استحاضه چیست؟
هرخونى که از رحم خارج شدهاست، درصورتى که از زخم نباشد و شرایط حیض و نفاس را نیز نداشته باشد، خون استحاضه است، و اگر قبلا زخم و جراحت نداشته و شک دارد که خونى که دفع شده، خون زخم است یا استحاضه، بنابر احتیاط واجب استحاضه است، و زن را در هنگام دیدنِ خون استحاضه، مستحاضه مىگویند.(۱
علایم خون استحاضه
خون استحاضه در بیشترِ اوقات زردرنگ و سرد است؛ بدون فشار وسوزش بیرون مىآید و غلیظ هم نیست؛ ولى ممکن است گاهى سیاه یا سرخ و گرم و غلیظ باشد و بافشار وسوزش بیرون آید. (البته علایم غالبىِ استحاضه برخلاف علایم غالبىِ حیض است.)(۲)
چند نکته
.۱ اگر خون استحاضه از فرج خارج شود، زن محکوم به استحاضه است. و همچنین پس از خروج در استمرار آن فقط آلوده بودنِ داخل فرج کافى است؛ و اما بعد از خروجِ خونِ استحاضه از رحم و قبل از خروج از فرج، آیا زن محکوم به استحاضه است یا نه؟ بعضى از فقها مانند حضرت امام(ره) و حضرت آیهالله اراکى(ره) و حضرت آیهالله سیستانى و حضرت آیهالله مکارم و حضرت آیهالله فاضل فرمودهاند: بنابر احتیاطِ واجب ابتداى استحاضه را زمانى قرار دهد که خون داخلِ فرج آمده هرچند خارج نشدهباشد، و بعضى از فقها مانند حضرت آیهالله گلپایگانى(ره) فرمودهاند: اگر به قدرى خون در درون باشد که پنبه را آلوده نماید، ابتداى استحاضه آن زمان قرار داده شود گرچه خارج نشده باشد و بعضى هم مانند حضرت آیهالله خوئى(ره) فرمودهاند: تا خون خارج نشده زن مستحاضه نیست.(۳)
.۲ خونِ استحاضه را حدّى در زیادى و کمى نیست؛ یعنى ممکن است از سه روز کمتر یا از ده روز بیشتر باشد.(۴)
مواردى که در فقه، خونِ زن محکوم به استحاضه گردیده است
.۱ هر خونى که زن قبل از بلوغ ببیند استحاضه است.(۵)
.۲ هر خونى که زن پس از یائسه شدن مىبیند استحاضه است.(۶)
.۳ خونى که زن کمتر از سه روز مىبیند استحاضه است.(۷)
.۴ زنى که در حیض عادت معیّن دارد، خونى که پس از ایّام عادت مىبیند و از ده روز مىگذرد استحاضه است، اگر چه صفات حیض را داشته باشد.(۸)
.۵ میان دو حیض باید حدّاقل ده روز فاصله باشد که در این مدتِ بین دو حیض، خونى که زن مىبیند استحاضه است.(۹)
.۶ میان نفاس و حیضِ بعد نیز باید حدّاقل ده روز فاصله باشد و خونى که در این مدت زن مىبیند استحاضه است.(۱۰)
1- العروهالوثقى، ج ۱، فصل فى الاستحاضه؛ توضیحالمسائل مراجع، بعد از مسأله ۳۹۱.
2- العروهالوثقى، ج ۱، فصل فى الاستحاضه؛ توضیحالمسائل مراجع، مسأله ۳۹۲.
3- العروهالوثقى، ج ۱، فصل فى الاستحاضه.
4- العروهالوثقى، ج ۱، فصل فى الاستحاضه.
5- العروهالوثقى، ج ۱، فصل فى الاستحاضه.
6- العروهالوثقى، ج ۱، فصل فى الاستحاضه.
7- همان، مسأله ۶.
8- همان، مسأله ۱۷ و ۲۴ و فى حکم تجاوز الدم، مسأله ۱.
9- همان، فصل فى حکم تجاوز الدم عن العشره.
10- همان، فصل فى النفاس، مسأله ۲.
