اقتصاد خانواده ۲

چهار. احکام خُمس‏
أ. تعریف خمس‏
پرداخت۵/ ۱ دارایی را پس از یک سال خمسی و با توجه به موارد و شرایطی که در شرع مقدس اسلام مشخص شده است، خمس می‏نامند.
ب. زمان وجوب خمس‏
1O . خمس از چه موقعی بر انسان واجب می‏شود؟
باسمه تعالی؛ مکلّف از موقعی که شروع به پیدا کردن درآمد می‏کند تا سر سال اگر از درآمد چیزی باقی ماند، خمس دارد.۳۹۵
2O . سن دختران و پسرانی که خمس و زکات به آنها واجب می‏شود چند سال باید باشد؟
باسمه تعالی؛ همان سن بلوغ ایشان است.۳۹۶
3O . کسی‏که تاکنون اصلاً خمس‏نداده، برای دادن خمس چگونه‏باید عمل کند؟ آیا خمس تمام وسایل ولوازم ضروری (مثل موتور، ماشین، یخچال، خانه و غیره) را نیز باید بدهد؟ و اگر بدهد همان قیمت خرید را بدهد یا خمس قیمت فعلی را؟
باسمه تعالی؛ به قیمت فعلی باید خمس بدهد، و برای تصفیه حساب، مصالحه لازم است که باید به یکی از وکلای مسلّم الوکاله اینجانب مراجعه نماید.۳۹۷
یادسپاری‏
اگر بچه صغیر سرمایه‏ای داشته باشد و از آن منافعی به دست آید، بنا بر احتیاط واجب بعد از آنکه بالغ شد، باید خمس آن را بدهد.۳۹۸ج. موارد وجوب خمس‏در هفت چیز خمس واجب می‏شود:
اول: منفعت کسب.
دوم: معدن.
سوم: گنج.
چهارم: مال حلال مخلوط به حرام.
پنجم: جواهری که به واسطه غواصی یعنی فرورفتن در دریا به دست می‏آید.
ششم: غنیمت جنگ.
هفتم: زمینی که کافر ذمّی از مسلمان بخرد … .۳۹۹
خمس درآمد و منفعت کسب‏
1. هرگاه انسان از تجارت یا صنعت یا کسبهای دیگر مالی به دست آورد، اگر چه مثلاً نماز و روزه میّتی را به جا آورد و از اجرت آن، مالی تهیه کند، چنانچه از مخارج سال خود او و عیالاتش زیاد بیاید، باید خمس یعنی پنج یک آن را به دستوری که بعداً گفته می‏شود بدهد.۴۰۰
2. کسی که دیگری مخارج او را می‏دهد، باید خمس تمام مالی را که به دست می‏آورد بدهد. ولی اگر مقداری از آن را خرج زیارت و مانند آن کرده باشد، فقط باید خمس باقیمانده را بدهد.۴۰۱
3. اگر از منفعت کسب آذوقه‏ای که برای مصرف سالش خریده در آخر سال زیاد بیاید، باید خمس آن را بدهد. و چنانچه بخواهد قیمت آن را بدهد در صورتی که قیمتش از وقتی که خریده زیاد شده باشد، باید قیمت آخر سال را حساب کند.۴۰۲
4. اگر از منفعت کسب پیش از دادن خمس اثاثیه‏ای برای منزل بخرد، چنانچه در بین سال احتیاجش از آن برطرف شود، واجب است که خمس آن را بدهد. و همچنین است زیورآلات زنانه اگر در بین سال وقت زینت کردن زنها به آنها بگذرد.۴۰۳
5. اگر شخصی برای رفت و آمد خود وسیله نقلیه‏ای بخرد، آیا لازم است خمس آن را بدهد، یا از مخارج سالیانه محسوب می‏شود؟
باسمه تعالی؛ اگر در زندگی احتیاج به آن دارد و فقط برای کار و کسبش نیست خمس ندارد.۴۰۴
 
6. آیا کسی که از درآمد کارش از قبیل ماشین سواری، یخچال، تلویزیون یا لوازم زندگی دیگر که در این زمان مورد استفاده قرار می‏گیرد تهیه کند، خمس اینها چگونه می‏باشد؟
باسمه تعالی؛ اگر از درآمد بین سال تهیه کرده خمس ندارد، مگر آنکه در زندگی احتیاج به آن نداشته باشد و از شؤون او نباشد.۴۰۵
