اطاعت از همسر ،تا کجا؟

البته خدا گفتار زنی که با تو در مورد شوهرش گفتگو می کرد و به سوی خدا شکایت می کرد، شنید ؛و خدا گفتگو شما دو تا را می شنود ،همانا خدا شنوا و بصیر است .(مجادله،۱)
خدای مهربان برای ایجاد مودت ورحمت بین زن وشوهر ،وظایف وحقوقی برای هر یک مشخص کرده است ،تا باعمل به آن مودت وعلاقه بین زن وشوهر برقرار شود ودر کنار یکدیگر آرامش کــسب کنند .
برای آن که به مطلب را در حد یک مقاله باز کنیم ، به سه اصل زیر توجه نماییم :
۱ـ حقوق متقابل زن وشوهر
۲ـ تقدم اخلاق بر حقوق در خانواده
۳ـ اصل معاشرت به معروف
حقوق متقابل زن وشوهر
خدای مهربان برای ایجاد مودت در بین زن وشوهر ،حقوق متقابلی برای آنهاتشریح نموده است ،ودر قرآن فرموده است :
(ومانند همان وظایفی که بر عهده زنان است ،به طور شایسته ،به نفع آنان بر عهده مردان است )(بقره ،۲۲۸) .علی (ع) حقوق افراد را نسبت به یکدیگر می فرماید :
«پس ،خدای سبحان برخی از حقوق خود را برای بعضی از مردم واجب کرد ،وآن حقوق را در برابر گذاشت ،که برخی از حقوق برخی دیگررا واجب گرداند وحقی بر کــسی واجب نمی شود مگر همانند آن را انجام دهد .»(خطبه ۲۱۶،ص،۴۴۳) از کلام نورانی امام (ع) ، این مطلب را می توان نتیجه گرفت که : هیچ حقی بر کــسی واجب نمی گردد مگر آن که در مقابل آن حق ،وظیفه ای مقرر است و رابطه بین حق و تکلیف، متقابل است . خدای حکیم ،حق وتکالیف در زندگانی زناشویی ،براساس ویژگی های زن ومرد می باشد ،یعنی آن که زن که احساسات در او غلبه دارد،مسؤلیت ومدیریت خانواده را به مرد واگذار کرده است ؛و مرد را که خشونت ذاتی دارد ،به مدارا و ملاطفت با زن سفارش کرده است . آیت الله جوادی آملی پیرامون تلازم حق وتکلیف این گونه می فرمایند :
با روشن شدن وجود تلازم میان حق وتکلیف و قابل تفکیک نبودن این دو ،معلوم می شود هرجا سخن از تکلیف به میان می آید بدان معنا نیست که حقی در آنجا مطرح نباشد ،یا در جایی که از حق سخن گفته می شود تکلیفی وجود نداشته باشد ،بنابراین گفتن این که زبان دین زبان تکلیف است ؛نه زبان حق ،سخن منطقی نیست ( جوادی آملی ،ص ،۲۵۹) .
بنابرابن اگرزن وظیفه«اطاعت » دارد ، مرد وظیفه «مدارا » و «معاشرت به معروف» دارد . ومرد نمی تواند به عنوان اطاعت از من ،همسرش را از رفتن به خانه والدینش ،بدون دلیل محروم کند . و هم چنین زن به عنوان وظیفه من فقط اطاعت در تمکین وخروج از خانه است ، از اطاعت از خواسته های عقلی و مشروع مرد تمرد نماید.
تقدم اخلاق بر حقوق ،در خانواده
در خانواده علاوه بر هماهنگی قوانین واخلاقیات ،باید حقوق درخدمت اخلاق بوده واخلاق مقدم بر حقوق باشد .طبیعت خانواده ونوع رابطه اعضای آن با یکدیگر به نحوی است که حقوق به تنهایی قادر نیست این روابط را تنظیم وتعدیل سازد. به همین دلیل ،طرح «حقوق خانواده » به جای«اخلاق خانواده » واولویت دادن به آن را مضر دانسته وآن را بر خلاف مصالح خانواده می دانیم .
خانواده را اخلاق اداره می کند و حقوق برای شرایط غیر عادی است. زمانی که اوضاع دگرگون می شود وعشق ،ایثار وفداکاری جای خود را به ناسازگاری وزیادخواهی می دهد ،در این صورت حقوق به کار می آید .
حقوق خانواده رنگ و چهره دیگری دارد و جنبه انسانی و عاطفی آن بر سیمای منطقی قواعد غلبه دارد و بر همه راه حل ها سایه افکنده است . این کلید همه معما ها وبی اعتنایی به آن سرچشمه کج روی هاست .