وظیفه مستحاضه پیش از هرنماز
الف) وظیفه مشترک هر سه قسم
اختبار (آزمایش): مستحاضه بنابر احتیاط واجب باید پیش از انجام هر نماز خود را وارسى کند تا بفهمد که استحاضه وى از کدام قسم است. روش وارسى، آن است که مقدارى پنبه یا مانند آن را داخل فرج نموده،کمى صبر مىکند و پس از آن، وضع خود را درمىیابد؛ البته پس از رسیدنِ وقت نمازش باید چنین کند و پیش از وقت، کفایت نمىکند؛ مگر آن که یقین داشته باشد حالش فرقى نکرده است.(۱)
مسأله: کسى که اختبار و آزمایش کردن قبل از نماز برایش امکان نداشته باشد، یا حالت سابقى (یکى از اقسام سه گانه) را داشته، یا حالت سابقش روشن نیست با فرض اوّل، به وظیفه همان حالت سابق رفتار مىکند و با فرض دوم، بعضى از فقها مانند حضرت امام(ره) و حضرت آیهالله اراکى(ره) و حضرت آیهالله خوئى(ره) مىفرمایند: نسبت به آنچه یقین دارد، عمل مىکند. بهطور مثال: اگر بین قلیله و متوسّطه مردّد است، به حکم قلیله، و اگر تردید میان متوسّطه و کثیره است، به دستور متوسّطه عمل مىکند؛ اگر چه احتیاطِ مستحب آن است که حکم طرفِ مشکلتر را انجام دهد و بعضى از فقها مانند حضرت آیهالله سیستانى فرمودهاند: باید بنا را بر قلیله بگذارد مگر آن که سابقه یکى معلوم باشد و بعضى از فقها مانند حضرت آیهالله گلپایگانى(ره) فرمودهاند: طورى عمل کند که به صحّت نمازش یقین پیدا نماید (یعنى در مقام عمل همیشه باید به نحوى عمل کند که یقین به برائت ذمه حاصل کند پس در شک میان قلیله و متوسطه یا متوسطه و کثیره، عمل به وظیفه هر دو نماید و در شک بین هر سه قسم عمل به وظیفه هر سه قسم نماید، ولى اگر بداند سابقاً کدام یک از آن سه قسم بوده، باید به وظیفه همان قسم رفتار کند.)(۲)
مسأله: چنانچه پیش از وارسىِ خود، به نماز بایستد و قصد قربت کند (مانند حالت غفلت) و به وظیفه خود عمل کرده باشد؛ مثل این که استحاضهاش قلیله بوده و به وظیفه استحاضه قلیله عمل نموده، نمازش صحیح است و اگر قصد قربت نداشته باشد، یا عمل، مطابق وظیفهاش نباشد، مثل این که استحاضه او متوسّطه بوده و به وظیفه قلیله رفتار کرده، نمازش باطل است.(۳)
ب) وظیفه مستحاضه قلیله
.۱ در صورت خون دیدن براى هر نماز، باید وضو بگیرد؛ چه نماز واجب باشد و چه مستحب؛ یعنى براى نماز ظهر یک وضو و براى نماز عصر وضویى دیگر بگیرد.
.۲ براى هر نماز پنبه را عوض کند یا آب بکشد و ظاهر فرج را نیز اگر به آن خون رسیده با آب پاک کند.
مثال: براى نماز ظهر یک دفعه و در صورت خون دیدن، براى نماز عصر هم باید همین عمل را انجام دهد و بعضى از فقها مانند حضرت آیهالله سیستانى و حضرت آیهالله مکارم عوض کردن پنبه یا تطهیر آن را واجب ندانستهاند و فقط باید از سرایت خون به سایر اعضا جلوگیرى کند.(۴)
یادسپارى
مستحاضه قلیله، همان گونه که براى هر نماز باید وضو بگیرد، براى هرکارى که شرط آن طهارت است، مانند طواف ورساندنِ جایى از بدن به خطِّ قرآن (اگر نذر کرده باشد) واجب است وضو بگیرد و یک وضو براى همه آنها کافى نیست؛ بلکه براى هر یک وضویى جداگانه لازم است؛ حتّى براى هر بار رساندن جایى از بدن به خطّ قرآن، بنابر احتیاطِ واجب وضویى جداگانه لازم است.(۵)
ج) وظیفه مستحاضه متوسّطه
