئله: اگر زن خود را به ترتیبى که در کتاب طلاق گفته مىشود طلاق رجعى دهد، در بین عده نمىتواند خواهر او را عقد نماید، بلکه در عده طلاق بائن هم که بعدا بیان مىشود، احتیاط مستحب آن است که از ازدواج با خواهر او خوددارى نماید.
مسئله: انسان نمىتواند بدون اجازه زن خود با خواهر زاده و برادر زاده او ازدواج کند ولى اگر بدون اجازه زنش آنان را عقد نماید و بعدا زن بگوید به آن عقد راضى هستم اشکال ندارد.
مسئله: اگر زن بفهمد شوهرش برادر زاده یا خواهر زاده او را عقد کرده و حرفى نزد، چنانچه بعدا رضایت ندهد عقد آنان باطل است، بلکه اگر از حرف نزدنش معلوم باشد که باطنا راضى بوده احتیاط واجب آن است که شوهرش از برادرزاده او جدا شود، مگر آنکه اجازه دهد.
مسئله:اگر انسان پیش از آنکه دختر عمه یا دختر خاله خود را بگیرد با مادر آنان زنا کند، دیگر نمىتواند با آنان ازدواج نماید.
مسئله:اگر با دختر عمه یا دختر خاله خود ازدواج نماید و پیش از آن که با آنان نزدیکى کند با مادرشان زنا نماید عقد آنان اشکال ندارد.
مسئله: اگر با زنى غیر از عمه و خاله خود زنا کند، احتیاط واجب آن است که با دختر او ازدواج نکند، ولى اگر زنى را عقد نماید و با او نزدیکى کند بعد با مادر او زنا کند، آن زن بر او حرام نمىشود، و همچنین است اگر پیش از آنکه با او نزدیکى کند با مادر او زنا نماید، ولى در این صورت احتیاط مستحب آن است که از آن زن جدا شود.
مسئله: زن مسلمان نمىتواند به عقد کافر در آید، مرد مسلمان هم نمىتواند با زنهاى کافره غیر کتابیه بطور دائم ازدواج کند و به احتیاط واجب ازدواج دائم با زنهاى کافره اهل کتاب نیز جایز نیست، ولى صیغه کردن زنهاى اهل کتاب مانند یهود و نصارى مانعى ندارد.
مسئله: اگر با زنى که در عده طلاق رجعى است زنا کند آن زن بر او حرام مىشود و اگر با زنى که در عده متعه، یا طلاق بائن، یا عده وفات است زنا کند، بعدا مىتواند او را عقد نماید، اگر چه احتیاط مستحب آن است که با او ازدواج نکند و معناى طلاق رجعى و طلاق بائن و عده متعه و عده وفات در احکام طلاق گفته خواهد شد.
مسئله: اگر با زن بىشوهرى که در عده نیست زنا کند، بعدا مىتواند آن زن را براى خود عقد نماید، ولى احتیاط مستحب آن است صبر کند تا آن زن حیض ببیند بعد او را عقد نماید، بلکه احتیاط مزبور حتى الامکان نباید ترک شود، و همچنین است اگر دیگرى بخواهد آن زن را عقد کند.
مسئله: اگر زنى را که در عده دیگرى است براى خود عقد کند، چنانچه مرد و زن یا یکى از آنان بدانند که عده زن تمام نشده و بدانند عقد کردن زن در عده حرام است،آن زن بر او حرام ابدى مىشود، اگر چه مرد بعد از عقد با آن زن نزدیکى نکرده باشد.
مسئله: اگر زنى را براى خود عقد کند و بعد معلوم شود که در عده بوده، چنانچه هیچکدام نمىدانستهاند زن در عده است و نمىدانستهاند که عقد کردن زن در عده حرام است، در صورتى که مرد با او نزدیکى کرده باشد آن زن بر او حرام مىشود.
مسئله: اگر انسان بداند زنى شوهر دارد و با او ازدواج کند باید از او جدا شود و بعدا هم نمىتواند او را براى خود عقد کند.
مسئله: زن شوهردار اگر زنا بدهد بر شوهر خود حرام نمىشود و چنانچه توبه نکند و بر عمل خود باقى باشد، بهتر است که شوهر او را طلاق دهد ولى باید مهریهاش را بدهد.
مسئله: زنى را که طلاق دادهاند و زنى که صیغه بوده و شوهرش مدت او را بخشیده یا مدتش تمام شده، چنانچه بعد از مدتى شوهر کند و بعد شک کند که موقع عقد شوهر دوم عده شوهر اول تمام بوده یا نه باید به شک خود اعتنا نکند.