طبع خانواده با حقوق واحکام آمرانه سازگار نیست وتأثیرقوانین در ایجاد نظم در آن ناچیز است . حقوق ،زن وشوهر را به منزله دو مدعی در مقابل هم قرار می دهد که هر یک خواهان حق خود واستیفای آن است . اگر اخلاق نباشد ،زن به خاطر کار منزل واداره امور داخی خانه از شوهر دستمزه مطالبه می کند . حقوق به زن حق می دهد که به خاطر شیر دادن از پدر بچه وشوهر خود اجرت دریافت کند . به او می گوید : تو می توانی در قبال انجام کارهایی که بر تو واجب نیست مزد طلب نمایی وبدون آن اقدام نکنی . به مرد نیز می گوید : تو رئیس خانواده هستی . اختیار تعیین مسکن با توست و زن ملزم است هر جا که تو تعیین زندگی نماید . تو می توانی با کار و شغل زن به دلیل مغایرت با مصالح خانوادگی مخالفت کنی و……..همه این موارد،احکام ومقررات حقوقی است ، امّا هر کدام می تواند نشانی از غیر صمیمی بودن یک زندگی مشترک باشد . اخلاق به جای این دستورهای خشک و بی روح به تفاهم ،مدارا ،احسان عشق ،محبت ،تعاون و……توصیه می کند . خلاصه آن وحدت معنوی که از یک زندگی مشترک انتظار می رود ،فقط در گرو آموزههای اخلاقی است واین توقع از حقوق بیهوده است .
اصل معاشرت به معروف
در قرآن به مرد سفارش اکید بر رفتار «معروف » نسبت به همسرش شده است .
با زنان به خوبی ومعروف رفتار کنید ؛واگر از آنان خوشتان نیامد ،پس چه بسا چیزی را خوش نمی دارید وخدا در آن خیر فراوان قرار دهد .(نساء آیه ۱۹)
۱ـ حق همسر، بخشش اشتباهات او
ابن عمّّار از امام صادق (ع) پرسید : حق همسر بر شوهر چیست ، وقتی آن را انجام دهد نیکوکار به شمار خواهد آمد ؟ امام صادق (ع) فرمودند : او را سیر کند و بپوشاند و زمانی که از روی نادانی کاری انجام داد از ،او را ببخشد و امام صادق (ع) فرمود پدرم زنی داشت که او را اذیّت می کرد و پدرم او را می بخشید (کلینی ،ج، ۵ ،ص ،۵۱۱).
در این کلام نورانی امام صادق (ع) مردی نیکوکار به حساب می آید که اشتباهات همسرش را ببخشد و به روی او نیاورد .
۲ـ حق همسر، ترش روی نکردن به او
پیامبر اسلا م (ص) فرمودند : حق همسر بر شوهر این است که اورا سیر بگرداند ، عیوبش را بپوشاند وبه او ترش رویی نکند (محمدی ری شهری ،ج ،۴،ص،۲۸۴) . در این حدیث شریف پوشاندن عیب همسر و با روی گشاده با او برخورد کردن را ،حق همسر می داند .
۳ـ مدارا کردن و هم نشینی احسن ، رمز یک زندگی با صفاست
در حدیثی امام علی ( ع ) برای آن که یک زندگی با صفا داشته باشیم این گونه می فرماید :
در همه شرایط با همسرت مدارا کن و با او هم نشینی احسن وخوب داشته باش تا آن که زندگیت با صفا وزیبا شود (مصطفوی ،ص ،۱۰۰) . آیا شما یک زندگی با صفا را آرزو ندارید ؟ !!پس به توصیه امام مؤمنین عمل کنید .
۴ـ رفتار زیبای همسر ،در گرو گفتار نیکو ست
امیرمؤمنان(ع) می فرماید : با همسرتان زیبا سخن بگویید، تا شاید آنها ، نسبت به شما رفتار زیبا و خوبی داشته باشند (مجلسی ، ج ،۱۰۳ ،ص ،۲۲۳) . شما که مایلید همسرتان با شما به نیکو رفتار کند ،پس با او زیبا حرف بزن ؛یقین بدان که با خشونت و با بی توجهی ،هیچ گاه به این آرزوی خود نخواهید رسید .
۵ـ بهترین مردان امت پیامبر (ص)
پیامبر گرامی (ص) فرمودند : بهترین مردان امت من آن کــسانی هستند که نسبت به اعضای خانواده شان تکبر وخشونت نداشته باشند ،ونسبت به آنها مهربان ودلسوز باشند ، و به آنها ظلم نکنند سپس آیه « مردان سرپرست زنان هستند، به خاطر آن که خدا بعضی را بر بعضی برتری داده است…» را تلاوت فرمودند (با با زاده ،ص ،۲۴۲ ) . آیا دوست ندارید شما از زمره بهترین مردان امت رسول الله (ص) باشید ؟!
۶ـ زن ، معشوق مورد اکرام شوهر
امام باقر علیه السلام فرمودند : هر کــسی همسری گرفت پس باید آنها را اکرام کند ،زیرا آن که همسر شما « لعبت »
شماست پس هر کــسی همسر گرفت او را ضایع نکند (بابازاده ،ص، ۲۰۸) . لعبت ، به معنی دلبر ومعشوق می باشد ، بنابراین سفارش امام (ع) این گونه است که با همسرت دلبری وعاشقی کن ، چنانچه این دلبری را انجام ندهید ،او را ضایع کرده اید ، و این با اکرام وبزرگ داشت همسر مغایرت دارد.
آقای گرامی، زن ،دلبر ومعشوق توست ، نه برده ای در اختیار تو ؛ خانم گرامی ، شوهرت ،سرپرست توست ، سرپرستی او را بپذیر ؛ تنها راه زندگی شیرین و آرامش بخش و عشق محور همین است وبس .