بیانات آیه الله بهجت(ره) در باب نماز از سخنان ایشان جمع آوری شده و در این جا ارائه می‌گردد . امید که مورد استفاده قرار گیرد.
– نماز، بالاترین وقت ملاقات و استحضار و حضور در محضر خدا است… نماز برای خضوع و خشوع جعل(قرار داده) شده است با همه مراتب خضوع و خشوع.(۱)
– نماز، جامی است از اَلَذّ لذایذ [لذّت بخش‌ترین لذت‌ها] که چنین خمری خوشگوار در عالمِ وجود نیست!(۲)
– نماز، اعظم مظاهر عبودیت است که در آن، توجه به حقّ می‌شود.(۳)
– تمام لذت‌ها روحی است؛ و آنچه از لذات که در طیب [عطر] و یا از راه نساء به صورت حلال تکوینا مطلوب است، بیش از آن و به مراتب بالاتر، در نماز است.(۴)
– قُرب، مراتبی دارد و بالاترین آن‌ها لقاء است. و هر مرتبه از مراتب قُرب را مقرّبی است که بالاترین آن‌ها نماز است.(۵)
– نماز، عروج مؤمن است و عروج، مستلزم قرب و لقاء است… مؤمن بعد از لقای او، نه تنها به سراغ حبشیّه [زن زشت، کنایه از غیر خدا] نخواهد رفت، که خیال او را هم نخواهد کرد.(۶)
– ما عظمتی نداریم، همین اندازه عظمت داریم که می‌ایستیم؛ بعد همین را در رکوع، نصفه می‌کنیم؛ و بعد به سجده و خاک برمی‌گردیم.(۷)
– شاید حکمت تکرار نماز – علاوه بر تثبیت – سیر باشد؛ به این نحو که هر نمازی از نماز قبلی بهتر، و نماز قبلی زمینه‌ساز نماز بعدی باشد.(۸)
– قیام بنده در نماز، اظهار عبودیت و سکون است، و این که هیچ حرکتی از خود ندارد؛ و سجود غایت خضوع است.(۹)
– سؤال: اجمالاً بفرمایید حضور قلب، چگونه حاصل می‌شود؟
جواب: بسمه تعالی، اگر مقصود، حضور قلب است، با نوافل و عبادات مستحبّه تحصیل می‌شود و از آن جمله، تبدیل فرادا به جماعت است. تحصیل حضور قلب به این می‌شود که در اوقات غفلت به خود فشار نیاورد؛ و در اوقات حضور، اختیاراً آن را از دست ندهد.(۱۰)
– سؤال: برای حضور قلب در نماز و تمرکز فکر، دستورالعملی بفرمایید؟
جواب: بسمه تعالی، در آنی که متوجه شدید، اختیاراً منصرف نشوید!(۱۱) – اصلاح نماز، مستلزم اصلاح ظاهر و باطن و دوری از منکرات ظاهریّه و باطنیّه است. و از راه‌های اصلاح نماز، توسل جدی در حال شروع به نماز به حضرت ولی عصر(عج) است.(۱۲)
– گوی سبقت را نماز شب‌خوان‌ها ربودند مخفیانه!(۱۳)
– سؤال: برای توفیق نماز شب چه کنیم؟
جواب: با قرائت آیه آخر کهف و اهتمام به این امر اگر علاج نشد، تقدیم بر نصف می‌شود [قبل از نیمه شب به جا آورده می‌شود.](۱۴)
– سؤال: در نماز شب و سحرخیزی، قدری کسل هستم، لطفاً راهنمایی فرمایید؟
جواب: بسمه تعالی، کسالت در نماز شب به این رفع می‌شود که بنا بگذارید هر شبی که موفق (به خواندن آن نشدید)، قضای آن را به جا آورید.(۱۵)
– از آیِه شریفه «اِنَّ الصَّلاهَ تَنهَی عَن الفَحشآءِ وَالمُنکَرِ (عنکبوت/۴۵) نماز، انسان را از کارهای زشت و ناپسند باز می‌دارد.» استفاده می‌شود که (لا صَلاهَ لِمَن لایَنتَناهی عَن الفَحشاءِ وَالمُنکَر؛ کسی که از کارهای زشت و ناپسند خودداری نمی‌کند، واقعاً نمازش نماز نیست!)(۱۶)
– این احساس لذت در نماز، یک سری مقدمات خارج از نماز دارد، و یک سری مقدمات در خود نماز. آنچه پیش از نماز و در خارج از نماز باید مورد ملاحظه باشد و عمل شود این است که: انسان گناه نکند و قلب را سیاه و دل را تیره نکند. معصیت، روح را مکدّر می‌کند و نورانیّت دل را می‌برد. و در هنگام خود نماز نیز انسان باید زنجیر و سیمی دور خود بکشد تا غیر خدا داخل نشود یعنی فکرش را از غیر خدا منصرف کند.(۱۷)
