اهمیت کار و تلاش

اسلام با تأکید بر تضمین روزی بندگان از سوی خدای متعالی، سعی و تلاش را توصیه کرده و در قرآن می‌فرماید: و ان لیس للانسان الا ما سعی؛ انسان جز محصول کوشش خویش مالک چیزی نیست.

در بسیاری از روایات از کار و تلاش برای روزی حلال به عبادت برتر تعبیر شده است؛ امیرمؤمنان آن را از سحرخیزی در راه خدا کمتر ندانسته و امام رضا نیز اجرش را بیش از جهاد در راه خدا دانسته و در حدیثی قدسی نه‌دهم عبادت معرفی شده است.

روایاتی نیز کم‌همتی را مانع پیشرفت، و تنبلی را مایهٔ حقارت، و سربار دیگران بودن را ناشایست می‌شمارند، چنان که در روایاتی دیگر از تلاش توان‌فرسا و کار مداوم شبانه‌روزی که باعث نادیده گرفتن حق اعضای بدن شود باز می‌دارد و آن را حرام می‌داند هرچند مالی به دست آمده از آن حرام نیست].

رسول خدا می‌فرماید: اگر مرد بر دوش خود هیزم کشد و نیازش را با آن تأمین کند و بیش از نیاز خود را صدقه دهد بهتر از این است که از دیگری درخواست کند، زیرا دست دهنده بهتر از دست گیرنده است.

رسول خدا می‌فرماید: کسی که بر اثر خستگی از کار و تلاش به خواب رود آمرزیده شود و می‌فرماید: کسی که برای کسب روزی خود و خانواده‌اش مسافرت کند روز قیامت در سایه عرش خداست. امیرمؤمنان می‌فرماید: اگر جویای رستگاری هستید جدیت و تلاش را پیشهٔ خود سازید.

کارگری سیرهٔ انبیا و امامان

خدا در قرآن درباره حضرت داود می‌فرماید: و به او فن زره سازی را که به سود شماست آموختیم، تا شما را در جنگ‌هایتان از آسیب‌های سخت سلاح‌ها حفظ کند. پس آیا سپاسگزار نعمت‌های ما خواهید بود؟

پیامبر فرمود: هیچ کس غذایی بهتر از غذای فراهم آمده از کار خویش نخورد و داود پیامبر از دسترنج خود می‌خورد.

امام صادق علیه‌السلام فرمود: امیرمؤمنان علیه‌السلام هیزم جمع می‌کرد و آب از چاه می‌کشید و شخم می‌زد و از دسترنج خورد هزار برده آزاد کرد و به جارو کردن خانه می‌پرداخت و فاطمه سلام‌الله علیها نیز با دستانش گندم را آرد و آن را خمیر می‌کرد و نان می‌پخت.

راوی می‌گوید: وقتی امیرمؤمنان علیه‌السلام از جهاد فارغ می‌شد به آموزش مردم و داوری در میان آنان می‌پرداخت و هرگاه از آن نیز فارغ می‌شد در باغ خویش مشغول به کار می‌شد و با این وصف به ذکر خدای جل‌جلاله اشتغال داشت.

حسن بن علی بن ابی حمزه از پدرش نقل می‌کند که گفت: امام موسی کاظم علیه‌السلام را دیدم که در زمین خود کار می‌کرد و پاهای او غرق عرق شده بود. گفتم: فدایت شوم! کارگران کجایند؟ فرمود: کسانی با دست خود در زمین خویش کار کردند که از من و پدرم برتر بودند. گفتم: کدام کسان؟ فرمود: رسول خد صلی‌الله علیه و آله و امیرمؤمنان علیه‌السلام و همه پدرانم با دست خود کار می‌کردند و این سیره انبیا، رسولان، و صالحان است.

