زمانی که فرزندتان کودکی بیش نبود، شما همه کارهای او را انجام می دادید. زمانی که خودش را خیس می کرد پوشکش را عوض می کردید، زمانی که صورتش را کثیف می کرد شما بودید که آن را تمیز می کردید و یا حتی کمکش می کردید که بعد از غذا آروغ بزند…
او دیگر یک کودک نیست اما هر چه کودکتان بزرگتر می شود، یاد می گیرد که کارهایش را خود انجام بدهد : از در آوردن لباس گرفته تا خوردن صبحانه اش. گرچه مشاهده رشد استقلال کودکتان برای شما هم تلخ است و هم شیرین، اما این که کودک بتواند کارهای خود را انجام بدهد از ضروریات رشد فردی و اجتماعی اوست. ۱۲ تا ۱۸ ماهگی اولین نشانه های استقلال کودک در حدود یک سالگی او ظهور می کنند. درک کودک از شخصیت خود در حدود ۱۵ ماهگی، کودک قادر است تصویر خود را در آینه تشخیص دهد و دیگر فکر نمی کند که آن تصویر متعلق به کودک دیگری است موجب می گردد که او هر چه بیشتر به سمت مستقل شدن پیش برود. و خیلی زود همچون دیگر کودکان در مقابل همه چیز «نه» خواهد گفت.
مثلاً اگر بخواهید دکمه لباسش را ببندید شما را به عقب می راند. او سعی خواهد کرد خودش دکمه های لباسش را ببندد ولی چون هنوز به حد کافی برای انجام این کار توانایی ندارد به کج خلقی روی می آورد. در واقع پافشاری او در انجام کارهایش به سبک خود، او را مطمئن می سازد که به شما وابسته نیست. بعضی از والدین برای صرفه جویی در وقت ، قبل از رفتن به خرید از کودکشان می خواهند که تصمیم بگیرد چه لباسی را می خواهد انتخاب کند. احساس غروری که کودک از انتخاب لباس هایش به دست می آورد ارزش این همه زحمت را دارد.در حدود ۱۳ ماهگی، کودک شما ممکن است که سعی کند لباسهایش را خود از تن در آورد و معمولاً این کار را با شلوارها و جوراب هایی شروع می کند که کمرکشی دارند و به راحتی بیرون کشیده می شوند. حتی ممکن است بر لباس هایی همچون پیراهن و پوشاکی که تا حدودی در آوردنشان سخت تر است نیز فائق آید. و وقتی شما مجبور شوید با عصبانیت برای چندمین بار جورابش را دوباره به پایش کنید، او در خیال خود به یک موفقیت مهم دست یافته و به آن افتخار می کند.یکی دیگر از مهارت هایی که در این زمان توسط کودک کسب می شود، استفاده از وسایل غذاخوری است.
بعضی از کودکان در حدود ۱۳ ماهگی قاشق و چنگال را مورد استفاده قرار می دهند و قریب به تمام بچه ها تا ۱۸ ماهگی چنین کاری را می آموزند. اما از فرزندتان انتظار نداشته باشید که در انجام آن، مهارت بالایی داشته باشد چرا که صرف به دست گرفتن قاشق بدین معنی نیست که او می تواند به درستی غذا را به دهان ببرد. احتمالاً کودک شما تا حدود چهار سالگی قادر نخواهد بود از قاشق و چنگال به درستی یک بزرگسال استفاده کند بنابراین تا آن زمان انتظار بسیاری از کثیف کاری ها را داشته باشید. ۱۹ تا ۲۴ ماهگی تا حدود ۲۰ ماهگی اکثر کودکان یاد می گیرند که چگونه لباس خود را از تن خارج کنند. این موفقیت برای او اهمیت بالایی دارد و سعی می کند مهارتش را مدام به رخ شما بکشد. به همین خاطر بارها او را خواهید دید که برای خود در خانه لخت گشت می زند!