.۱ مستحاضه متوسّطه در هر شبانه روز (اگر به همان حال باقى بماند) باید پیش از نمازِ صبح یک غسل کند؛ به عبارتِ دیگر نخستین مرتبه که مستحاضه متوسّطه مىشود، اگر پس از نماز صبح باشد براى اوّلین نماز باید غسل کند؛ یعنى اگر پیش از نماز ظهر و عصر، متوسّطه شد، براى آن دو نماز واگر پیش از نماز مغرب و عشا متوسّطه شد، براى نماز مغرب وعشا غسل مىکند؛ ولى از فرداى آن روز اگر به همان حالتِ متوسّطه باقى ماند، باید پیش از هر نمازِ صبحى غسل کند. خلاصه، استحاضه متوسّطه هر شبانه روز یک غسل بیشتر ندارد و براى نمازهاى بعد – در صورتى که خون قطع نشده باشد – باید کارهاى استحاضه قلیله را انجام دهد.(۶)
.۲ مستحاضه متوسّطه پیش از هر نماز باید وظایف قلیله را نیز انجام دهد؛ ولى بعضى از فقها فرمودهاند: چون مستحاضه پس از غسل باید فورى مشغول نماز شود و گرنه (در صورت خروج خونِ استحاضه) باید دوباره غسل را انجام دهد بدین جهت یا باید وضو را قبل از غسل بگیرد یا درحالى انجام دهد که منافات با فورى مشغول شدنِ به نماز نداشته باشد. به طور مثال: در حال گفتن اذان و اقامه وضو بگیرد و حضرت آیهالله سیستانى فرمودهاند: مستحاضه متوسطه که باید وضو بگیرد و غسل کند، باید بنابراحتیاط لازم غسل را اول به جا آورد و بعد وضو بگیرد ولى در مستحاضه کثیره اگر بخواهد وضو بگیرد باید قبل از غسل وضو بگیرد و اما بقیه فقهایى که فتاوایشان در این کتاب آمده است (شش فقیه دیگر) فرمودهاند: وضو حتى پس از غسل مانعى ندارد.(۷)
د) وظیفه مستحاضه کثیره
.۱ پیش از هر نماز باید غسل کند، ولى با یک غسل براى نماز ظهر، مىتواند نماز عصر را هم بخواند؛ به شرطى که میان آن دو فاصله نیفتد. همچنین است نماز مغرب وعشا و چنانچه فاصله افتاد، براى نماز عصر یا عشا دوباره باید غسل کند البته با غسلى که براى نماز واجب کرده است، مى تواند نمازهاى نافله را نیز بخواند؛ ولى باید پیش از هرکدام یک وضو بگیرد و حضرت آیهالله سیستانى فرمودهاند: در استحاضه کثیره باید -بنابراحتیاط واجب – زن براى هر نماز پنبه و دستمال را عوض کند یا آب بکشد و لازم است یک غسل براى نماز صبح و یکى براى نماز ظهر و عصر و یکى براى نماز مغرب و عشا به جا آورد، و بین نماز ظهر و عصر فاصله نیندازد و اگر فاصله بیندازد باید براى نماز عصر دوباره غسل کند و نیز اگر بین نماز مغرب و عشا فاصله بیندازد باید براى نماز عشا دوباره غسل نماید. اینها همه در صورتى است که خون پىدرپى از پنبه به دستمال برسد، اما چنانچه رسیدن خون از پنبه به دستمال با قدرى فاصله باشد که زن بتواند در آن فاصله یک نماز یا بیشتر بخواند احتیاط لازم آن است که هرگاه خون از پنبه به دستمال برسد پنبه و دستمال را عوض کرده و یا آب بکشد و غسل نماید؛ بنابراین اگر زن غسل کرد و نماز ظهر را مثلاً خواند ولى قبل از نماز عصر یا در میان آن، خون دوباره از پنبه به دستمال رسید باید براى نماز عصر نیز غسل نماید، ولى چنانچه فاصله به مقدارى باشد که زن بتواند در آن میان، دو نماز یا بیشتر بخواند مثل این که بتواند نماز مغرب و عشا را نیز قبل از آن که خون دوباره به دستمال برسد بخواند، ظاهر آن است که براى آن نمازها لازم نیست غسل دیگرى بکند، و در هر صورت اظهر این است که در استحاضه کثیره غسل از وضو کفایت مىکند.(۸)
.۲ مستحاضه کثیره پیش از هر نماز باید وظیفه قلیله را نیز انجام دهد؛ بدین جهت فرمودهاند: حتى اگر بخواهد نماز ظهر و عصر و یا مغرب و عشا را با یک غسل بخواند باید براى نماز عصر و عشا وضو بگیرد ولى بعضى از فقها مانند حضرت آیهالله گلپایگانى(ره) فرمودهاند: واجب بودن وضو در مستحاضه کثیره (به طور کلّى) محلّ تأمّل است مگر آنکه قبل از غسل رجأً (به امید ثواب) انجام شود نه به قصد اینکه در دین وارد شده است. و اما وضو میان نماز ظهر و عصر و یا مغرب و عشا در صورتى که بخواهد آنها را با یک غسل پشت سرهم بخواند، خلاف احتیاط است. مگر آنکه در حالى که مشغول گفتن اقامه نماز است، وضو بگیرد و نظر حضرت آیهالله سیستانى در شماره (۱) بیان گردید.(۹)
