صله رحم یکی از دستورات زیبای اسلام است که ضرورت آن در اجتماع بر کمتر کسی پوشیده است، اما اسلام عزیز به آن سمت و سوی معنوی داده است. روزه گرفتن یکی از عبادات بزرگیست که در آن بر افطاری دادن[۱]، که باعث توجه شخص روزه دار به خویشاوندان روزه دار(صله رحم) و دیگران می شود، تاکید شده است.
در این مقاله به سه نکته در باب افطاری دادن و صله رحم در ماه رمضان اشاره خواهیم کرد.
نکته یک: اولویت های افطاری دادن
یکی از اثرات روزه داری این است که انسان با چشیدن گرسنگی و تشنگی، در وهله اول گرسنگان و تشنگان این جهان را درک می کند، و در وهله بعد، گرفتاری و تشنگی و درماندگی قیامت را به یاد آورده، و برای آن روز سخت ذخیره می اندوزد.
امام رضا (علیه السلام) می فرماید: «انما امروا بالصوم لکی یعرفوا الم الجوع و العطش فیستدلوا علی فقر الاخر[۲] مردم به انجام روزه امر شده اند تا درد گرسنگی و تشنگی را بفهمند و به واسطه آن فقر و بیچارگی آخرت را بیابند.»
شخص روزه دار برای اینکه بتواند بهتر به گرسنگی و تشنگی افراد دیگر پی ببرد، باید در کارهایی نظیر افطاری دادن به آنان مشارکت داشته باشد. شاید بتوان گفت که در افطاری دادن باید اولویت با خویشاوندان و فامیل نیازمند باشد. «یَسْئَلُونَکَ ما ذا یُنْفِقُونَ قُلْ ما أَنْفَقْتُمْ مِنْ خَیْرٍ فَلِلْوالِدَیْنِ وَ الْأَقْرَبینَ وَ الْیَتامى وَ الْمَساکینِ وَ ابْنِ السَّبیلِ[بقره/۲۱۵] از تو سؤال کنند که چه انفاق کنند؟ بگو: هر چه از مال خود انفاق کنید درباره پدر و مادر و خویشان و یتیمان و فقیران و در راه ماندگان رواست.»
این آیه، هرگونه کمک کردن انسان را، ابتدا به خویشاوندان و نزدیکان (صله رحم) اختصاص می دهد و سپس به نیازمندان دیگر. کمک کردن به خویشاوندان در این ماه، افطاری دادن به آنها و برآوردن حوائج آنان است؛ کارهای نظیر تهیه اقلام مورد نیاز برای خویشاوندان نیازمند و … .
باید افطاری دادن و توجه به مستمندان مخصوصا اقوام، در راستای محکم تر شدن روابط افراد و نزدیکتر شدن آنها به هم باشد؛ علاوه بر اینکه دید و بازدید فامیل و اقوام از هم در ماه رمضان، باعث تقویت معنویت در جامعه و بسیاری مزایای دیگر می شود. حضرت علی (علیه السلام) که شهید ماه رمضان است، در وصیت خویش به حسنیین (علیهم السلام) بعد از ضربت خوردن در مورد رابطه داشتن با یکدیگر می فرماید: «عَلَیکُم بالتَّواصُلِ وَالتّباذُلِ و اِیّاکُم والتَدابُرَ وَ التَّقاطُعَ[۳] بر شما باد که رابطه و بذل و محبّت را با یکدیگر داشته باشید و از دوری کردن و فاصله گرفتن سخت بپرهیزید.»
نکته دوم: راهی برای کاهش فاصله طبقاتی
در مطالب قبل اشاره شد که در افطاری دادن، اولویت باید با خویشاوندان (مخصوصا خویشاوندان نیازمند) باشد. اگر کسانی که خداوند به آنها مکنت بیشتری عطا فرموده، در ماه رمضان در وهله اول توجه بیشتری به نیازمندی های اقوام خود داشته و آنها را از افطاری دادن و آن ها را در سایر کمک های خود بهره مند سازند، جامعه بیشتر در مسیر اهداف روزه داری پیش می رود. امام صادق (علیه السلام) فرمود: «إنما فرض الله الصیام لیستوی به الغنی و الفقیر[۴] خداوند روزه را واجب کرده تا بدین وسیله دارا و ندار (غنی و فقیر) مساوی گردند.»
مساوی شدن فقیر و غنی و توجه داشتن اغنیا به تهیدستان، ابتدا باید در بین گروه خویشاوندان و فامیل باشد، و این همان صله رحم است.
جامعه اسلامی در ماه رمضان با در پیش گرفتن رویه نزدیک شدن فقیر و غنی به هم، و الگوبرداری ازاین رویه در ماه های بعد، فرصت خوبی را برای کاهش فاصله طبقاتی به دست می آورد.
نکته سوم: راهی برای محبوب پروردگار شدن
انسان با افطاری دادن و اهتمام به صله رحم در ماه رمضان خود را محبوب دیگران می کند و بالاتر از آن با این کارها رحمت و خشنودی خداوند را شامل حال خود می کند. حضرت علی (علیه السلام) می فرماید: «وَتَحَبَّبوا اِلى رَبِّکُم بِالصَّدَقَهِ وَصِلَهِ الرَّحِمِ[۵] با صدقه و صله رحم گناهان خود را پاک کنید و خود را محبوب پروردگارتان گردانید.»
در ابتدای مقاله گفتیم که به فرموده امام رضا (علیه السلام) تشنگی و گرسنگی روزه داری باید انسان را به یاد تشنگی و گرسنگی قیامت انداخته و برای آن روز خود را آماده کند. افطاری دادن و توجه به صله رحم، در راستای آماد شدن برای آن روز سخت است. انسان روزه دار متقی، با درک نیازمندان در این ماه، و افطاری دادن و دستگیری از آنان (که اولویت با ارحام است) به نیازمندی آخرت بیشتر پی می برد و سعی خود را در تقرب به درگاه الهی و محبوب او شدن بالا می برد.
انسان روزه دار متقی، وقتی این دعا ماه رمضان را می خواند: «اللهم أغن کل فقیر اللهم أشبع کل جائع[۶] خدایا هر فقیری را توانگر کن و هر گرسنه ای را سیراب گردان.» خودش هم در مسیر توانگری فقیران و رفع گرسنگی گرسنگان قدم بر می دارد. افطاری دادن یکی از موارد توجه به نیازمندان و افراد کم برخوردار جامعه (مخصوصا اقوام و خویشان) است.
سخن آخر
ماه رمضان ماه توجه به نیازمندان و افراد کمتر برخوردار جامعه، مخصوصا ارحام است که با دستگیری از آنان، جامعه به سمت کاهش فاصله طبقاتی و کسب رضایت خدای بزرگ پیش می رود.
پی نوشت ها:
1ــ امام کاظم (علیه السلام) فرمود: «فطرک اخاک الصائم خیر من صیامک؛ افطاری دادن به برادر روزه دارت از گرفتن روزه (مستحبی) بهتر است». کافی(ط ــ اسلامیه) ج۴، ص۶۸
2ــ وسائل الشیعه، ج ۱۰ص۹
3ــ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج۱۷، ص۵
4ــ همان، ج۱۰ ص۷
5ــ شرح آقا جمال الدین خوانساری بر غررالحکم و دررالکلم، ج۴، ص۶۳۵، ح۷۲۵۸
6ــ بحار الأنوار (ط – بیروت) ،ج۹۵ ، ۱۲۰