ابوعمرو شیبانی گوید: امام صادق علیه‌السلام را دیدم که بیلی در دست و پوششی درشت بر تن داشت و در باغ خود کار می‌کرد و عرق از بدنش فرو می‌ریخت. عرض کردم: فدایت شوم! بیل را به من بدهید تا به جای شما کار کنم. فرمود: من چنان دوست دارم که شخص، در گرمای آزاردهنده آفتاب، برای تأمین نیازهای زندگی خود رنج بکشد.

پرهیز از تنبلی و کم‌همتی

امیرمؤمنان علیه‌السلام می‌فرماید: اگر کار، سخت و توان‌فرساست، بیکاری دائمی هم فسادآور است.

امام باقر علیه‌السلام نیز می‌فرماید: تنبلی برای دین و دنیا زیان‌بار است.”

امام صادق علیه‌السلام نیز به برخی از فرزندانش می‌فرماید: از دو خصلت تنبلی و بی‌حوصلگی (بی‌قراری) بپرهیز که این دو مانع بهره‌گیری تو از دنیا و آخرت می‌شوند. نیز می‌فرماید سست نباش تا آن که تو را می‌شناسد تحقیرت نکند و می‌فرماید سربار مردم نباشید و باز می‌فرماید منفورترین مردم نزد خدا کسی است که شب خواب و روز بیکار باشد.

امام کاظم علیه‌السلام هم می‌فرماید: خدا بنده پرخواب بی‌کار را دشمن می‌دارد.

ابن عباس گوید: رسول خدا صلی‌الله علیه و آله هرگاه کسی را می‌دید و از او خوشش می‌آمد می‌پرسید: آیا حرفه‌ای دارد؟ اگر می‌گفتند نه می‌فرمود از چشمم افتاد. پرسیدند: چرا ای رسول خدا؟ فرمود: چون هرگاه مؤمن دارای حرفه‌ای نباشد به ناچار از دینش برای تأمین زندگی‌اش بهره می‌برد. (دین فروشی می‌کند)

سحرخیزی و کار

رسول خدا صلی‌الله علیه و آله می‌فرماید: سحرخیزی مبارک است و همهٔ نعمت‌ها به ویژه روزی را می‌افزاید؛ همچنین آن حضرت می‌فرماید: صبحگاهان در پی نیازمندی‌هایتان بروید، چرا که آسان به دست می‌آیند.

 امیرمؤمنان علیه‌السلام می‌فرماید: صبح زود در پی روزی رفتن، روزی را افزون کند؛ همچنین می‌فرماید: کسی که خواستار جاودانگی باید سحرخیز باشد و نیز می‌فرماید: هیچ سحرخیزی در راه خدا برتر از سحرخیزی برای تأمین معاش فرزندان و خانواده نیست.

امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: جدیت و تلاش کنید! هرگاه نماز صبح گزاردید و بازگشتید صبحگاهان در پی روزی روید و کسب حلال کنید، چرا که خدای عزوجل روزی‌تان دهد و یاری‌تان رساند.

مدیریت در کار

امام صادق علیه‌السلام می‌فرماید: مسلمان را جز سه چیز اصلاح نکند:

دین‌شناسی، شکیبایی در گرفتاری‌ها و مدیریت نیکو در زندگی؛ نیز می‌فرماید: کارهای بزرگ و مهم را خودت انجام بده و کارهای کوچک را به دیگران بسپار؛ نیز می‌فرماید: باید میزان تلاش تو برای معاش بیشتر از ضایع کنندگان وقت و کمتر از تلاش آزمندی باشد که به دنیایش دل‌خوش و مطمئن است، پس تلاش خود را در مسیر شخصی باانصاف و عفیف قرار ده تا برتر از افراد سست و ناتوان باشی و آنچه را که شایستهٔ مؤمن است به دست آوری در عین حال به لطف خدا امیدوار باش زیرا کسانی که مالی به آن‌ها داده شود ولی سپاسی نگزارند در حقیقت مالی ندارند.