ه’) وظایفِ مشترک مستحاضه متوسّطه و کثیره
.۱ اگر خونِ استحاضه زن جریان داشته باشد و قطع نشود، چنانچه براى او ضرر ندارد، باید پیش از غسل و بعد از آن به وسیله پنبه از بیرون آمدن خون جلوگیرى کند؛ ولى اگر همیشه جریان ندارد، فقط باید بعد از وضو و غسل، از بیرون آمدن خون جلوگیرى نماید و چنانچه کوتاهى کند و خون بیرون بیاید، باید دوباره غسل کند و وضو هم بگیرد و اگر نماز خوانده، دوباره بخواند، ولى حضرت آیهالله سیستانى فرمودهاند: بنابر احتیاط مستحب دوباره غسل کند و حضرت آیهالله مکارم فرمودهاند: هرگاه خون به بیرون جریان دارد چنانچه براى او ضرر نداشته باشد باید پیش از غسل و بعد از آن به وسیله پنبه و مانند آن از بیرون آمدن خون جلوگیرى کند ولى اگر این کار مشقت زیاد دارد، لازم نیست.(۱۰)
.۲ (غسل را پس از داخل شدن وقت نماز باید انجام داد؛ بنابراین) اگر مستحاضه کثیره یا متوسّطه، پیش از وقت نماز، براى نماز غسل کند، غسل باطل است؛ بلکه اگر نزدیک اذان صبح، براى نماز شب غسل کند و نماز شب بگزارد، احتیاط واجب آن است که پس از داخل شدن صبح دوباره غسل و وضو را بهجا آورد.(۱۱)
.۳ پس از وضو و غسل باید فورى مشغول نماز شود و اگر نماز را تأخیر بیندازد چند صورت دارد که در زیر بیان مىشود:
اوّل: خون قطع شده است و مىداند دوباره خون نمىبیند: مىتواند نماز را تأخیر بیندازد.
دوم: مىداند تا مدّتى خون بند است: تا همان مدّت مىتواند نماز را تاخیر بیندازد.
سوم: خون قطع نشده است و احتمال قوى دارد پیش از نماز یا در میان نماز خارج شود: باید بى درنگ نماز بخواند که اگر پس از وضو و غسل، نماز را تأخیر بیندازد، نماز باطل است؛ مگر آن که یقین کند از وقتى وضو گرفته، خون خارج نشده و در فضاى فرج نیز خون وجود ندارد، و این مسأله (شتاب در انجام نماز) منافاتى با انجام مستحبّات ندارد. (پس اگر مستحاضه براى نماز اذان و اقامه بگوید و باقى مستحبّات را انجام دهد اشکال ندارد.)(۱۲)
یادسپارى
بعضى از فقها مانند حضرت آیهالله مکارم(ره) فرمودهاند: استحاضه فقط دو قسم است: «قلیله» و «کثیره»: استحاضه قلیله آن است که هرگاه زن پنبه را داخل کند، خون، آن را آلوده نماید ولى از طرف دیگر خارج نشود، خواه خون در پنبه فرو رود یا نه، (که در نتیجه استحاضه متوسّطه هم یکى از مصادیق استحاضه قلیله خواهد بود) و استحاضه کثیره آن است که خون، در پنبه فرو رود و از آن بگذرد وجارى شود. و از نظر احکام هم فرمودهاند: استحاضه قلیله غسل ندارد و استحاضه کثیره سه غسل دارد، اگر بین نمازهاى ظهر و عصر و همچنین مغرب و عشا را جمع نماید.(۱۳)
1- العروهالوثقى، ج ۱، فى الاستحاضه، مسأله ۴.
۲- همان؛ توضیحالمسائل مراجع، مسأله ۴۰۶.
۳- العروه الوثقى، ج ۱، فى الاستحاضه، مسأله ۴؛ توضیحالمسائل مراجع، مسأله ۴۰۵.
۴- العروه الوثقى، ج ۱، فى الاستحاضه، مسأله ۱؛ توضیحالمسائل مراجع، مسأله ۳۹۴.
۵- العروه الوثقى، ج ۱، فى الاستحاضه، مسأله ۱۷.
۶- همان، مسأله ۱ و ۲ و ۸.
۷- همان، مسأله ۱ و ۲.
۸- و .۲ همان، مسأله ۱.
۹- و .۲ همان، مسأله ۱.
۱۰- توضیحالمسائل مراجع، مسأله ۴۱۵؛ العروهالوثقى، ج ۱، فى الاستحاضه، مسأله ۹.
۱۱- توضیحالمسائل مراجع، مسأله ۴۰۱.