در همین زمان با یاد گرفتن این مهارت، پوشیدن لباس را نیز فرا می گیرد. اما در نظر داشته باشید که مدتی طول خواهد کشید تا از پـَسِ تی شرت یا لباس های که لازم است از روی سرش به تن کند، بر آید. علت این است که انجام چنین کاری به مهارت بالاتری نیاز دارد. کودکان زودرس معمولاً دیرتر از دیگر کودکان این مهارت ها را کسب می کنند.در این مرحله، زمانی کودک ممکن است به یادگیری دستشویی رفتن نیز علاقه نشان دهد ولی توجه داشته باشید که بعضی از کودکان علی رغم علاقه ای که نشان داده اند تا یک سال بعد هم توانایی انجام اینکار را نخواهند داشت. دو عامل بیانگر این امر است که کودک آمادگی لازم برای کسب چنین مهارتی را دارد: اول این که او باید یاد بگیرد چگونه شلوارش را در بیاورد و بپوشد. دوم این که بایستی دستشویی برود قبل از آنکه خود را خیس کند.به علاوه باید بیاموزد که دستهایش را قبل از بیرون آمدن از دستشویی تمیز بشوید و خشک کند شما که نمی خواهید او آلودگی را همه جا پخش کند؟لازم است که شما این کارها را مرحله به مرحله به او آموزش دهید و هر از چند گاهی نیز دوباره به او متذکر شوید تا آن کارها را فراموش نکند. ۲۵ تا ۳۰ ماهگی کودک احتمالاً تا این سن آموخته است که چگونه لباسهایش را بپوشد و در بیاورد، برای همین به در آوردن کفش علاقه نشان می دهد. اگرچه این کار ساده به نظر می رسد، اما در حقیقت به توانایی زیادی احتیاج است تا کودک بتواند کفش های خود را یکی یکی از پا در آورد و اگر بخواهد این کار را ایستاده انجام دهد باید بگیرد که چگونه روی یک پا تعادل خود را حفظ نماید. کودکتان حتی ممکن است که روزی چند بار لباس عوض کند و این بسیار خوب است.
توجه داشته باشید که کودکان در شلختگی سرآمد هستند و احتمال دارد که با لباس های کثیف در خانه بچرخد. در این مرحله، اگر او نمی خواهد در مقابل اصرار شما لباس های کثیفش را تعویض کند، بهتر است شما کوتاه بیایید.در این دوره کودک می تواند بعضی از اصول بهداشتی را فرا بگیرد. شاید او نتواند یاد بگیرد که برای پاک کردن بینی خود از دستمال استفاده کند و نیاز باشد که شما صورت او را تمیز کنید، اما می توانید به او بیاموزید که در هنگام عطسه کردن سر را به سمت آرنج بگیرد. کلاس های پیش دبستانی برای جلوگیری از انتشار میکروب ها از این روش به جای پوشاندن دهان با دست استفاده می کنند.این سن برای کودک سن « می خواهم خودم انجام بدهم» محسوب می گردد. بدین سبب او احتمالاً می خواهد که خودش مسواک بزند.
به وی اجازه بدهید که ابتدا خودش مسواک بزند ولی بعد شما نیز دندانهایش را مسواک بزنید تا کاملاً تمیز شوند. در حقیقت فرزندتان تقریباً تا حدود شش یا هفت سالگی قادر نخواهد بود که درست مسواک بزند، چرا که کودکتان برای مسواک زدن صحیح ، به هماهنگی بیشتری در اعضاء بدنش نیازمند است. ۳۱ تا ۳۶ ماهگی کودک با نزدیک شدن سومین سال تولدش، بیشتر و بیشتر به سوی عدم وابستگی گام برمی دارد. درست است که او نمی تواند بعضی کارها را کامل انجام دهد ولی شما می توانید آن کار را مرحله به مرحله کنید و اجازه دهید که هر مقدار را که می تواند بر عهده بگیرد. به عنوان مثال می توانید از او بخواهید که لیوانی را بیاورد و شما در آن برایش شیر بریزید. برای تشویق وی در راه مستقل شدن، می توانید ظروف نشکن و بعضی تنقلات همچون کشمش و بیسکویت را در دسترس او بگذارید تا خود از آنها بردارد و استفاده کند. شاید کودک بعضی چیزها را زمین بیندازد ولی او را در کارهایش حمایت و تشویق کنید.در این سن کودکتان تلاش خواهد کرد تا کفشهایش را به پا کند و حتی سعی خواهد کرد که اگر کفش ها سگک دارد و یا چسبی است خود آنها را ببندد گره زدن بندها هنوز زود است.
