تشکیل زندگی مشترک میان زنان و مردان به موازات حفظ پیوند زناشویی، پیشینه ای به درازای تاریخ آفرینش انسان دارد؛ به گونه ای که در عصر حاضر هم مسائل مربوط به زناشویی از جایگاه ویژه ای برخوردار است زیرا ازدواج، از نیازهای ضروری بشر و جدایی، از تلخ ترین مسائل زندگی انسان به شمار می آید.
از این رو قرآن کریم برای حفظ کانون خانواده، اصولی را ارائه کرده و رعایت آن را به همه مردان و زنان مؤمن توصیه فرموده است.
چند مورد از این اصول، به زنان اختصاص داده شده است و زن نمونه و بانوی شایسته از دیدگاه وحی، کسی است که این اصول را در زندگی مشترک به کار بندد و آن را مبنای روابط خود با همسرش قرار دهد.
آنچه در پی می آید مروری است بر مهم ترین اصول و ویژگی های خانوادگی زن نمونه از منظر قران کریم:
۱. گمان خوب به همسر
حسن ظن به یکدیگر، نخستین خشت بنای صلح و صفای اجتماع است و در خانواده و زندگی مشترک نیز اساسی می باشد.
زمان رسول خدا(ص) از جانب منافقان به یکی از همسران ایشان تهمت ناموسی زده شد و افراد جامعه بدون اینکه این تهمت برایشان ثابت شده باشد، به نقل و پخش آن اقدام کردند.
قرآن علاوه بر گناهکار شمردن شایعه سازان زنان و مردان مؤمن را توبیخ کرد که چرا به هم گمان نیک نداشته و تهمتی را بدون اینکه ثابت گردد، پخش کرده اند.(۱)
بنابر آیات این جریان افراد جامعه اسلامی باید به یکدیگر گمان نیکو داشته و نه تنها شایعات بی اساس در مورد یکدیگر را نپذیرند، بلکه با آنها مقابله کنند و وجود چنین خوش گمانی بین افراد خانواده سزاوارتر است و زنان مؤمن باید به همسران خود خوش گمان باشند و اجازه ندهند شایعه سازان شخصیت همسرانشان را لگدکوب کنند همچنان که مردان باید نسبت به زنان خود چنین خوش گمانی ای بلکه در سطح بالاتر داشته باشند.
۲. رعایت حقوق همسر
زندگی مشترک زن و مرد مقتضی حقوق متقابل میان آنان است.
تجربه این حقیقت را به اثبات رسانده است که هرگاه زنان و مردان در زندگی زناشویی خویش، حقوق مشترک میان خود را رعایت کرده اند، از زندگی آرام و شیرینی بهره مند شده اند و آنگاه که حقوق متقابل را نادیده انگاشته اند، کانون گرم خانواده به سردی گراییده است؛ از این رو خداوند زنی را نمونه و شایسته می داند که در برابر حقوق به حق همسرش خود را مسئول می داند و هرگز آن را پایمال نمی کند.
این حقیقت در سوره نساء چنین مورد تأکید قرار گرفته است:
فالصلحتُ قنتتُ حفظت للغیب بما حفظ اللّه (۲)؛ زنان نیک و شایسته، حقوق و اسرار [شوهران خود] را در حال غیبت [آنان] حفظ می کنند.
از این آیه چنان درمی یابیم که از اوصاف و ویژگی های زنان نمونه و بانوان شایسته، ادای حقوق شوهران شان و اطاعت از آنان در محدوده شرعی و قانونی است ناگفته نماند که ضرورت اطاعت زن از شوهر، تنها در محدوده حقوق مسلم و شناخته شده همسران است از این رو همسران بیش از آن حق امر و نهی و درخواست را ندارند.
حقوق شوهران شان و اطاعت از آنان در محدوده شرعی و قانونی است ناگفته نماند که ضرورت اطاعت زن از شوهر، تنها در محدوده حقوق مسلم و شناخته شده همسران است از این رو همسران بیش از آن حق امر و نهی و درخواست را ندارند.
۳. رازداری در حفظ زندگی
حفظ اسرار زندگی، از توصیه های مهم قرآن به زنان و مردان مؤمن و شایسته است در کتب تفسیری و تاریخی آمده است: پیامبر خدا(ص) روزی سخنی به عنوان راز و امانت به یکی از همسرانش گفت و از او با تأکید خواست برای هیچ کس حتی برای دیگر همسرانش بازگو نکند.