7. به مواد غذایی روزانه که به صورت عادی و اندک در منزل وجود دارد مانند برنج و روغن و حبوبات و امثالهم نیز خمس تعلق می‏گیرد یا خیر؟
باسمه تعالی؛ اگر سر سال زیاد بیاید باید خمس آن را بدهند.۴۰۶
8. کسی برای مصارف عروسی پسرش «پول» تهیه کرده و قبل از تکمیل مراسم، سال به سر رسیده است، آیا خمس به این «پول» تعلق می‏گیرد یا خیر؟
باسمه تعالی؛ در فرض مرقوم مبلغ پس‏انداز شده از درآمد کسب خمس‏۴۰۷ دارد.۴۰۸
9. به پولی که انسان برای ازدواج یا تحصیل کنار می‏گذارد، آیا خمس تعلق می‏گیرد یا خیر؟
باسمه تعالی؛ اگر از درآمد کسب باشد و سال بر آن بگذرد خمس دارد.۴۰۹
10. زنی که در خانه شوهرش به کسب و کاری مشغول است و شوهرش توانایی پرداخت هزینه‏های زندگی او را دارد، بر زن واجب است که بدون کم کردن هزینه‏ها خمس درآمد خود را بپردازد، زیرا هزینه‏های زندگی بر عهده شوهر است، مگر اینکه شوهر توانایی پرداخت هزینه‏های زندگی را نداشته باشد.۴۱۰
11. خانمی که نان و خوراک و وسایل زندگی‏اش را شوهرش تأمین می‏کند و خود نیز کار کند و پولش را فرش و وسایل مورد نیاز زندگی تهیه کند، آیا خمس به او تعلق می‏گیرد یا نه؟
باسمه تعالی؛ اگر بین سال صرف در مؤونه نموده خمس ندارد.۴۱۱
12. زن و شوهری هر دو کار می‏کنند و در آمد دارند، آیا به پول زن هم خمس تعلق می‏گیرد؟
باسمه تعالی؛ در زاید بر آنچه در بین سال خرج زندگی کرده خمس واجب است.۴۱۲
13. زنی که همه حقوق خود یا مقداری از آن را برای خرج زندگی در اختیار شوهر قرار می‏دهد، آیا باید خمس همه حقوق را بدهد یا خمس باقیمانده را؟
باسمه تعالی؛ هر مقدار از حقوق هر یک از زن و شوهر از مخارج سال زیاد بیاید صاحب حقوق مالک آن است و باید خمس آن را بپردازد، و چنانچه زن به شوهر بخشیده است و چیزی از آنچه بخشیده شده زیاد بیاید خمس ندارد.۴۱۳
خمس مال حلال مخلوط به حرام‏
1. اینجانب معتقد و مقیّد به اجرای دستورات اسلام هستم، متأسفانه پدر و مادرم تقیّد کامل به مسائل اسلامی ندارند و از چیزهای حرام پرهیز نمی‏کنند، به همین جهت خمس نمی‏دهند. و از طرفی من به منزل آنها رفت و آمد دارم و احیاناً چیزی می‏گیرم یا می‏خورم یا آنها هدیه‏ای خوراکی یا غیره به من می‏دهند. با توجه به اینکه خمس نمی‏دهند، غذا خوردن در خانه آنها یا قبول هدیه برای من صحیح است و می‏توانم تصرف نمایم یا خیر؟
باسمه تعالی؛ اگر یقین ندارید که آنچه مورد تصرف شماست در خانه آنها یا به شما می‏دهند مال حرام باشد، می‏توانید تصرف کنید.۴۱۴
2. از آنجا که در خانواده‏ای زندگی می‏کنم که از مال حلال مخلوط به حرام زندگیمان می‏چرخد و سرپرست خانواده هم نمی‏خواهد مال حلال مخلوط به حرام را جدا کند و خمس هم نمی‏دهد و من هم هیچ کاری نمی‏توانم بکنم، تکلیف پولی که می‏گیرم و لباسهای مورد استفاده و اشیا و غذاهایی که می‏خورم و مکان نمازم چیست؟
باسمه تعالی؛ اگر یقین دارید اموالی که تحت تصرف شما قرار می‏گیرد از مال حرام است یا با مال حرام تهیه شده تصرف جایز نیست، مگر آنکه با اجازه حاکم شرع مال حرام یا مقدار خمس مال را جدا کنید.۴۱۵
