اصولاً هر امتحان و آزمونی هیجان و اضطراب خاص خود را دارد. همه هنر انسان در این است که با حداقل اضطراب از عهده بزرگترین امتحانات برآید. انسان دوست ندارد رفتارهایش مورد ارزیابی و نقادی دیگران قرار گیرد. به همین دلیل هر زمان که در موقعیت امتحان و آزمون قرار می گیرد دچار اضطراب می گردد.
بنابراین یکی از رسالتهای مهم اولیاء و مربیان توجه به عامل اضطراب و اتخاذ تدابیر لازم برای کاهش آن در بین کودکان و نوجوانان مبتلاست.
زمانی که دانش آموزان به طور چشمگیری دچار اضطراب شوند چنین اضطرابی می تواند آثار زیستی و روانی زیانباری را به همراه داشته باشد. اضطراب شدید بر غدد درون ریز و برون ریز اثر گذاشته با متأثر نمودن ذهنی انسان زمینه فراموشی های زودگذر و خطای ادراک را فراهم می آورد. در این میان کودکان و نوجوانان کمرو و خجالتی در شرایط امتحان بیش از دیگران دچار اضطراب می شوند.
روش های کاهش اضطراب در امتحان:
۱- اضطراب ناشی از امتحان نه تنها باعث می شود که دانش آموزان نتوانند با مهارت و سرعت مناسب و به طور کامل واضح تر کرده پاسخهای مطلوب را ارائه نمایند بلکه آرامش روانی آنها را نیز به مخاطره می اندازد.
۲- سطح انتظارات خانواده با توان واقعی فرزندان تناسب داشته باشد.
۳- اولیا و مربیان به میزان تلاش دانش آموزان توجه کنند نه نتایج حاصل از امتحان.
۴- درک صحیح از ماهیت تفاوت های فردی و شناختی درست از ویژگی های ذهنی، روانی، جسمانی مقایسه نکردن بی مورد کودکان با یکدیگر و ایجاد محیطی صمیمی و دوست داشتنی
۵- برداشتن انتظارات معقول از کودکان و نوجوانان، تشویق نقاط مثبت و توانمندیهای آنها
۶- تسلط بر موضوع درسی، آمادگی ذهنی و روانی بیشتر
نقش معلم در کاهش اضطراب دانش آموزان:
یکی از بهترین شرایط یادگیری می تواند ساعت امتحان باشد. معلم متعهد از هر موقعیتی برای یاد دادن و افزایش معلومات دانش آموزان خود و ایجاد تغییرات رفتاری پایدار در آنها بهره می گیرد. معلم مجرب و دلسوز هرگز جلسه امتحان را به یک صحنه دادگاه ویا حسابرسی تبدیل نمی کند.
معلم مهربان با چهره ای گشاده سعی می کند عوامل مخرب و اضطراب زا را از جلسه امتحان دور نماید. معلم وارسته کوشش می کند که قبل از آغاز امتحان با چهره ای متبسم و خندان و با بیان جملاتی گیرا و خوشایند دانش آموزان را از حالت هیجان زدگی و تنش روانی-عضلانی بیرون آورد.
معلم با چند جمله کوتاه همراه با شوخ طبعی می تواند همانند ساعات کلاس درس، آرامش را به همه ارزانی دارد. معلم توانا و دلسوز با صدای آرام و دلنشین و جملات اطمینان بخش می تواند اضطراب را کاهش دهد.
چگونگی سؤالات امتحان و اضطراب کودکان
واقعیت این است که نحوه تهیه و تنظیم سؤالات امتحان می تواند نقش قابل توجهی در کاهش یا تشدید اضطراب دانش آموزان داشته باشد. در تهیه و تدوین سؤالات امتحان می بایست نکات زیر را مورد توجه قرار داد:
۱- طراح سؤالات می بایست دردرجه اول هدفهای یادگیری را درنظر بگیرد.
۲- سؤالات امتحان می بایست به گونه ای تهیه و تنظیم گردد که آموخته های شاگردان را ارزیابی کند و نه دانسته های آنان را.