۱۲- العروهالوثقى، ج۱، فى الاستحاضه، مسأله ۸ ؛ تحریرالوسیله، ج۱، فى الاستحاضه، مسأله ۳.
۱۳- توضیحالمسائل مراجع، مسأله ۳۹۳؛ توضیحالمسائل آیهالله مکارم، مسأله ۴۰۴ و ۴۰۵.بندآمدنِ خونِ استحاضه
بندآمدنِ خونِ استحاضه پس از وضو و غسل داراى احکامى است که درزیر بیان مى شود:
بندآمدنِ خون (۱)
1- پایان خون دیدن اوست
قبل از شروع عمل است : باید وضو گرفته و یا وضو و غسل بسازد وعمل را انجام دهد.
– در حال انجام عمل است : باید دوباره انجام دهد; یعنى دوباره وضو وغسل بسازد و عمل را به جا آورد.
– پس از تمام نمودن عمل است : تمامى فقها فرموده اند: باید عمل رادوباره انجام دهد مگر در صورتى که بداند بندآمدن خون قبل ازشروع در وضو و غسل بوده است ولى بعضى از فقها مانند حضرت امام (ره ) فرموده اند: دوباره انجام دادن عمل لازم نیست و حضرت آیتالله سیستانى فرموده اند: دوباره انجام دادن لازم نیست مگر درصورتى که هنگام انجام عمل امید قطع خون را داشته است .
2- مى داند دوباره خون مى بیند و فاصله هم زیاد است
در این صورت هم همان سه صورت (قبل ازانجام عمل و در حال انجام و پس از انجام عمل ) مطرح است و اقوال همان است که در صورت قبل بیان گردید.
3- شک دارد که بندآمدنِ خون به خاطر پایانِ خون دیدن است یا دوباره ممکن است خون ببیند
وهمچنین در صورتى که شک دارد فاصله کم خواهد بود یا زیاد: حضرت آیتالله خوئى ۱وحضرت آیتالله سیستانى و حضرت آیتالله فاضل دوباره انجام دادن را لازم دانسته اند ولى بقیه , لازم نمى دانند.
1. توضیح المسائل مراجع ، مساله ۱۴.
دوم: چیزهایى که بر مستحاضه واجب است
.۱ وارسى و آزمایش کردن
بنابراحتیاط واجب مستحاضه باید پیش از انجام هرنماز خود را وارسى کند که استحاضه وى از کدام قسم است.(۱)
.۲ تطهیرِ خود و تعویض یا تطهیر پنبه بهداشتى براى هر نماز
به فتواى بیشتر فقها مستحاضه بایدبراى هر نماز پنبه را عوض کرده و به فتواى همه فقها، ظاهر فرج را اگر خون به آن رسیده با آب، طاهر نماید ولى به فتواى حضرت حضرت آیهالله سیستانى و حضرت آیهالله مکارم عوض کردن پنبه لازم نیست.(۲)
.۳ وضو براى هر نماز و یا هرکارى که نیاز به وضو دارد
براى هر نماز باید – در صورت خون دیدن – وضو بگیرد و همچنین براى هر کارى که باید وضو داشته باشد.(۳)
.۴ غسل براى استحاضه متوسّطه و کثیره
براى استحاضه متوسّطه در هر شبانه روز یک غسل قبل از نمازِ صبح و قبل از اوّلین نمازى که خون دیده لازم است بهجز فتواى حضرت آیهالله مکارم که استحاضه متوسطه ملحق به قلیله است، و براى استحاضه کثیره قبل از تمامِ نمازها غسل لازم است بهجز نماز ظهر و عصر و یا مغرب و عشا که اگر بخواهد آن دو را با هم بخواند یک غسل براى هر دو کافى است، بهجز فتواى حضرت آیهالله سیستانى که تفصیل آن گذشت.(۴)
.۵ جلوگیرى از خروجِ خون
زنِ مستحاضه باید قبل از وضو وغسل و بعد از آن و در حال نماز و در روزى که روزه است تا حدّى که ضرر نداشته باشد از بیرون آمدن خون جلوگیرى کند و به فتواى حضرت آیهالله مکارم تا حدى که مشقت نداشته باشد.(۵)
.۶ پس از تمام شدن وضو و غسل فورى مشغول نماز شدن