3. خانمی با دو فرزند خود زندگی می‏کند و خرج معاش خود را از راه سرمایه‏ای که دارد به دست می‏آورد، اگر این سرمایه را به کسی که خمس مالش را نمی‏دهد داده باشد تا برای‏او کار کند، وضع پولی‏که ازاین‏راه به‏دست می‏آید چیست؟
باسمه تعالی؛ اگر با پول غیر مُخَمَّس مخلوط نشده باشد مانع ندارد و الاّ باید از حاکم شرع اجازه بگیرد.۴۱۶
4. شخصی با اطّلاع به اینکه پدرش خمس مال خود را نمی‏پردازد و تا به حال نپرداخته است، آیا با وجود اینکه دارای ثروت و درآمد کافی است می‏تواند از آن پول جهت تأمین مایحتاج خود بگیرد؟ مثلاً خرید خانه، ازدواج، خرج روزمره، خرج تحصیلی؟ حکم کسی که تا به حال از این پول استفاده می‏کرده و نمی‏داند که چه مقدار استفاده کرده چیست؟ و در صورتی که خودش هیچ درآمدی نداشته باشد چطور؟
باسمه تعالی؛ اگر یقین دارد که در آنچه تصرف کرده یا می‏کند خمس هست، باید به حاکم شرع مراجعه و استجازه کند.۴۱۷
د. موارد واجب نبودن خمس‏
در مواردی پرداخت خمس واجب نیست. برخی از آنها عبارتند از:
-بخشش و هدیه‏
1. اگر از غیر کسب مالی به دست آورد مثلاً چیزی به او ببخشند واجب نیست خمس آن را بدهد.۴۱۸
2. اگر چیزی را که خمس آن داده نشده‏۴۱۹ به کسی ببخشند، پنج یک آن چیز مال او نمی‏شود.۴۲۰
3. طلایی که زن به صورت بخشش دریافت کرده، البته نه از شوهر بلکه از مادر یا خواهرش، آیا این طلا خمس دارد؟
باسمه تعالی؛ بخشش خمس ندارد.۴۲۱
4. پسری که هنوز ازدواج نکرده است، پدر پولی یا زمینی یا اشیایی به پسر می‏بخشد که ازدواج کند، این اشیا که بخشیده شده است خمس دارد یا خیر؟
باسمه تعالی؛ بخشش خمس ندارد.۴۲۲
5. پدرم مبلغ ۲۰۰ هزار تومان و یک مغازه به من بخشید و چون قبل از رسیدن آخر سالش بود باید من خمس مبلغ مذکور و خمس سرقفلی مغازه را بدهم یا نه؟ ضمناً ۲۷ هزار تومان از طرف همسرم به این‏جانب به‏عنوان چشم‏روشنی و عیدی داده‏اند آیا خمس دارد؟
باسمه تعالی؛ بخشش و چشم‏روشنی و عیدی خمس ندارد.۴۲۳
6. آیا عیدی و پاداشی که دولت به کارمندان می‏دهد و به صورت پول نقد یا سکه آزادی است خمس دارد یا نه؟
باسمه تعالی؛ خمس ندارد.۴۲۴
7. پولی که انسان به نام فرزندش پس‏انداز می‏کند و در صورت احتیاج، از آن پول برداشته و دوباره به حساب فرزند می‏گذارد، آیا باید خمس آن را بپردازد؟
باسمه تعالی؛ اگر مناسب شأن خود به فرزند بخشیده خمس ندارد.۴۲۵
8. مبلغی‏بنیادشهید وارتش به‏خانواده شهدا می‏پردازند آیا خمس‏دارد یاخیر؟
باسمه تعالی؛ خمس ندارد.۴۲۶
9. قطعه زمینی است که برای تأمین منزل خریداری شده و فعلاً تصمیم گرفته‏ایم این زمین را بفروشیم جهت خرید منزل، ولی این پول به مقدار خرید منزل نیست. آیا می‏توانیم تا هنوز سال مالی ما نرسیده پول زمین یا خود زمین را به همسر یا فرزندمان هبه کنیم یا نه؟
باسمه تعالی؛ هبه مانع ندارد، ولی اگر زمین از درآمد و حقوق بدون دادن خمس تهیه شده با فروش، خمس پول آن را باید بپردازید، و همچنین اگر هبه خود زمین، زاید بر شأن یا برای فرار از خمس باشد، باید خمس زمین داده شود.۴۲۷
10. کسی که از پول خمس نداده اشیایی را بخرد و به خانواده خود ببخشد، چه حکمی دارد؟
باسمه تعالی؛ با علم به وجود خمس در آن، جایز نیست.۴۲۸

.۳۹۵ استفتاآت، ج ۱، ص ۴۱۹، س ۲۲۳.