ولی او این راز را برای یکی دیگر از همسران نقل کرد و خداوند با لحنی سرزنش گرانه داستان افشای راز او را برملا کرد.(۳)
۴. چشم پوشی و بخشش
چشم پوشی از خطاهای همسر و بخشیدن برخی از حقوق مسلم خود در زندگی مشترک، از عوامل موفقیت و خوشبختی همسران است.
خداوند سبحان زنان شایسته را با تشویق و ملاطفت مورد خطاب قرار داده و این نکته مهم را گوشزد می کند که شما زنان هر چند می توانید حقوق خویش را از جمله مهریه خود را از همسران تان تماما باز ستانید ولی اگر راه گذشت را در پیش گیرید و بزرگوارانه از حق خود بگذرید، شایسته تر و نزدیکتر به تقواپیشگی است.(۴)
۵. پاکدامنی و امانت داری در غیاب شوهر
پاکدامنی و امانت داری در غیاب همسر از عوامل تداوم و استحکام زندگی مشترک میان زنان و مردان است.
اگر زن و شوهر به دور از چشم هم به خیانت و ناپاکی دست بیالایند یا گمان چنین آلودگی از جانب ایشان برود، کانون گرم خانواده به سردی می گراید و چه بسا متلاشی شدن آن را در پی داشته باشد.
خداوند در توصیف و تمجید زنان نمونه و شایسته، ایشان را به پاکدامنی و امانت داری در غیاب شوهر توصیف کرده و چنین ستوده است:
«فالصلحت قنتتُ حفِظتُ للغیب بما حفظ اللّه ُ؛(۵) پس، زنان درستکار، فرمانبردارند [و]به پاس آنچه خدا [برای آنان] حفظ کرده، اسرار [شوهران خود]را حفظ می کنند.»
ویژگی های فردی زنان شایسته از منظر قرآن شناخت ویژگی های فردی زنان شایسته از دیدگاه قرآن کامل کننده مجموعه ای است که می توان درباره زنان از دیدگاه قرآن به دست آورد.
زنان شایسته افزون بر ویژگی ها و اوصاف اجتماعی و خانوادگی می بایست از ویژگی های فردی نیز برخوردار باشند.
در اینجا با بررسی آیات قرآن، ویژگی های فردی زنان شایسته مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد.
از مهم ترین اوصافی که قرآن برای زنان شایسته بیان کرده است می توان به ویژگی های زیر اشاره داشت.
۱. ایمان و عمل صالح
ایمان به همراه انجام عمل صالح لازمه جداناپذیر ایمان دینی و مهم ترین صفت زن نمونه و ویژگی بانوان شایسته در نگاه وحی است.
بررسی آیات قرآن به ما می فهماند که ایمان توأم با عمل صالح، سرمایه اصلی بشر برای نیل به قله رفیع سعادت و نیک بختی در دنیا و آخرت است:
«مَن عَمِلَ صلِحا مِن ذَکَر اَو اُنثی و هُوَ مُؤمِن فَلَنُحیینّهُ حَیوهً طَیبهً و لَنَجزینهُم اَجرَهُم بِاَحسَنِ ما کانوا یعمَلون(۶) هر کس از مرد یا زن کار شایسته کند و مؤمن باشد، قطعا او را با زندگی پاکیزه ای، حیات [حقیقی] بخشیم، و مسلما به آنان بهتر از آنچه انجام می دادند، پاداش خواهیم داد.»
«و مَن یعمَل مِن الصّلِحتِ مِن ذَکَر اَو اُثنی و هُوَ مُؤمنُ فاُولئکَ یدخُلونَ الجَنّهَ و لایظلمون نَقیرا؛(۷) کسانی که کارهای شایسته کنند چه مرد باشند یا زن در حالی که مؤمن باشند، آنان داخل بهشت می شوند.
و به قدری گودی پشت هسته خرمایی یعنی به مقدار بسیار اندکی مورد ستم قرار نمی گیرند.»
۲. اطاعت خدا و رسول و تسلیم در برابر فرامین آنان
اطاعت کامل از خدا و رسول او و تسلیم بی چون و چرا در برابر فرامین و رهنمودهای آنان، از دیگر اوصاف زنان شایسته و بانوان نمونه است.
آیات بسیاری براین حقیقت گویا است:
«ما کانَ لِمؤمن و لا مؤمِنَه اِذا قَضَی اللّه و رَسولُهُ اَمرا اَن یکونَ لَهُمُ الخِیرهُ مِن اَمرِهِم و مَن یعصِ اللّه َ و رسَولَهُ فَقَد ضَلَ ضَللاً مُبینا(۸)؛ هیچ مرد و زن مؤمنی را نرسد که چون خدا و فرستاده اش به کاری فرمان دهند، برای آنان در کارشان اختیاری باشد و هر کس خدا و فرستاده اش را نافرمانی کند قطعا دچار گمراهی آشکاری گردیده است.»