مستحاضه اگر احتمال دهد که قبل از نماز، یا در حال نماز، از او خون خارج خواهد شد، باید پس از وضو و غسل بى درنگ نماز بخواند. البته این مسأله منافات با گفتن اذان و اقامه، خواندن دعاهاى مستحبّى، انجام مستحبّات نماز ندارد؛ بنابراین اگر در اوّلوقت، وضو و غسل بسازد ولى بى درنگ نمازنخواند، نمازش باطل است مگر بداند از وقتى مشغول وضو و غسل شده، خون بندآمده است.(۶)
.۷ تأخیر نماز به انتظارِ پاکى
اگر بعد از وضو وغسل، خون در ظاهر قطع شود و مستحاضه بداند که اگرنماز را تأخیر بیندازد، به مقدارى که وضو و غسل و نماز را بهجا آورد، به کلّى پاک مىشود، باید نماز را به تأخیر بیندازد و موقعى که به کلّى پاک شد، وضو و غسل را دوباره بهجا آورده و نماز بخواند.(۷)
. ۸ غسل پایانى
مستحاضه کثیره وقتى به کلّى از خون پاک شد باید غسل کند؛ ولى اگربداند از وقتى که براى نمازِ پیش، مشغول غسل شده دیگر خون نیامده لازم نیست دوباره غسل نماید. و امّا مستحاضه متوسّطه، تمامى فقها با کثیره حکمشان را یکى دانستهاند؛ ولى بعضى مانند حضرت آیهالله مکارم که متوسطه را به قلیله ملحق کرده بودند و بعضى مانند حضرت آیهالله سیستانى فرمودهاند: مستحاضه متوسّطه پس از پاک شدن لازم نیست غسل کند.(۸)
1- العروهالوثقى، ج ۱، فى الاستحاضه، مسأله ۴.
۲- همان، مسأله ۱ و ۵.
۳- همان، مسأله ۱ و ۵.
۴- همان، مسأله ۱ و ۲ و ۹.
۵- همان، مسأله ۹.
۶- همان، مسأله ۸.
۷- توضیحالمسائل مراجع، مسأله ۴۱۱.
۸- العروهالوثقى، ج ۱، فى احکام الاستحاضه، مسأله ۱۶؛ توضیحالمسائل مراجع، مسأله ۴۱۲.
تفاوتهاى حیض، نفاس و استحاضه
1- خون حیض کمتر از سه روز وبیشتر از ده روز نیست. و خون نفاس (پس از زایمان) بیشتر از ده روز نیست ولى کمتر از سه روز اشکال ندارد.و اما خون استحاضه جایز است کمتر از سه روز و بیشتر از ده روز باشد.
2- در خونِ نفاس، صفات و علایم مطرح نیست و اما در حیض و استحاضه علایم غالبى هر یک، غالباً خلاف دیگرى است.
3- استحاضه داراى اقسام سه گانه است (و یا به فتواى بعضى دو گانه است) به خلاف حیض و نفاس.
4- از مستحاضه نماز و روزه ساقط نیست؛ ولى از حائض و نفسأ نماز مطلقاً ساقط است؛ (چه ادا و چه قضا) و اما روزه در زمان حائض و نفسأ بودن ساقط است؛ ولى پس از پاک شدن باید قضا نماید.
5- خواندن قرآن (غیر از سورههاى سجده واجب دار) براى حائض و نفسأ مکروه (ثوابش کم) است ولى براى مستحاضه مکروه نیست.
6- طلاق حائض و نفسأ باطل است بهخلاف مستحاضه.
7- امکانِ دیدن خون استحاضه در طول عمر براى زن وجود دارد؛ ولى نفاس فقط هنگام زایمان و خون حیض بعد از بلوغ تا یائسه شدن است.
اقسام استحاضه و راه شناخت آن
استحاضه حدثى است که داراى شدّت و ضعف مىباشد که در زیر اقسام آن را بیان مىداریم:(۱)
1- ضعیف (قلیله): در حکم حدث اصغر مستمر است که نیاز به وضو دارد.
2- متوسّط (متوسّطه): در حکم حدث اکبر است که نیاز به غسل دارد.
3- شدید (کثیره): در حکم حدث اکبر مستمر است که براى هر نماز نیاز به غسل دارد که براى نمازهاى پنجگانه باید پنج و یا سه غسل انجام دهد.
راه شناختِ اقسام استحاضه
چون خونِ در پنبه بهداشتى فرو نرفته باشد، «استحاضه قلیله» است.
اگر خون در پنبه فرو رفته و از سوى دیگر ظاهر شود ولى به دستمال بهداشتى یا چیز دیگرى که به طور معمول زنها براى جلوگیرى از خون استفاده مىکنند سرایت نکند، «استحاضه متوسّطه» است.