– یکی از عوامل حضور قلب این است که: در تمام بیست و چهار ساعت، باید حواسّ (باصره، سامعه و …) خود را کنترل کنیم؛ زیرا برای تحصیل حضور قلب، باید مقدماتی را فراهم کرد! باید در طول روز، گوش، چشم و هم چنین سایر اعضا و جوارح خود را کنترل کنیم!(۱۸)
– اگر بدانیم اصلاح امور انسان به اصلاح عبادت، و در رأس آن‌ها نماز است، که به واسطه خضوع و خشوع و آن هم به اِعراض از لَغو محقّق می‌شود، کار تمام است!(۱۹)
– همین نماز را که ما با تهدید به چوب و تازیانه و عقوبت جهنمی شدن در صورت ترک آن، انجام می‌دهیم، آقایان [اولیاء] می‌فرمایند: از همه چیز، لذیذتر است!(۲۰)
– همین امور ساده و آشکار مثل نماز، بعضی را بر سماوات می‌رساند، و برای عده‌ای هیچ خبری نیست! برای بعضی اعلی علّیّین است، و برای بعضی هیچ معلوم نیست که آیا این معجون، شور است و یا شیرین!(۲۱)
– سؤال: می‌خواهم در نماز، تمام اذکار را درک کنم و بفهمم، و آن نور را درک کنم و ببینم تا با آن نور حرکت کنم.
جواب: بسمه تعالی، با شرایط حضور قلب، اعمالتان را انجام بدهید؛ در پاداش چه خواهند کرد، به ما مربوط نیست!(۲۲)
– سجده، غایت خضوع است؛ یعنی ما هیچ و در پیش تو خاک هستیم.(۲۳)
– سؤال: برای این که در انجام فرمان الهی مخصوصاً نماز، با خشوع باشیم، چه کنیم؟
جواب: در اول نماز، توسل حقیقی به امام زمان(عج) کردن که عمل را با تمامیّت مطلقه [به طور کامل] انجام بدهید.(۲۴)
– سؤال: مستدعی است جمله کوتاه و رسایی درباره نماز، مرقوم فرمایید که نصبُ العین ما قرار گیرد.
جواب: بسمه تعالی، از بیانات عالیه در فضیلت نماز در مرتبه عُلیا، کلام معروف از معصوم (علیهم‌السلام) است: (الصَّلاهُ مِعراجُ المُؤمِن؛ نماز، معراج مؤمن است.) برای کسانی که یقین به صدق این بیان نمایند و ادامه دهند طلب این مقام عالی را …(۲۵)
– اگر کسی با وجود این همه مشوِّقات از قرآن و اخبار برای سیر و کمال، از آن‌ها بهره‌مند نشود، در عقل او خلل است… نماز خواندن برای اهلش مانند حلوا خوردن است؛ لذا از نماز خواندن، خسته نمی‌شوند.(۲۶)
– در کلمات امیرالمؤمنین علی(علیه‌السلام) نیز آمده است: (وَاعلَم اَنَّ کُلَّ شَیءٍ مِن عَمَلِکَ تَبَعٌ لِصَلاتِکَ؛ بدان که تمام اعمالت، تابع نماز میباشد.) مشاهده کرده‌ایم که علمای بزرگ در حال نماز، عجیب و غریب بودند، به گونه‌ای که گویا آن انسانِ خارج از نماز نیستند!(۲۷)
– از حدیث «تَنَعَّمُوا بِعِبادَتی فی الدُّنیا فَاِنَّکُم تَتَنَعَّمُونَ بها فی الآخِرَه: در دنیا به عبادت من متنعّم شوید، زیرا در آخرت، به همان متنعّم خواهید بود.» بر می‌آید که عبادات، قابلیّت تنعّم را دارد؛ ولی ما عبادات را به گونه‌ای به جا می‌آوریم که گویا شلاّق بالای سرِ ما است… گویا داروی تلخی را از روی ناچاری می‌خوریم.(۲۸)
– سؤال: گاهی اوقات در عبادات، ریا می‌کنم و بعداً سخت رنج می‌برم؛ علاج آن چیست؟