۳. پاکی و پاکدامنی
زن نمونه و شایسته از منظر قرآن، زنی است عفیف و پاکدامن و بانویی است پاک و منزه از هر نوع آلودگی، پلیدی و زشتکاری، آیات مربوط به این موضوع به دو دسته قابل تقسیم است:۱. آیاتی که به مطلق پاکی و دوری از هر گونه پلیدی و زشتکاری نظر دارد.
۲. آیاتی که بر عفت و پاکدامنی زنان و منزه بودن آنان از هر نوع آلودگی جنسی و روابط نامشروع با نامحرمان دلالت دارد.
اما دسته اول را می توان با استشهاد به دو آیه به عنوان نمونه ذکر کرد:
۱. «وَ اِذ/ قالَتِ المَلئَکهُ یامَریمُ انّ اللّه َ اصطَفکِ وَ طَهَرک ِوَ اصطفک ِعَلی نِساء العلَمینَ؛(۹) و [یاد کن]هنگامی را که فرشتگان گفتند: ای مریم، خدا تو را برگزید و پاک ساخته و تو را بر زنان جهان برتری داده است» خداوند در این آیه حضرت مریم (ع) را به دلیل پاک بودنش بر زنان جهان برتری داده و از زنان برگزیده و شایسته زمانه برشمرده است.
این مطلب، نشان دهنده اهمیت و ارزش والای صفت پاکی برای زنان و نیز پیام آور این حقیقت است که این صفت، از معیارهای برتری و شایستگی هر زنی است.
۲. «… والطّیبتُ لِلطّیبینَ و الطّیبونَ لِطّیبتِ اُولئکَ مُبَرّونَ مِمّا یقولونَ لَهُم مَفغِرهُ ورِزقُ کَریم(۱۰)؛ و زنان پاک برای مردان پاکند، و مردان پاک برای زنان پاک.
اینان از آنچه درباره ایشان می گویند برکنارند؛ برای آنان آمرزش و روزی نیکو خواهد بود.»
اما دسته دوم بسیارند که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
۱. «الیوم اُحلّ لکم اطیبت … المحصنت من الذین اوتوا الکتب من قبلکم اذا اتیتموهن اجورهن محصنین غیر مستفحین ولا متخذی اخدان(۱۱)؛ امروز چیزهای پاکیزه برای شما حلال شده … و [ بر شما حلال است ازدواج با]زنان پاکدامن از مسلمان، و زنان پاکدامن از کسانی که پیش از شما کتاب [ آسمانی]به آنان داده شده، به شرط آنکه مهرهایشان را به ایشان بدهید.در حالی که خود پاکدامن باشید نه زناکار.»
۲. خداوند متعال در توصیف و تمجید از حضرت مریم(ع) که از زنان برگزیده الهی در جهان است ایشان را زنی عفیف و پاکدامن معرفی کرده و چنین می فرماید:
«والتی احصنت فرجها فنفخنا فیها من روحنا و جعلنها و ابنها ایه للعلمین؛(۱۲) و آن [زن را یاد کن] که خود را پاکدامن نگاه داشت، و از روح خویش در او دمیدیم و او و پسرش را برای جهانیان آیتی قرار دادیم.»
۳. خداوند سبحان در آیه ۱۲ سوره ممتحنه پاکدامنی و دوری از آلودگی به انحراف جنسی (زنا) را شرط قبولی توبه زنان و همچنین شرط پذیرش بیعت آنان با پیامبر اسلام(ص) دانسته است که نشان دهنده اهمیت والای این صفت در سلسله اوصاف زنان نمونه و شایسته از منظر قرآن مجید است.
«یایها النبی اذا جاءک المومنت یبایعنک علی ان لا یشرکن باللّه شیا ولا یسرقن ولا یزنین … فبایعهن واستغفر لهن اللّه ان اللّه غفور رحیم؛ ای پیامبر چون زنان باایمان نزد تو آیند که [ با این شرط]با تو بیعت کنند که چیزی را با خدا شریک نسازند … و دزدی نکنند، و زنا نکنند …
با آنان بیعت کن و از خدا برای آنان آمرزش بخواه، زیرا خداوند آمرزنده مهربان است.»