اگر خون، در پنبه فرو رفته و از طرف دیگر هم ظاهر شده و به دستمال بهداشتى و یا چیز دیگرى که به طور معمول زنها براى جلوگیرى از خون استفاده مىکنند هم برسد، «استحاضه کثیره» است.(۲)
1- مهذب الاحکام ،ج ۳ ، ص ۲۷۳
۲- توضیح المسایل مراجع ، مساله ۳۹۳تبدّل (تغییر) استحاضه
تبدّل (تغییر) استحاضه صور و احکامى دارد که در زیر بیان مى گردد:
تغییراستحاضه (۱)
1- به مرحلهء بالاتر
— قلیله به متوسّطه
— قلیله به کثیره
— متوسّطه به کثیره
پیش از نماز است : باید به هر مرحله که فزون کندوظایف آن را انجام دهد و اگر با وضو بوده بایددوباره وضو بگیرد و همچنین اگر در استحاضه ءمتوسّطه پیش از نماز براى نماز صبح غسل کرده ولى نماز نخوانده است واستحاضه تبدیل به کثیره شده , باید دوباره غسل نماید و بالأخره باید مانند کسى رفتار کند که ابتدا چنین خونى را دیده است . ولى حضرت آیتالله مکارم استحاضهء متوسطه را نیز از مصادیق استحاضه ءقلیله مى دانستند.
– در حال نماز است : باید نماز را با رعایت وظایف ِمرحلهء بالاتر دوباره بخواند.
– پس از نماز است : نمازى که گزارده صحیح است ونیازى به اعاده ندارد و نسبت به نمازِ پس از آن باید به وظیفهء مرحلهء بالاتر عمل کند.
2- به مرحلهء پایین تر (کثیره به متوسّطه ; کثیره به قلیله ; متوسّطه به قلیله )
براى یک نماز اعمال ِمرحلهء بالاتر را انجام مى دهد و پس از آن به وظیفهء مرحله پایین تر عمل مى کند; بنابراین چنان چه زنى پیش از نمازِ صبح استحاضهء کثیرهء وى تبدیل به قلیله شده و استمرار یافت ;باید براى نماز صبح وظیفهء کثیره را انجام دهد و پس از آن اگراین حالت براى نماز ظهروعصرش نیز استمرار داشت , اعمال قلیله را انجام دهد البته همان گونه که قبلاً بیان گردید به فتواى حضرت آیتالله مکارم استحاضهء متوسطه ملحق به قلیله است و نیاز به غسل ندارد و به فتواى ایشان و حضرت آیتالله سیستانى استحاضهء کثیره نیاز به وضو ندارد.
1. توضیح المسائل مراجع ، مساله ۱۵.احکام استحاضه
احکامى که بر استحاضه مترتّب است عبارتند از:
اوّل: چیزهایى که بر مستحاضه حرام است.
دوم: چیزهایى که بر مستحاضه واجب است.
سوّم: چیزهایى که استحاضه آنها را باطل مىکند.
چهارم: مواردى که استحاضه بى اثر است.
اوّل: چیزهایى که بر مستحاضه حرام است
1- بعضى از فقها مانند حضرت آیهالله اراکى(ره) و حضرت آیهالله گلپایگانى(ره) حضرت آیهالله فاضل فرمودهاند: مستحاضه متوسّطه و کثیره قبل از غسل کردن جایز نیست به مسجد داخل شده و در آنجا توقّف کند، و حضرت آیهالله مکارم و حضرت آیهالله سیستانى در کثیره، غسل را لازم دانستهاند و اما در متوسطه وضو را کافى مىدانند (در آنچه شرطش داشتن وضو است)ولى حضرت امام (ره) و حضرت آیهالله خوئى(ره) فرمودهاند: احتیاط مستحب آن است که این کار را انجام ندهد.
2- آیا مستحاضه متوسّطه و کثیره قبل از غسل جایز است سورههاى سجده واجب دار (و به فتواى بعضى آیه سجده واجب) را قرائت کند؟ همان اقوال صورت قبل در اینجا نیز جارى است.
3- بعضى از فقها مانند حضرت آیهالله گلپایگانى(ره) فرمودهاند: بنابر احتیاطِواجب، مستحاضه حتّى با وضو و غسل هم خطوط قرآن را مس نکند و حضرت آیهالله مکارم مسّ خطوط قرآن را در غیر اوقات نماز اشکال مىکنند و امام بقیه فقها فرمودهاند: با وضو و غسل مىتواند مس کند، ولى احتیاط مستحب آن است که مطلقاً مسح نکنند.