۳- معلم می بایست هدف اصلی خود را از امتحان کاملاً مشخص و معین کند.
۴- در تهیه سؤالات لازم است سطح عمومی دانش آموزان مورد توجه قرار گیرد و نه توانمندیهای خاص برگزیدگان کلاس.
۵- سؤالات امتحان می تواند به گونه ای باشد که دانش آموزان قدرت مقایسه و قضاوت را داشته باشند.
۶- سؤالات باید به صورتی تنظیم گردد که دانش آموزان فرصت به کار بستن معلومات خود را در موقعیتهای دیگر داشته باشند.
۷- نوع و تعداد سؤالات می بایست متناسب با توان ذهنی دانش آموزان و مدت زمانی باشد که در اختیار آنان قرار می گیرد.
۸- سؤالات باید کاملاً واضح، خوانا، روشن، صریح، قابل فهم و بی نیاز از تعبیر و تفسیر باشد. هرگونه ابهام در سؤالات می تواند موجب تشدید اضطراب شاگردان شود.
۹- امتحان و ارزشیابی می بایست به صورت مستتر و دائم انجام پذیرد و دانش آموزان با هدف معلم از برگزاری امتحان و نحوه سؤالات به خوبی آشنا شوند.
۱۰- در مجموع شرایط امتحان و سؤالات امتحانی به گونه ای باشد که همه شاگردان احساس کنند در یک جلسه آموزشی حضور دارند.
نکته ای که نباید از یاد ببریم توجه داشتن به این امر است که اگرچه مطرح کردن نمونه سؤال توسط معلم برای دانش آموزان لازم است و می تواند در شناخت اهداف درس به آنها کمک کند ذکر این سؤال ها نباید به حدی برسد که دانش آموزان را از مطالعه متن درس بی نیاز کند. چرا که مشاهده شده است بعـضی از مـعلمان محـترم از هر دس تعدادی سؤال مطرح می کنند و به نوعی به دانش آموزان القا می شود که اگر جواب سؤالات داده شده را بدانند دیگر احتیاجی به متن درس نیست. این امر در حقیقت فعالیت خواندن، توجه کردن، تمرکز کردن، درک کردن و چگونگی طرح سؤال توسط دانش آموز را از وی سلب می کند. چشمه خلاقیت را در او می خشکاند و او را به خواننده و از بر کننده تعدادی سؤال از پیش تعیین شده تبدیل می کند. در حالی که دانش آموز باید بتواند از آموخته های خود در موقعیت مختلف و هنگام برخورد با سؤال های جدید استفاده کند. در صورتی که امتحان از ابعاد مختلف و به گونه ای صحیح انجام گیرد و از نتایج آن درست استفاده شود می تواند دانش آموزان را به مطالعه و یادگیری بیشتر تشویق کند به همین سبب اولین قدم برای ایجاد رغبت در شاگردان، ایجاد نگرش مطلوب و مثبت در آنان نسبت به امتحان است. نگرش مثبت در صورتی در دانش آموزان به وجود می آید که:
– رفتار معلم طوری باشد که نشان دهد امتحان به عنوان وسیله ای برای کمک به یادگیری دانش آموزان است نه وسیله ای برای تهدید، سرکوب و تحقیر کردن و بر چسب زدن به آنها.
– نتایج امتحان میزان پیشرفـت دانـش آموزان را نسبت به پیشرفتهای قبلی اش مشخص می کند و به او نشان می دهد.
– همراه نتایج امتحان، ضمن مشخص کردن نارسایی های کار دانش آموز، راه حل و نحوه جبران نارسایی ها نیز به او ارائه و آموخته شود.
– معلم با توجه به نقاط قوت، نقاط ضعف، مشکلات، توانایی ها و خصوصیات دانش آموزان، آن ها را برای امتحان آینده آماده کند و به آنان القا کند که هدف از امتحان کمک به یادگیری بهتر آنان است.