.۳۹۶ استفتاآت، ج ۱، ص ۴۲۰، س ۲۲۵.
.۳۹۷ استفتاآت، ج ۱، ص ۴۱۸، س ۲۱۹.
.۳۹۸ توضیح المسائل، م ۱۷۹۴.
.۳۹۹ توضیح المسائل، م ۱۷۵۱.
.۴۰۰ توضیح المسائل، م ۱۷۵۲.
.۴۰۱ توضیح المسائل، م ۱۷۵۷.
.۴۰۲ توضیح المسائل، م ۱۷۸۰.
.۴۰۳ توضیح المسائل، م ۱۷۸۱.
.۴۰۴ استفتاآت، ج ۱، ص ۳۹۷، س ۱۵۴.
.۴۰۵ استفتاآت، ج ۱، ص ۳۴۹، س ۱۴.
.۴۰۶ استفتاآت، ج ۱، ص ۳۸۴، س ۱۲۰.
.۴۰۷ حکم خمس وسایل ازدواج پسر و جهیزیه یا پول جهیزیه دختر خواهد آمد.
.۴۰۸ استفتاآت، ج ۱، ص ۳۵۰، س ۱۸.
.۴۰۹ استفتاآت، ج ۱، ص ۳۵۲، س ۲۴.
.۴۱۰ العروْ الوثقی، ج ۲، ص ۴۰۲، م ۸۳.
.۴۱۱ استفتاآت، ج ۱، ص ۳۸۵، س ۱۲۶.
.۴۱۲ استفتاآت، ج ۱، ص ۳۸۶، س ۱۲۸.
.۴۱۳ استفتاآت، ج ۱، ص ۳۸۶، س ۱۲۷.
.۴۱۴ استفتاآت، ج ۱، ص ۴۱۳، س ۲۰۸.
.۴۱۵ استفتاآت، ج ۱، ص ۴۱۴، س ۲۰۹.
.۴۱۶ استفتاآت، ج ۱، ص ۴۱۸، س ۲۲۱.
.۴۱۷ استفتاآت، ج ۱، ص ۴۱۴، س ۲۱۰.
.۴۱۸ توضیح المسائل، م ۱۷۵۳.
.۴۱۹ باید یقین داشت که خمس آن چیز داده نشده است. و چون این‏گونه یقین‏ها کمتر به دست می‏آید، بنابراین معمولاً حکم مسأله پیش جاری می‏شود.
.۴۲۰ توضیح المسائل، م ۱۷۶۳.
.۴۲۱ استفتاآت، ج ۱، ص ۴۱۰، س ۱۹۴.
.۴۲۲ استفتاآت، ج ۱، ص ۴۰۶، س ۱۸۱.
.۴۲۳ استفتاآت، ج ۱، ص ۴۰۷، س ۱۸۴.
.۴۲۴ استفتاآت، ج ۱، ص ۴۰۹، س ۱۹۱.
.۴۲۵ استفتاآت، ج ۱، ص ۴۰۹، س ۱۹۳.
.۴۲۶ استفتاآت، ج ۱، ص ۴۱۰، س ۱۹۷.
.۴۲۷ استفتاآت، ج ۱، ص ۴۰۵، س ۱۷۷.
.۴۲۸ استفتاآت، ج ۱، ص ۴۰۸، س ۱۸۸.