4- مستحاضه قبل از انجام غسل، همبسترى با همسر براى اوجایز نیست و بعد از غسل جایزاست و همان غسلى که براى نماز انجام داده کافى است (اگر همبسترى در وقتِ همان نمازباشد)، و اما قبل از وقتِ نماز غسلِ جداگانه مىخواهد.(۱)
سؤال: در استحاضه متوسّطه وکثیره اگر زن غسلهاى واجبِ خود را تماماًانجام دهد، و نزدیکى کند، این غسلها کفایت مىکند یا باید براى آن عمل هم غسل کند؟
جواب: اگر در وقتِ نمازى که براى آن غسل کرده، بعد از نماز نزدیکى شود، لازم نیست، واگر در وقت دیگر باشد؛ بنابراحتیاط باید براى این عمل مستقلاً غسل کند.(۲)
1- همان، مسأله ۱۸.
۲- استفتاآت امام، ج۱، غسل حیض، سؤال ۱۸۲.
سوم: چیزهایى که استحاضه آنها را باطل مىکند
.۱ خون استحاضه موجبِ بطلان وضو مىشود؛ یعنى یکى از مبطلات وضو است.(۱)
.۲ اگر مستحاضه از خروج خون به خوبى جلوگیرى نکند وخون خارج شود، باید نماز و غسل و وضو را دوباره انجام دهد.(۲)
.۳ اگر مستحاضه در انجام غسلهایش کوتاهى کند تکلیف روزهاش چیست؟
بعضى از فقها مانند حضرت آیهالله سیستانى فرمودهاند: روزهاش مطلقاً صحیح است، هرچنداحتیاط مستحب آن است که قضاى آن را بهجا آورد. و بعضى مانند حضرت آیهالله اراکى(ره) و حضرت آیهالله گلپایگانى(ره) فرمودهاند: در صورتى روزهاش صحیح است که تمامى غسلها را انجام داده باشد، چه غسلهاى روزانه و چه غسلهاى شبِ قبل وچه غسلهاى شبِ بعد، و بعضى مانند حضرت امام(ره) و حضرت آیهالله خوئى(ره) و حضرت آیهالله فاضل و حضرت آیهالله مکارم غسلهاى روزانه را شرط مىدانند و نسبت به غسلهاى شب گذشته احتیاط واجب دارند و غسلهاى شب بعد را شرط نمىدانند. و بعضى مانند صورت قبل قایلند؛ ولى شرط بودنِ غسل را مطلقاً احتیاط واجب دارند. و بعضى هم مانند حضرت آیهالله خوئى(ره) فرمودهاند: اگر مستحاضه متوسّطه باشد بعید نیست غسل در صحّتِ روزه آن شرط نباشد و بعضى هم مانند حضرت آیهالله مکارم مستحاضه متوسطه را ملحق به قلیله مىدانستند.(۳)
چهارم: مواردى که استحاضه بى اثر است
.۱ بیشتر فقها فرمودهاند: مستحاضه جایز است نمازهاى قضایش را بخواند، واگر بخواهد نماز قضا بخواند باید براى هر نماز کارهایى که براى نماز ادا بر او واجب بود بهجا آورد؛ ولى احتیاط مستحب آن است که نماز قضا را در حال استحاضه انجام ندهد و بعضى مانند حضرت آیهالله خوئى(ره) جایز ندانستهاند و بعضى دیگر فقط در صورتى که بترسد اگر قضا نکند فوت شود جایز دانستهاند.(۴)
.۲ بر مستحاضه، نماز آیات نیز واجب مىشود، و همان کارهایى که براى نماز یومیّه بر او واجب بود، براى نمازِ آیات نیز باید انجام دهد؛ ولى نمىتواند نماز یومیّه و آیات را با یک غسل بخواند، اگرچه «آیه» در وقت آن نماز اتّفاق افتاده باشد.(۵)
.۳ طلاق مستحاضه صحیح است و به غسل کردن نیازى ندارد.(۶)
.۴ سؤال: آیا هنگام غسلِ استحاضه، باید نوع استحاضه (متوسّطه، کثیره) را نیز در نیّت مشخص کرد؟ یا تنها نیّت استحاضه کافى است؟
جواب: تنها نیّت استحاضه کافى است.(۷)
1- توضیحالمسائل مراجع، مسأله ۳۲۳.
۲- العروهالوثقى، ج ۱، فى الاستحاضه، مسأله ۹.
۳- همان، مسأله ۱۲؛ توضیحالمسائل مراجع، مسأله ۴۱۸.
۴- العروهالوثقى، ج ۱، فى الاستحاضه، مسأله ۱۹.
۵- همان، مسأله ۲۰.
۶- تحریر الوسیله، ج۱، فى الاستحاضه، مسأله ۸.
۷- استفتاآت امام، ج۱، غسل حیض، سؤال ۱۸۰.