جواب: بسمه تعالی، علاج، این است که ریا بکند؛ ولی اگر در مقابل شاه و گدا است، ریا برای شاه بکند؛ «فَافهَم اِن کُنتَ مِن اَهلِه؛ این نکته را دریاب، اگر اهلش هستی!»(۲۹) – معیار اصلی، نماز است. این نماز، بالاترین ذکر است، شیرین‌ترین ذکر است، برترین چیز است… همه چیز تابع نماز است؛ باید سعی کنیم این نماز را حسابی درستش کنیم… وقتی نماز درست شد، با حال گشت، انسان آدم شده است. بالاخره محک، نماز است!(۳۰)
– وقتی بنده از پیشگاه مقدس حضرت حق باز می‌گردد، اولین چیزی را که سوغات می‌آورد، سلام از ناحیه او است. در دعای مسجد کوفه آمده است: «اَللهُمَّ اَنتَ السَّلامُ، وَ مِنکَ السَّلامُ، وَ اِلیکَ یَرجِعُ، وَ یَعُودُ السُّلامُ، حَیِّنا رَبَّنا مِنکَ السَّلام؛ خداوندا، تو خود سلامی و سلام از ناحیه تو است و به سوی تو باز می‌گردد. پروردگارا، ما را به سلام از ناحیه خود تحیّت گوی!(۳۱)
– چقدر تناسب دارد تکبیر برای ورود به نماز، و تسلیم برای خروج از آن! … در تکبیر، اکبر مناسب است… یعنی تمام امور دنیا و همه بزرگ‌ها را کنار بگذارید، چون خداوند متعال اکبر است… نمازگزار، با تکبیر، در حرم الهی وارد می‌شود؛ ولی ما چه می‌دانیم که اینها یعنی چه! در روایت است که: «لَو عَلِمَ المُصَلِّی مایَغشاهُ مِن جَلالِ الله، لَمَا انفَتَل عَن صَلاتِه؛ اگر نمازگزار می‌دانست که از جلال الهی چه چیزهایی او را فرا گرفته است، هرگز از نماز روی برنمی‌گرداند!»(۳۲)
– ذکر خدا در حال نماز، بهترین ذکر است؛ چون نماز به منزله کعبه است؛ و نمازگزار در کعبه و حرم امن الهی داخل شده و بنا گذاشته است که از باب تکبیر، داخل و از باب تسلیم، خارج شود.(۳۳)
– در جایی دارد که: خدا منّت گذاشته که امر فرموده است مخلوق، با خالق خود خلوت کند و این منافاتی ندارد که در مرآی مردم باشد. کانّه وقتی بنده با خدا خلوت می‌کند، خالق هم با او خلوت کرده است!(۳۴)
– بلی می‌شود انسان در نماز دست به دعا بردارد و بگویید: «اَللهُمَّ ارزُقنِی زَوجَهً صالِحَهً؛ خداوندا، زن شایسته‌ای را روزی من کن!» یا بگوید: «اَللهُمَّ ارزُقنِی وَلَداً باراً؛ خداوندا، فرزند نیکوکاری را روزی من کن!»(۳۵)
——————————————————————————–
پی‌نوشت‌ها:
۱- در محضر بهجت، ج۱، ص۲۲۲ . ۲- در محضر بهجت، ج۱، ص۲۲۲ .
۳- در محضر بهجت، ج۲، ص ۳۷۷. ۴- در محضر بهجت،ج۲، ص۳۹۲.
۵- نکته‌های ناب، ص ۷۸. ۶- نکته‌های ناب، ص۸۲ .
۷- نکته‌های ناب، ص۸۳ . ۸- نکته‌های ناب،ص۸۱ .
۹- نکته‌های ناب، ص۸۳ . ۱۰- به سوی محبوب، ص۶۲ .
۱۱- به سوی محبوب، ص۶۳ . ۱۲- به سوی محبوب، ص۶۴ .
۱۳- به سوی محبوب، ص۶۸ . ۱۴- به سوی محبوب، ص۷۷ .
۱۵- به سوی محبوب، ص۷۷ . ۱۶- در محضر بهجت،ج۲، ص۸۳ .
۱۷- برگی از دفتر آفتاب، ص۱۳۳ . ۱۸- برگی از دفتر آفتاب، ص۱۳۳.
۱۹- برگی از دفتر آفتاب، ص۱۳۹. ۲۰- در محضر بهجت، ج۱، ص۱۲۲ .
۲۱- در محضر بهجت، ج۱، ص۲۸۳ . ۲۲- به سوی محبوب، ص۶۲ .
۲۳- فیضی از ورای سکوت، ص۷۷ . ۲۴- به سوی محبوب، ص۶۳ .
۲۵- به سوی محبوب، ص۶۴ . ۲۶- نکته‌های ناب، ص۸۲ .
۲۷- در محضر بهجت، ج۱، ص۹۲ . ۲۸- در محضر بهجت، ج۱، ص۳۵۰.
۲۹- به سوی محبوب، ص۷۰ . ۳۰- در خلوت عارفان، ص۱۰۳ .
۳۱- نکته‌های ناب، ص۸۳ . ۳۲- نکته‌های ناب، ص۸۴ .
۳۳- نکته‌های ناب، ص۸۴ . ۳۴- نکته‌های ناب، ص۸۸ .
۳۵- فریادگر توحید، ص ۲۱۳ .
گروه دین و اندیشه تبیان، مهری هدهدی