گرچه انجام این عمل توسط کودکتان تا حدودی وقت شما را تلف می کند اما ارزشش را دارد که صبح زودتر از خواب برخیزید و این وقت را به فرزندتان اختصاص دهید. به علاوه کودک از کمک کردن به شما نیز خوشحال خواهد شد. مثلاً به او اجازه بدهید که شانه یا گیره های سر را برای شما بیاورد ، یا حتی در چیدن سفره کمک کند.از این دوره سنی کودکتان بهره ببرید و به او بیاموزید که کارهایش را خودش انجام بدهد. به عنوان مثال خودش وسایل بازی را جمع کند. گرچه او نمی تواند اتاق را تمیز کند ولی می تواند با علاقه فراوان در جمع کردن خرت و پرت ها تا حدودی شما را یاری دهد. چه زمانی باید نگران شد؟ زمان رشد مهارت ها در کودکان متفاوت است. بعضی کند و بعضی خیلی سریع پیش می روند اما اگر فرزند دو ساله شما علاقه ای به انجام هیچ کدام از کارهای خود نشان نمی دهد و یا به نظر می رسد که از پس نیازهای ابتدایی خود همچون غذا خوردن با قاشق بر نمی آید با پزشک کودکتان مشورت کنید [البته الزاماً مشکلی وجود ندارد] و به خاطر داشته باشید که کودکان زودرس معمولاً دیرتر از دیگر کودکان این مهارت ها را کسب می کنند. و اما بعد
او می خواند و شما گوش می کنید من می خوانم ،تو می خوانی ،ما می خوانیم وقتی کودکی خواندن صحیح را آموخت، مساله مهم نگاه داشتن او به عنوان یک خواننده فعال است. در این مرحله سنی متاسفانه فعالیت های مدرسه و تکالیف شب، سعی در پر کردن اوقات فراغت کودک با کلاس های گوناگون و بالاخره تمایل خود او برای فعالیت های گروهی و بودن با دیگر همسالان، مساله کتابخوانی کم کم بیرنگ می شود. تحقیقات معلمین کلاس های چهارم آفت ناگهانی توانائی در خواندن را به صورتی خطرناک و قابل تشخیص نشان می دهد. در این دوره فرزند شما هنوز به راهنمایی و تشویق در زمینه خواندن نیاز دارد. انتخاب کتاب هائی با قهرمانان هم سن و سال، داستان های ماجرائی، کتاب ها برای سوالات بی جواب آن ها، قصه هائی که در آن نوجوانی به جستجوی پدر یا مادر و یا گنج به ناشناخته سفر می کند. قصه هائی که رقابت را ارضاء کند و برای مبارزه و یا قضاوت استدلال های جالبی داشته باشد. در این کتاب ها همه چیز نباید به خوبی و خوشی تمام شود. داستان مردی که می خواهد عمر جادوانه ای داشت باشد ، بعد از صد سال دلش برای خانواده اش تنگ می شود ، بر می گردد و…چنانچه فرزند شما به سرگرمی های دیگری، چون ورزش، هنر ، حرفه و فنی علاقمند شده است، باید در رابطه با آن فعالیت ها، مقالاتی را جمع آوری کرده در اختیارش قرار دهید تا حلقه پیوندش با خواندن هم چنان حفظ شود.
تشویق آنها به عضویت در کتابخانه های مدرسه یا کتابخانه های کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که خوشبختانه در تمام شهرستان ها دایر است ،می تواند بسیار مفید باشد با کنترل کردن تماشای تلویزیون در خانه، برای فعالیت های ارزشمندتر خانوادگی وقت کافی خواهید داشت.کودک شما یقیناً منتظر ساعاتی است که با هم یک داستان مهیج را بخوانید ، بعد از کتابخوانی در مورد کتاب با هم بحث کنید. شخصیت ها را تجزیه و تحلیل کنید راهکارهای گوناگون را تخیل کنید. فضاها را مجسم کنید. از او بخواهید که احساسش را نسبت به کتاب بیان کند. کتابخوانی فرصت مناسبی است که شما فرزند خود را بهتر بشناسید و با عقایدش آشنا شوید. بیاد داشته باشید که سلائق شخصی او در انتخاب کتاب اثر می گذارد.
به انتخاب او احترام بگذارید حتی اگر مخالف سلیقه شخصی شما و سبک خواندنی هایتان باشد. چنانچه کتاب تازه ای برای او می خوانید و یا به او هدیه داده اید ، وقت بیشتری برای سوالات و عقاید او بگذارید. مجدداً باین مساله توجه کنید که توضیحات شما باید با توجه به تجربیات کودک بوده و گاهی حوادث ، به تاکید و تفهیم بیشتری نیاز دارند. هرگز وقتی او تمایلی به خواندن ندارد او را مجبور به خواندن نکنید. معمولاً دختران زندگینامه ها، داستانهای عاطفی و طنز و راز و رمز دارو مطالب دینی را دوست دارند و پسرها در همین دوره ۸ و ۹ سالگی علاقمند به کتب تاریخی، زندگینامه ها، داستانهای علمی تخیلی و… می شد. بیاد داشته باشید که میان اندازه مطالعه برای لذت بردن و موفقیت های تحصیلی رابطه مستقیمی وجود دارد. دانش آموزان موفق در مدرسه، گروهی هستند که بیشتر می خوانند و جالب اینکه خواندنی ها یشان نیزی با کیفیت تر است. انجمن های اولیاء و مربیان باید جلساتی را در رابطه با کتابخوانی کودکان و خواندن در خانه بر گزار کند و رهنمودهائی رادر این زمینه به خانواده ها بدهد. «آن صدای وحشتناک که روباه را ترساند چه بود؟ یک پلنگ درنده یا یک کفتار زشت صدای شکستن یک درخت پیر و یا صدای وجدان روباه که از او می پرسید: «هی روباه کجا فرار می کنی…؟ فرار چاره ساز نیست، شاید جائی دیگر، شخص دیگری ترا عصبانی کرد، آیا تا ابد می خواهی فرار کنی؟ علت را جستجو کن؟دیگر لزومی ندارد که شما بخوانید ، فرزندتان می خواند و این بار شما گوش می کنید.