مسئله: مادر و خواهر و دختر پسرى که لواط داده بر لواط کننده حرام است اگر چه لواط کننده و لواط دهنده بالغ نباشند، ولى اگر گمان کند که دخول شده،یا شک کند که دخول شده یا نه، بر او حرام نمىشوند.
مسئله: اگر با مادر یا خواهر یا دختر کسى ازدواج نماید و بعد از ازدواج با آن کس لواط کند، آنها بر او حرام نمىشوند.
مسئله: اگر کسى در حال احرام که یکى از کارهاى حج است با زنى ازدواج نماید عقد او باطل است، و چنانچه مىدانسته که زن گرفتن بر او حرام است، دیگر نمىتواند آن زن را عقد کند.
مسئله: اگر زنى که در حال احرام است با مردى که در حال احرام نیست ازدواج کند عقد او باطل است، و اگر زن مىدانسته که ازدواج کردن در حال احرام حرام است احتیاط واجب آن است که بعدا با آن مرد ازدواج نکند، بلکه خالى از قوت نیست.
مسئله: اگر مرد طواف نساء را که یکى از کارهاى حج است بجا نیاورد، زنش که به واسطه محرم شدن بر او حرام شده بود حلال نمىشود. و نیز اگر زن طواف نساء نکند، شوهرش بر او حلال نمىشود، ولى اگر بعدا طواف نساء را انجام دهند به یکدیگر حلال مىشوند.
مسئله: اگر کسى دختر نابالغى را براى خود عقد کند و پیش از آنکه نه سال دختر تمام شود، با او نزدیکى و دخول کند،چنانچه او را افضا نماید هیچ وقت نباید با او نزدیکى کند.
مسئله: زنى را که سه مرتبه طلاق دادهاند بر شوهرش حرام مىشود، ولى اگر با شرایطی که در کتاب طلاق گفته می شود با مرد دیگری ازدواج کند، شوهر اول مىتواند دوباره او را براى خود عقد نماید.
احکام عقد دائم
مسئله: زنى که عقد دائمى شده نباید بدون اجازه شوهر از خانه بیرون رود و باید خود را براى هر لذتى که او مىخواهد،تسلیم نماید و بدون عذر شرعى از نزدیکى کردن او جلوگیرى نکند و اگر در اینها از شوهر اطاعت، کند تهیه غذا و لباس و منزل او و لوازم دیگرى که در کتب ذکر شده بر شوهر واجب است و اگر تهیه نکند چه توانایى داشته باشد یا نداشته باشد مدیون زن است.
مسئله: اگر زن در کارهایى که در مساله پیش گفته شد اطاعتشوهر را نکند گناهکار است و حق غذا و لباس و همخوابى ندارد ولى مهر او از بین نمیرود.
مسئله: مرد حق ندارد زن خود را به خدمتخانه مجبور کند.
مسئله: مخارج سفر زن اگر بیشتر از مخارج وطن باشد با شوهر نیست ولى اگر شوهر مایل باشد که زن را سفر ببرد، باید خرج سفر او را بدهد.
مسئله: زنى که از شوهر اطاعت مىکند اگر مطالبه خرجى کند و شوهر ندهد مىتواند جهت الزام شوهر بر پرداخت نفقه به حاکم شرع و اگر ممکن نباشد به عدول مؤمنین و اگر آن هم ممکن نباشد به فساق مؤمنین مراجعه نماید. و چنانچه الزام شوهر بر دادن نفقه ممکن نباشد، مىتواند در هر روز باندازه خرجى آن روز بدون اجازه از مال او بردارد و اگر ممکن نیست چنانچه ناچار باشد که معاش خود را تهیه کند، در موقعى که مشغول تهیه معاش است اطاعتشوهر بر او واجب نیست.
مسئله: مرد نمىتواند زن دائمى خود را به طورى ترک کند که نه مثل زن شوهردار باشد نه مثل زن بىشوهر، لکن واجب نیست هر چهار شب یک شب نزد او بماند.
مسئله: شوهر نمىتواند بیش از چهار ماه نزدیکى با عیال دائمى خود را ترک کند.
مسئله: اگر در عقد دائمى مهر را معین نکنند عقد صحیح است، و چنانچه مرد با زن نزدیکى کند باید مهر او را مطابق مهر زنهائى که مثل او هستند بدهد.
مسئله: اگر موقع خواندن عقد دائمى براى دادن مهر مدتى را معین نکرده باشند، زن مىتواند پیش از گرفتن مهر از نزدیکى کردن شوهر جلوگیرى کند، چه شوهر توانایى دادن مهر را داشته باشد چه نداشته باشد. ولى اگر پیش از گرفتن مهر به نزدیکى راضى شود وشوهر با او نزدیکى کند دیگر نمىتواند بدون عذر شرعى از نزدیکى شوهر جلوگیرى نماید.