– در فواصل مختلف، در طول سال تحصیلی امتحان به طور مستمر انجام شود تا دانش آموزان از وضعیت جدید خود آگاه شوند.
به هر حال چنانچه نگرش مطلوب نسبت به امتحان در دانش آموزان ایجاد نشود نگرش منفی در آنان رشد می یابد و آثار عاطفی اش از این نگرش نه تنها رغبت و انگیزه آنان را زایل می کند بلکه موجبات از بین رفتن اعتماد به نفس آنان را نیز فراهم می کند که خود منشأ اضطراب دانش آموز در هنگام امتحان و مطالعه است.
عادی ترین استفاده از نتایج امتحان که تقریباً در کلیه نظام های آموزشی دنیا معمول می باشد این است که به عنوان ملاکی برای ارتقای دانش آموز از یک کلاس به کلاس بالاتر یا از یک دوره به دوره دیگر به کار می رود البته شماری از معلمان و والدین تنها هدف ارزشیابی را همان تعیین نمره دانش آموزان برای ارتقای آنان به کلاس های بالاتر می دانند و بس. این در حالی است که از نقش ها و اهداف دیگر امـتحان غفـلت می ورزند. چه بسا دانـش آموزانی که یادگیری و پرورش استعدادشان با همین نگـرش های منفی معـلمان و والدیـن مـتوقف شده و اکـنون جامعه ما از خدمات مناسب تر و والاتر آنان بی بهره مانده است.
راههای کاهش اضطراب در دانش‌آموزان و جوانان هنگام امتحان
یک روانشناس بالینی می گوید:تنفس عمیق برای کاهش اضطراب‌و نگرانی دانش‌آموزان در روزهای امتحان مفید است.
دکتر”سیروس عالی‌پور: تنفس عمیق با رساندن اکسیژن به مغز باعث آرام شدن سیستم عصبی شده و حافظه را تقویت می‌کند.
وی اضافه می کند : تنفس عمیق پیش از درس خواندن، امتحان و در بین ساعات درسی برای دانش‌آموزان بسیار مفید است و عادت به تکرار آن یکی از راههای درمان اضطراب و نگرانی است.
و چنانچه دانش‌آموز پیش از امتحان چشمها را بسته و چند نفس عمیق بکشد و خود را آرام نماید، حتی اگر سوالی را بلد نباشد می‌تواند در مورد آن بنویسد زیرا حافظه توان آن را پیدا می‌کند که تمام اطلاعات قبلی را در اختیار قرار دهد.
وی در مورد دیگر راههای غلبه بر اضطراب در روزهای امتحان گفت: نوع غذا در این زمینه موثر است، خوردن غذاهای تند و نوشابه گازدار باعث تحریک معده شده و استرس را تشدید می‌کند و در مقابل خوردن دوغ و عرقیات بویژه عرق نعناع، بیدمشک و کاسنی توصیه می‌شود.
این روانشناس افزود: دانش‌آموزان بهتر است بازیهای رایانه‌ای را در روزهای امتحان کنار بگذارند زیرا این بازیها نگرانی فکری و اضطراب آنها را تشدید می‌کند.
عالی‌پور اضافه می کند : هر نوع رقابت و مسابقه حتی رقابتهای ورزشی به دلیل استرس‌زا بودن در روزهای امتحان برای دانش‌آموزان مضر است اما برخی ورزشها بویژه شنا به‌دلیل آرامشی که به سیستم عصبی می‌دهد دراین ایام توصیه می‌شود.
وی گفت: یک ساعت خواب در بعد ازظهرها و به موقع خوابیدن در شب، در کاهش اضطراب و نگرانی دانش‌آموزان اثر مطلوب دارد.
این روانشناس، موسیقی آرام و بدون کلام در هنگام مطالعه و نور کافی اتاق را از دیگر عوامل موثر در کاهش اضطراب و تقویت حافظه دانش‌آموزان ذکر کرد و افزود: نور اتاق دانش‌آموز بهتر است تلفیقی از دو رنگ سفید و زرد باشد.
